کوشک احمد شاهی یکی از قدیمی ترین کاخ های تهران است. این کوشک در بخش میانی باغ نیاوران در تهران قرار دارد. برای دسترسی به این باغ باید خودتان را به میدان نیاوران استان تهران برسانید. درب ورودی موزه دقیقاً در نزدیکی میدان نیاوران، یا همان میدان باهنر امروزی قرار دارد.
چرا کوشک احمدشاهی؟
- یکی از بناهای زیبای قاجاری است.
- در مجموعه نیاوران قرار دارد و در کنار آن می توانید از جاذبه های دیگر نیز دیدن کنید.
- زمانی محل زندگی ولیعهد (رضا پهلوی) بوده است.
- محیط دل انگیز باغ نیاوران و امکانات به نسبت خوب آن فرصت خلق خاطره های خوش را در اختیارتان می گذارند.
- سنگ معروف کره ماه در این کوشک نگهداری می شود.
- محوطه این عمارت، لوکیشن معروف سریال قهوه تلخ بوده است.
معرفی کوشک احمدشاهی
کوشک احمدشاهی در مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران واقع شده است. سنگ بنای مجموعه کاخ نیاوران در عصر فتحعلی شاه گذاشته شد و در دوره های بعدی توسعه و تغییراتی یافت. بناهای مجموعه کاخ نیاوران متعلق به دوره های قاجار و پهلوی هستند و آخرین بنایی که در دوره قاجار در باغ نیاوران ساخته شد، مشهور به کوشک احمدشاهی است. در حال حاضر، سه ساختمان اصلی در محوطه باغ نیاوران وجود دارد:
- کاخ اصلی که محل اقامت خانواده محمدرضا پهلوی بود و در دهه چهل ساخته شد.
- کاخ صاحبقرانیه که قدیمی ترین بنای موجود در این مجموعه محسوب می شود.
- کوشک زیبای احمدشاهی که کوچک ترین کاخ این مجموعه است.
کوشک احمدشاهی عمارتی دو طبقه با مساحت ۸۰۰ مترمربع در شمال باغ نیاوران است. نوع معماری این بنا باعث تمایز آن از نمونه های هم عصر خود شده است؛ به گونه ای که نمی توان ظرافت موجود در آن را با هیچ بنای دیگری مقایسه کرد. این کوشک دقیقا در مقابل حوض بزرگی قرار گرفته و به دلیل جذابیتش به سوژه خوبی برای عکاسان تبدیل شده است. جالب اینکه فضای بیرونی کوشک احمدشاهی بارها در سریال قهوه تلخ مهران مدیری در قاب تصویر جای گرفته است؛ گرچه سکانس های داخلی در محل دیگری تصویربرداری شده اند.
تاریخچه کوشک احمدشاهی
کوشک احمدشاهی در حالی ایام ۱۰۰ سالگی خود را سپری می کند که تاریخ احداث و بانی مشخصی ندارد. با این حال، کارشناسان طبق نوع معماری و شیوه ساخت آن معتقدند که این ساختمان باید متعلق به اواخر دوره قاجار باشد. تنها دلیلی که احتمال می رود این کاخ مربوط به دوره حکومت کوتاه مدت احمدشاه قاجار باشد، وجود نام وی در این بنا است. از سوی دیگر به دلیل قرارگیری کوشک احمدشاهی در منطقه ای ییلاقی، اصطلاح خوابگاه ییلاقی احمدشاه را نیز به این بنا نسبت داده و قدمت آن را ۱۰۰ سال تخمین زده اند.
اشاراتی وجود دارد که احمدشاه قاجار، بنایی برای یکی از زنان محبوب خود در اراضی باغ صاحبقرانیه (نیاوران کنونی ) می سازد که تبار گرجی داشت. داستان آتش زدن منات روسی (پول رایج روسیه) توسط وی و به ذوق آوردن این بانوی گرجی و خشم مردم از این داستان نیز بر سر زبان ها است؛ اما شواهد تاریخی قابل استنادی در این رابطه وجود ندارد. بر اساس بررسی های صورت گرفته، احمدشاه نه همسری با تبار گرجی داشته و نه در طول دوره پادشاهی خود بنایی در این مجموعه ساخته است.
دوره رضاخان پهلوی
در دهه نخست از دوره سلطنت پهلوی اول، مجموعه نیاوران چندان مورد توجه قرار نگرفت تا اینکه به دستور رضا خان، کاخ صاحبقرانیه تعمیرات اساسی شد که به نظر می آید ساختمان کوشک نیز از این فرآیند بی بهره نماند و تغییراتی در فضای داخلی آن رخ داد. این تغییرات چنان هنرمندانه و با ظرافت انجام شد که سؤالات بسیار زیادی را در ارتباط با شکل اولیه بنا بدون پاسخ گذاشت. یکی از این سوالات در مورد نحوه دسترسی به طبقات در گذشته و پیش از مرمت بود.
در اواخر دهه ۲۰ هجری شمسی که کاخ صاحبقرانیه برای برگزاری مراسم ازدواج محمدرضا (ولیعهد پهلوی اول) و فوزیه آماده می شد، کوشک نیز جهت استقرار کوتاه مدت آن ها در نظر گرفته شد؛ اگرچه تا به امروز مشخص نیست که این بنا به این منظور مورد استفاده قرار گرفته باشد. پس از این تاریخ، ساختمان کوشک به تناوب گاهی متروک و زمانی نیز محل اقامت یکی از برادران محمدرضا پهلوی و بعد کارکنان نظامی رده بالای مستقر در مجموعه بود.
دوره محمدرضا پهلوی
در اوایل سال های دهه ۴۰ هجری شمسی، محمدرضا پهلوی تصمیم به ساخت کاخ نیاوران جهت اقامت خود و خانواده اش گرفت و بنا بر برخی گزارش های شفاهی، کوشک نیز به عنوان دفتر اداری وی آماده شد. در پی ساخت کاخ اصلی، ساختمان کوشک نیز مورد بازسازی قرار گرفت. سپس دکوراسیون داخلی این بنا به دستور محمدرضا پهلوی و توسط طراحان فرانسوی کاخ صاحبقرانیه، بازسازی و مرمت و مبلمان داخلی آن تعویض شد تا به عنوان محل کار و سکونت رضا پهلوی (فرزند ارشد محمدرضا پهلوی) استفاده شود. از میانه دهه ۴۰ تا سال های آغازین دهه ۵۰ و پس از آن تا زمان انقلاب، این ساختمان به عنوان محل اقامت رضا پهلوی و برگزاری مهمانی های خانوادگی به کار می رفت.
پس از انقلاب
کوشک احمدشاهی تا ۱۰ سال پس از انقلاب اسلامی بسته بود و از آن تاریخ تا سال ۱۳۷۶ که مجددا تعمیراتی در این ساختمان انجام شد، کمتر کسی به داخل این بنا راه یافت. با بازگشایی این بنا تحت عنوان کوشک احمدشاهی و محل اقامت رضا پهلوی، دوره جدید حیات آن آغاز شد.
در جریان حفاظت و مرمت این بنا، بخش پایین دیواره های آن نیز مورد تعمیر قرار گرفت. در سال ۱۳۷۵ سرویس بهداشتی و آشپزخانه کاخ تغییر کاربری پیدا کرد و به محل نمایش اسناد قاجاری (احمدشاه) اختصاص یافت و در اردیبهشت سال ۱۳۷۹ هم زمان با هفته میراث فرهنگی افتتاح شد. این عمارت پس از یک دوره دیگر تعمیرات تاسیساتی در سال ۱۳۸۴ بازگشایی شد.
معماری کوشک احمدشاهی
قرارگیری کوشک بر روی شیب باعث عدم احساس اختلاف سطح در طبقه دوم شده است. این شیب در ضلع شمالی عمارت به سمت رشته کوه های البرز قرار دارد و این انتخاب هوشمندانه در مورد محل قرارگیری ساختمان از ذوق و هنر سازنده آن خبر می دهد.
وجود سقف شیروانی بر روی کوشک نوعی الهام گیری از معماری نئوکلاسیک اروپایی و ترکیب آن با گوشه ای از هنر معماری ایرانی دوره قاجار را نشان می دهد. منحصر به فردترین هنر به کار رفته در کوشک احمدشاهی در نمای پوشیده از سطوح و قالب بندی های تزیینی آجری قابل رویت است. این تزیینات به صورت پلاک هایی مستطیل شکل و با رنگ نخودی بر روی دیوار بیرونی عمارت به چشم می خورند و ابعاد مختلفی دارند.
از میان سایر ویژگی های این بنا می توان به گذر آب قنات از میان آن اشاره کرد. آب این قنات از رشته کوه های البرز سرچشمه گرفته و پس از گذر از آبنمای وسط کوشک به حوض روبه روی بنا می رسید. آب پس از جریان یافتن در میان باغ و عبور از میان کاخ صاحبقرانیه به سمت محلی که امروز پارک نیاوران نام دارد منتهی می شد. امروزه این قنات هنوز هم جریان دارد؛ اما برای جلوگیری از آسیب های ناشی از نفوذ رطوبت مسیر آن را تغییر داده اند. آب کنونی قنات پس از گذشتن از حوض های داخل باغ به سمت پارک نیاوران می رود.
ایوان سراسری ۴ طرفه که تماشای همه جای باغ را ممکن می سازد دورتادور طبقه دوم را محصور کرده است. این ایوان با ۲۶ ستونِ ظریفِ پوشیده شده از گچ و ۴ پایه قطور آجری، زیبایی منحصر به فردی دارد که چشمان زیادی را به خود خیره می کند. نقشی از شیر و خورشید گچبری شده بر بالای دیوارِ ضلع شمالی ایوان، جلوه ای خاص به آن بخشیده است.
در زمان پهلوی دوم تغییراتی در این بنا صورت گرفت که اضافه کردن یک سرویس بهداشتی در طبقه اول و تغییر مسیر راه پله ها از جمله آنها بود.
به کوشک احمدشاهی وارد می شویم
ورود به بنا از ضلع جنوبی امکان پذیر است که درست روبه روی آن حوض بیضی شکل پوشیده از کاشی قرار دارد. با بالا رفتن از چندین پله و فاصله گرفتن از این حوض زیبا به درِ ورودی کوشک می رسیم.
طبقه اول
با ورود به کوشک چشم مان به آبنمایی مرمرین می افتد که زمانی محل گذر آب قنات بوده است. طبقه اول کوشک ۶ اتاق و ۲ راهروی شرقی و غربی و یک هال را شامل می شود که در همه آنها، اشیای تزیینی از جنس نقره، برنز، عاج، چوب، هدایایی از کشورهای مختلف مثل هند، تابلوهای نقاشی و گوبلن و نشان ها و مدال ها به نمایش درآمده اند. اتاق های مطالعه، خواب، غذاخوری، آجودان و یک فضای نمایشگاهی از جمله فضاهای این طبقه هستند.
پیش از ورود به اتاق ها نگاهی به در ۴ سوی هال می اندازیم و تابلوها و اشیای موجود را به شما معرفی می کنیم:
- تصویری از فرزند ارشد محمدرضا پهلوی
- پرتره فرزند ارشد محمدرضا پهلوی اثر مولی بی شاپ با تکنیک پاستل
- پیانوی دربار
- جعبه تلویزیون با تزیینات لاکی و تصاویر گل و بوته
- گلدان های چینی ساخت کارخانه چینی قصاعی نطنز در سال ۱۳۶۷ منقوش به تصویر محمدرضا پهلوی
- تیر و کمان از جنس فایبرگلاس و منیزیم برند Bear Archer کانادا در سال ۱۹۷۰
همچنین ویترینی در سمت چپ تعبیه شده و کتاب ها و آثاری را در خود جای داده است که آثار شاخص آن عبارتند از:
- بشقاب یادبود جشن شاهنشاهی ایران
- کتاب دخترک دریا نوشته هانس کریستیان اندرسون ترجمه و نقاشی فرح دیبا
- حکم کمربند مشکی تکواندو (دان یک) متعلق به رضا پهلوی
اتاق آجودان
با شنیدن نام این اتاق این سوال برای شما پیش می آید که آجودان چه کسی است و اتاق او در این بنای سلطنتی چه می کند؟ در پاسخ به شما می گوییم که آجودان که با عنوان فریار هم شناخته می شود، امیر یا افسری است که وظیفه رسیدگی به امور شخصی پادشاه، رییس جمهور و یا نخست وزیر و مقامات بلندپایه کشوری و لشگری را بر عهده دارد و در مواردی نقش محافظ آنها را نیز بر عهده می گیرد. به طور کلی این فرد مقامات را در امور مختلف، برای پیشبرد وظایف آنان یاری می کند.
حال که با واژه آجودان و وظایف او آشنا شدید باید بگوییم که این اتاق مخصوص استقرار آجودان ویژه رضا پهلوی بوده است. اشیا و آثار زیر در این اتاق جای دارند :
- مبلمان طرح کشور فرانسه
- گلدان های کریستال ساخت چکسلواکی
- تصویر مراسم تاجگذاری سال ۱۳۴۶
- آباژور ساخت چکسلواکی
- شمشیرها ساخت ایتالیا
- گلدان های چینی ساخت چین
- نقاشی پشت شیشه (ویترین) اثری از منیر فرمانفرماییان با ابعاد ۹۰ * ۹۰ سانتی متر
اتاق غذاخوری
اتاق غذاخوری در جنوب شرقی این عمارت و در کنار اتاق آجودان قرار دارد. آثار زیر این اتاق را مزین کرده اند:
- فرش بافت کرمان طرح محرابی درختی
- پاراوان ساخت کشور اندونزی - جاوه
- یک جفت گلدان با دسته های برنزی ساخت فرانسه
- تصویر رضا خان پهلوی
- جعبه منبت کاری شده اهدایی از کشور هندوستان
- سرویس چای خوری ساخت مجارستان
- ظروف غذاخوری ساخت فرانسه
اتاق مطالعه رضا پهلوی
در طبقه اول فضایی در ضلع جنوبی به اتاق مطالعه رضا پهلوی اختصاص یافته و وسایل او در آن به نمایش درآمده است. پوشش دیوار ضلع جنوبی اتاق نمونه ای از پوشش دیوار در دوره پهلوی است و مبلمان سفید رنگی در آن به چشم می خورد. هنگامی که روبه روی این اتاق قرار می گیرید اشیا و آثار زیر به چشم شما خواهند آمد:
در فضای رو به رو:
- نقاشی های دوران کودکی رضا پهلوی در سال های ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۰
- سردیس برنزی رضا پهلوی با امضاء MEHRI در سال ۱۳۴۷
- عکس اولین پرواز رضا پهلوی
- گواهینامه نخستین پرواز مستقل با هواپیمای شکاری مافوق صوت F۵ در ۱۸ اسفند ۱۳۵۶ پایگاه دزفول
- فرش بافت کرمان ۶۰ رج طرح درختی
- مبلمان طرح کشور فرانسه
- پوست گورخر
در سمت چپ:
- لوح تقدیر به مناسبت پرواز مستقل رضا پهلوی در ۳۰ اردیبهشت ۱۳۵۳ از طرف سرلشکر Devol Brett از نیروی هوایی امریکا
- چوب اسکی Salmon اهدایی به دربار پهلوی از سوی دادگستری در سال ۱۳۵۵
- کاپ هشتمین مسابقات بوکس غیرحرفه ای آسیا در اندونزی - جاکارتا در اکتبر ۱۹۷۷
- تصاویری از رضا پهلوی در تیم فوتبال تاج
در سمت راست:
- تصویری از رضا پهلوی به همراه مادرش فرح دیبا
- گواهینامه پایان نامه تحصیلات ابتدایی
اتاق خواب رضا پهلوی
درست در کنار اتاق مطالعه، اتاق خواب رضا پهلوی قرار دارد. در این اتاق بسیاری از وسایل شخصی وی دیده می شود. ویترینی در اتاق به نمایش و نگهداری کلکسیون شخصی رضا پهلوی اختصاص یافته است که مجموعه ای از سنگ های معدنی، کانی ها، مرجان ها و فسیل های گیاهی و حیوانی در آن به چشم می خورد. شاخص ترین سنگ این مجموعه قطعه شهاب سنگی از کره ماه است که توسط ریچارد نیکسون رییس جمهور اسبق امریکا به وی اهدا شد.
اشیای دیگری که در این اتاق دیده می شوند عبارتند از:
- مدرک پیشاهنگ شایسته متعلق به رضا پهلوی
- مدرک پیشاهنگ کاردان (رضا پهلوی) در سال ۱۳۵۴
- ویترین مدور حاوی اشیای شخصی و لوازم پیشاهنگی رضا پهلوی
- کلکسیون حاوی حلقه های دستمال گردن هدیه به مناسبت سالروز تولد رضا پهلوی
- فرش بافت یزد
- پوست خرس قطبی اهدایی از کشور کانادا
- صفحه شطرنج طراحی شده به شکل کتاب شاهنامه فردوسی با مهره هایی از جنس عاج
- عکس های رضا پهلوی به همراه لیلا
- عکسی از فرحناز پهلوی
فضای نمایشگاهی
فضاهای قسمت شمالی طبقه اول عمارت به نمایش اسناد مربوط به دوران احمدشاه و سازهای سلطنتی اختصاص یافته است. تصاویر احمد شاه و دست خط های وی در این قسمت موجود هستند. همچنین تعدادی پاپوش قدیمی نیز در این قسمت به چشم می خورد که رنگین و زیبا هستند و دیدن شان خالی از لطف نیست.
طبقه دوم
دسترسی به طبقه دوم از راه پله ای که در هال طبقه اول قرار دارد امکان پذیر است؛ اما به دلیل حفظ استحکام ساختمان قابل بازدید نیست.طبقه دوم شامل یک اتاق موسیقی است که در زمان مهمانی ها از آن استفاده می کردند. قفسه چوبی ویترین دار در سراسر دیوارهای این فضا قرار دارد که در آنها تعدادی از آثار نگهداری می شوند. ایوان زیبای عمارت این طبقه را محصور کرده و در زمان های گذشته مبلمان های چوبی در آن وجود داشته است.
زمان بازدید از کوشک
اگر می خواهید از مجموعه تاریخی نیاوران و کوشک احمد شاهی دیدن کنید، می توانید همه روزه از ساعت ۹ صبح تا ۱۹ به آن مراجعه کنید. بهتر است بدانید که کوشک احمد شاهی از ۱۷ شهریور ۱۳۹۷ به دلیل مرمت موقتا تعطیل شده و امکان بازدید برای گردشگران فراهم نیست.
آدرس کوشک احمد شاهی: تهران، میدان شهید باهنر( نیاوران)، مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران
آشنایی با موزه نقاشی پشت شیشه در تهران
