قانون درباره مهریه چه می‌گوید؟

مهریه چیست؟

از جمله حقوق مالی که به موجب عقد ازدواج به زن تعلق می گیرد، مهریه یا مهر میباشد. به موجب ماده 1082 قانون مدنی : به مجرد عقد ، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید . همانگونه که از این ماده مشخص می شود، به محض اینکه عقد نکاح میان زوجین واقع شد، زن مالک مهر میشود و هیچ چیز نمی تواند جلوی این مالکیت را بگیرد .

انواع مهریه:

مهریه انواع و اقسام مختلفی دارد:

1. مهر المسمى (مقرر در عقدنامه ازدواج): به مهریه ای که در عقدنامههای رسمی با توافق و رضایت زوجین و خانواده ها تعیین و ثبت شده است مهرالمسمی گفته می شود. زن و مرد در تعیین میزان مهریه آزاد هستند و عملا هیچ گونه محدودیتی ندارند و می توانند هر مالی یا کاری را که دارای ارزش مالی است را به نفع زن به عنوان مهریه قرار داد. البته دیده می شود گاهی اوقات چیزهایی را به عنوان مهریه قرار داد که حتی پیدا کردن و خریدن جزئی از آن تقریبأ محال است مانند هزار رأس آهو که این سبب باطل شدن مهریه میباشد. البته باطل بودن مهریه موجب بطلان عقد نمیگردد.
2. مهرالمثل (مهریه متعارف): اگر در هنگام عقد چیزی به عنوان مهریه تعیین نشود و یا این که چیزی که برای مهریه قرار داده شود مجهول باشد زوجین میتوانند پس از عقد با توافق هم آن را تعیین کنند مثلا یک دستگاه آپارتمان به عنوان مهریه بدون تعیین مشخصات و یا قیمت آن، مثل آن است که چیزی به عنوان مهریه تعیین نشده است چون آنچه که مهم است ارزش ریالی آن است که در این مثال فقط اشاره به آپارتمان شده است اما مشخصات کامل آن مثل متراژ و ارزش تقریبی آن و محل دقیق آن اشاره نگردیده است. چنانچه در زمان عقد مهریه ای تعیین نشود و یا طبق مثال قبلی، مهریه مجهول باشد، اگر قبل از تعیین آن بین زن و مرد نزدیکی انجام شود زوجه (زن) اصطلاحا مستحق مهرالمثل میشود. مقدار مهرالمثل بر حسب جایگاه اجتماعی و شرافت خانوادگی زن با لحاظ سایر صفات او مانند تحصیلات، شغل و اوضاع و احوال او در مقایسه با نزدیکان و فامیل و افرادی که هم رتبه و هم شان او هستند تعیین می شود. برای مثال اگر یکی از دختران فامیل که از بسیاری جهات ویژگی هایی شبیه زنی که برای او مهریه تعیین نشده است، داشته باشد و مهر او متعارف باشد، همان مهر را ملاک برای تعیین آن قرار می دهند.
3. مهر المتعه (با توجه به وضعیت مالی مرد): اگر ازدواج میان زن و مرد از نوع دائمی باشد و در زمان عقد مهریه تعیین نشده یا مهریه مجهول باشد یا شرط عدم تعیین مهریه در عقدنامه ذکر شده، در صورتی که قبل از نزدیکی، طلاق واقع شود زن مستحق مهر المتعه است. برای تعیین میزان مهرالمتعه، برعکس مهرالمثل حال و شرایط و وضعیت مرد از حیث فقر و غنا در نظر گرفته می شود. یعنی اگر دادگاه حکم به عدم امکان سازش (طلاق) صادر نماید در ضمن آن حکم به پرداخت مهرالمتعه از سوی مرد به زن میشود که دادگاه با تعیین کارشناس رسمی دادگستری و یا خود می تواند تحقیق لازمه را انجام دهد و با توجه به وضعیت واقعی مرد از جهت اقتصادی و درآمدی، مبلغی را از باب مهریه تعیین کرده و مرد را ملزم به پرداخت آن به زن جهت اجرای صیغه طلاق مینماید.
4. مهرالسنه: در لمعه آمده است: اگر مرد زن را به کتاب خدا وسنت پیغمبر«صلى الله علیه وآله» تزویج کند مهریه قانونی او پانصد درهم است. در شرح لمعه قیمت پانصد درهم را پنجاه دینار تعیین مى کند. در جاهاى دیگر آمده است که دینار برابر است با یک مثقال شرعى طلا. علت آنکه به مهرالسنه شهرت یافته این است که این میزان مهریهای است که رسول خدا«صلى الله علیه وآله» مهریه زنان خود و دخترش فاطمه (س) قرار داده اند.

چگونه میتوانیم تقاضای اعسار بدهیم؟

مهریه به روایت قانون:

• ماده ۱۰۸۰: تعیین مقدار مهر منوط به تراضی طرفین است.
• ماده ۱۰۸۱: اگر در عقد نکاح شرط شود که در صورت عدم تادیه مهر در مدت معین نکاح باطل خواهد بود نکاح و مهر صحیح ولی شرط باطل است.
• ماده ۱۰۸۲: به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن کند.

تبصره ( الحاقی ۱۳۷۶/۴/۲۹ ) - چنانچه مهریه وجه رایج باشدمتناسب باتغییر شاخص (شاخص کلبهای کالاها و خدمات مصرفی مناطق شهری ایران) تعیینی توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران که به ضمیمه بخشنامه ۱۵۸۴۶/۷۹/۱ مورخ ۲۹/۹/۱۳۷۹ معاون اول محترم رییس قوه قضاییه به مراجع قضایی ابلاغ گردیده است.

• ماده ۱۰۸۳: برای تادیه تمام یا قسمتی از مهر می توان مدت یا اقساطی قرار داد.
• ماده ۱۰۸۴: هرگاه مهر عین معین باشد و معلوم گردد قبل از عقد معیوب بوده و یا بعد از عقد و قبل از تسلیم معیوب و یا تلف شود شوهر ضامن عیب و تلف است.
• ماده ۱۰۸۵: زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفای وظایفی که در مقابل شوهر داردامتناع کند مشروط بر اینکه مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.
• ماده ۱۰۸۶: اگر زن قبل از اخذ مهر به اختیار خود به ایفای وظایفی که در مقابل شوهر داردقیام نمود دیگر نمی تواند ازحکم ماده قبل استفاده کند ، مع ذلک حقی که برای مطالبه مهر داردساقط نخواهد شد.
• ماده ۱۰۸۷: اگر در نکاح دائم مهر ذکر نشده یا عدم مهر شرط شده باشد نکاح صحیح است وطرفین می توانند بعد از عقد مهر را به تراضی معین کنند و اگر قبل از تراضی بر مهر معین بین آنهانزدیکی واقع شود زوجه مستحق مهرالمثل خواهد بود.

شرایط مهریه:

مهریه برای آنکه معتبر باشد باید شرایطی داشته باشد که عبارتند از:

1. مالیت داشته باشد؛ یعنی چیزی که به عنوان مهریه تعیین می شود باید دارای ارزش مالی و منفعت اقتصادی باشد. مانند سکه، زمین، پول، سهام و یا آموزش هنری یا آموزش زبانی
2. قابل تملک باشد؛ یعنی اولا مرد باید خودش مالک آن باشد و ثانیا این که مالکیت آن قابل انتقال به زن باشد مانند آپارتمانی که به نام مرد است. لذا اموالی مانند میادین و خیابانها یا اموال موقوفه را نمی توان به عنوان مهر قرار داد. چون مرد مالک آنها نیست.
3. معلوم و معین باشد؛ معلوم بودن یعنی از لحاظ مقدار، جنس و اوصاف مشخص باشد مثلا صد سکه بهار آزادی یا چیزی که هم مقدار (تعداد) آن و هم جنس آن (طلا) و هم وصف آن (تمام بهار آزادی) مشخص و معلوم است. اما منظور از معین بودن این است که مجهول میان چند چیز نباشد چون باعث جهل شده و به منزله آن است که در عقدنامه مهریهای تعیین نشده و زن بعد از عقد مستحق مهرالمثل میشود و نه مهر المسمى. بنابراین اگر مردی یکی از سه آپارتمان خود را به عنوان مهریه زن قرار دهد باید مشخصات آن را دقیقا بر اساس سند و محل وقوع آن بیان کند تا زن بداند که کدام یک از آپارتمانها متعلق به مرد است این باعث جهل می شود چون ممکن است آپارتمان ها از نظر قیمت و متراژ و موقعیت متفاوت باشند.
4. در ملک زوج باشد؛ یعنی مهریه باید در زمان وقوع عقد متعلق به مرد باشد یا زمانی که زن مهریه خود را مطالبه می کند، مرد با پول و دارایی خود آنرا تهیه کند لذا اموال سرقتی یا غصبی نمی توانند به عنوان مهریه قرار گیرند.

مهریه عندالمطالبه به چه معناست؟

مهر عندالمطالبه به این معناست که هر زمان زوجه اراده کند و مهر خود را از همسرش مطالبه بنماید، مرد موظف است که آن را بطور کامل بپردازد، مگر آنکه بتواند عدم استطاعت و عدم توانایی مالی خود را به اثبات برساند که در اینصورت دادگاه با توجه به توانایی های مالی و درآمد مرد، مهریه را تقسیط مینماید. هنگامی که صداق بصورت عندالمطالبه است، اصل بر این است که مرد توانایی و استطاعت پرداخت آن را دارد، مگر آنکه خلاف آن ثابت شود و بار اثبات آن نیز بر عهده شوهر است و در واقع اوست که باید ثابت بنماید توانایی کافی برای پرداخت تمام و یا پرداخت بخش زیادی از مهریه را بصورت یکجا ندارد.

مهریه عندالااستطاعه به چه معناست؟

مهریه عندالااستطاعه به این معنی است که حتی در صورت مطالبه مهریه، هر زمان که شوهر توانایی پرداخت داشته باشد، قابل وصول خواهد بود.این دو عنوان از زمانی بیشتر مورد توجه قرار گرفت که به موجب بخش نامه سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، دفاتر ثبت ازدواج مکلف به تعیین و ثبت نوع مهریه در دفاتر ازدواج شدند و پیش از آن در هیچ قانونی از نوع مهریه هیچ صحبتی نبوده است. البته باید توجه داشت که امروزه با وجود بحثی به نام اعسار، در عمل، در صورت نداشتن مال ولو در صورت عندالمطالبه بود مهریه، پرداخت مهر منوط به وضعیت مالی شوهر خواهد بود.

مهریه در ازدواج موقت یا نکاح منقطع:

در نکاح منقطع باید مهریه و میزان آن در عقد معین شود. از این حکم چنین برمى آید که توافق درباره مهریه و نکاح با هم ارتباط دارد و بطلان هر یک در دیگرى اثرمى گذارد. مهرالمتعه ویژه نکاح دائم است ودر نکاح منقطع عدم ذکر مهریه موجب بطلان آن است و طلاق درنکاح منقطع راه ندارد. مهرالمثل نیز بطور معمول درنکاح منقطع مورد پیدا نمى کند زیرا ضرورت تعیین مهریه مانع از این است که بعد از نزدیکى نیازى به تعیین مهرالمثل پیدا شود با وجود این، در هر مورد که نکاح باطل و زن جاهل به فساد باشد پس از وقوع نزدیکى زن مستحق مهرالمثل است. فقط در صورتى که قبل از آمیزش تمام مدت نکاح را ببخشد باید نصف مهریه را بدهد. بنابراین اگر بعد از چند ماه شوهر باقى مدت را به زن ببخشد در صورتى که نزدیکى واقع نشده باشد، زن مستحق نصف مهریه است. شرط خیار نسبت به مهریه در نکاح منقطع درست نیست زیرا نفوذ آن موجب مى شود که فسخ مهریه سبب بطلان نکاح شود. بنابراین شرط خیار در مهریه به منزله شرط خیار در نکاح است.در نکاح منقطع، سپرى شدن مدت نکاح قبل از آمیزش، موجب سقوط مهریه نمى شود زیرا این نکاح درحکم عقد معوض مالى است. اگر زوج ازحق خود بهره نبرد، دلیل سقوط حق زوجه نمى شود.

روش های وصول مهریه:

مهریه از دو راه قابل وصول است: یا از راه مراجعه به دادگاه خانواده و ثبت دادخواست یا از طریق اجرای ثبت اسناد رسمی. در شیوه اول با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی و ثبت دادخواست پس از پرداخت هزینه ی دادرسی، ارجاع دادخواست به دادگاه خانواده و تعیین وقت و صدور رأی و اجرای آن مهریه وصول خواهد شد و در شیوه دوم زوجه با مراجعه به دفتر ثبت کننده ازدواج قادر به وصول مهریه خود خواهد بود. به خاطر داشته باشید که در شیوه دوم، زوجه سند ازدواج خود را به دفتر ثبت کننده ازدواج ارائه می کند. دفتر، اجراییه صادر می کند و زوجه را به اداره ثبت محل راهنمایی می­ کند. در این مرحله اداره ثبت از زوجه درخواست می کند تا نیم عشر دولتی بابت اجرای مهریه را پرداخت کند (نیم عشر: یک بیستم مبلغ اجراییه، یعنی آن میزان مهریه که پرداخت آن از سوی زوجه درخواست شده است)، پس از پرداخت هزینه اجرا، باید مالی از شوهر معرفی شود تا برای پرداخت مهریه توقیف شود. البته اگر مالی از همسر یافت نشود، امکان ممنوع الخروج نمودن زوج از طریق مراجع ثبتی وجود خواهد داشت.

هر چند در هر دو روش زوج می تواند با اثبات عدم توانایی خود در پرداخت مهریه که در اصطلاح حقوقی به آن «اعسار» گفته می­ شود، از دادگاه درخواست کند تا مهریه را به صورت قسطی پرداخت نماید.