نکاح معاطاتی
نکاح معاطاتی ازدواجی است که به منظور تشکیل خانواده و حق تمتع و رابطه جنسی بین زن و مرد برقرار می شود اما فاقد ایجاب و قبول لفظی است و ممکن است طرفین بر مهریه، نفقه و سایر حقوق بین زوجین توافق کنند. بعضی افراد ازدواج سفید را نوعی نکاح معاطاتی می دانند، بنابراین شرعی و قانونی بودن ازدواج سفید با این تعریف بستگی به صحت عقد نکاح بر اساس معاطات دارد.
مشروعیت نکاح معاطاتی در نظر فقها
ازدواج معاطاتی بر خلاف تعریف عمومی ازدواج، به وسیله صیغه ازدواج و با الفاظ مخصوص به آن منعقد نمی شود؛ بلکه عملی مانند حلقه به دست کردن یا عمل زناشویی، قصد ازدواج را نشان داده و باعث به وجود آمدن پیوند ازدواج می شود. در فقه اسلامی نظرات بسیاری بر صحت نکاح معاطاتی وجود دارد. برخی معتقدند این نوع ازدواج صحیح است ولی عده ای دیگر مخالف بوده و آن را باطل می دانند. نکته مهم در این زمینه این است که علی رغم این که اکثریت فقها قائل به طریقیت داشتن لفظ هستند، بسیاری از آن ها نکاح معاطاتی را به دلیل اجماع، باطل و نامشروع می دانند. طریقیت داشتن لفظ یعنی ازدواج به وسیله بیان یک سری کلمات خاص، یکی از راه های انعقاد عقد ازدواج است و نبود آن در اعتبار و مشروعیت عقد تاثیری ندارد. طرفداران ازدواج معاطاتی به دلیل محکم نبودن دلایل لزوم انعقاد عقد نکاح به وسیله کلمات و جملات، آن را صحیح می دانند. به بیان واضح تر ، نظر کسانی که نکاح معاطاتی را صحیح می دانند این است که برای یک ازدواج صحیح لزوما الفاظ خاصی بیان نمی شود و به این شکل نظر مخالفین خود را فاقد اعتبار می دانند. باید گفته شود که در مورد احکام نکاح، برخی از فقها آن را مانند عقد بیع، عقدی معاوضی دانسته و احکام مشابه بیع برای آن در نظر می گیرند، اما عده ای دیگر به دلیل تفاوت ماهیت این عقد ، نظر مخالف دارند و تفاوت دیگاه آنان به عقد نکاح باعث به وحود آمدن اختلافات در این زمینه می شود.
نکاح معاطاتی در قانون مدنی
ماده 193 قانون مدنی اعلام می کند که انشای معامله ممکن است به وسیله عملی که مبین قصد و رضا باشد مثل قبض و اقباض حاصل گردد مگر در مواردی که قانون استثناء کرده باشد. به عبارت دیگر، برای انقعاد معامله می تواند به صورت عملی مثل دادن و گرفتن کالا یا جنس مورد مورد معامله و دریافت یا پرداخت مبلغ آن صورت گیرد. اما این ماده از استثناء شدن مواردی توسط قانون یاد کرده است. یکی از مواردی که قانون استثناء کرده است، عقد وقف است اما مصداق دیگر بخش اخیر ماده 193 ، نکاح است. طبق ماده 1062 قانون مدنی، نکاح باید به صورت لفظی باشد. حتی درموارد استثناء که به طور مثال یکی از طرفین یا هر دوی آن ها قدرت تکلم ندارند، اشاره ای را پذیرفته که به وضوح حاکی از قصد انشاء یا همان ایجاد عقد، باشد. یعنی فرد ناتوان سر خورد را تکان داده یا با حرکت دست رضایت خود را اعلام کند. این مثال ها با آنچه که در عقد معاطاتی مورد نظر ما است، متفاوت است. بنابراین می توان گفت که قانونگذار این عقد را مورد پذیرش قرار نداده است. این مخالفت به دلیل ارزش جایگاه خانواده و ازدواج در نظر قانونگذار است. چرا که با در نظر گرفتن شروط و سخت گیری بیشتر در این زمینه، به دنبال محکم تر کردن این نهاد و حمایت از آن تحت پرچم قانون بوده است.
تفاوت نکاح معاطاتی و ازدواج سفید
تفاوت نکاح معاطاتی با ازدواج سفیدی که به گفته برخی در ایران شایع شده است چیست؟
اگر بپذیریم که معاطات وسیله ای برای ابراز اراده انشایی در تحقق عقد باشد به ازدواج هایی که در حقوق ما معتبر هستند یعنی ازدواج دائم و موقت محدود می شوند. اما اگر ازدواج سفید را ازدواجی بدانیم که طرفین فقط در آن تراضی داشته باشند و اراده انشایی در ایجاد زوجیت نداشته اند، این دیگر داخل در ازدواجی که مورد پذیرش حقوق ما است نمی شود.
حتی اگر این موضوع به ازدواج موقت نزدیک شود با آن متفاوت است. چون در ازدواج موقت هم اگر از طریق معاطات قابل تحقق باشد بایستی مدت نزد طرفین کاملاً معلوم باشد و عدم تعیین مدت را موجب بطلان نکاح یا تبدیل آن به نکاح دائم دانسته اند.
همینطور شرط است که بین طرفین مهر تعیین شود. درحالیکه در ازدواج سفید از سه جهت اختلاف وجود دارد. یکی از لحاظ خود این اراده ها است که در ازدواج سفید ممکن است صرف تراضی باشد و طرفین اراده بر تشکیل زوجیت نداشته باشند. اما اگر این اراده وجود داشته باشد به ازدواج موقت نزدیک می شود و فرق آن با ازدواج موقت اینگونه است که در ازدواج موقت مدت معلوم و مشخص است اما ازدواج سفید ممکن است تابع عرف باشد و مدت آن معلوم نباشد.
در ازدواج سفید طرفین به توافقی درباره مهر نمی رسند و فاقد مهر معین است درحالیکه ازدواج موقت دارای مهر معین و مقرر است.
تفاوت نکاح معاطاتی با زنا چیست و این تفاوت چگونه مشخص می شود؟
این امور به اراده برمی گردد. در زنای به غیرعنف طرفین صرفاً به قصد استمتاع و بدون اینکه اراده ای بر تشکیل رابطه زوجیت داشته باشند، با هم تراضی می کنند. اما در نکاح معاطاتی طرفین اگرچه با هم رابطه دارند ولی اراده انشایی بر ایجاد رابطه زوجیت داشته اند. به همین علت اگر این ازدواج از طریق تعاطی صحیح شناخته شود دارای کلیه انواع ازدواج های شکل گرفته با لفظ است.
در زنا بر استمتاع [لذت جنسی] تراضی می شود و طرفین گذرا رابطه ای با هم برقرار می کنند و هدف، ایجاد رابطه زوجیت بین خود و ایجاد خانواده نیست. یعنی زوجین می توانند همه تعهداتی را که در دیگر ازدواج ها وجود دارد از یکدیگر انتظار داشته باشند.
اگر معاطات را صحیح بدانیم دیگر این شکل ابراز اراده است و فرقی نمی کند با لفظ و غیرلفظ باشد. وقتی ما بپذیریم که این امر صحیح است دارای تمام آثار ازدواج صحیح است و فرقی نمی کند و ازحیث نفقه، ایجاد نسب برای فرزندان و مشروعیت نسب برای آنها و از حیث شناختن مهریه برای زوجه مثل بقیه ی انواع نکاح است.
اگر به فرض نکاح دائم است و مهریه صحبت نشده باشد زوجه بر حسب شرایط مستحق مهرالمثل یا مهرالمتعه می شود.
قوانین و مقررات عقد نکاح چیست؟
