آیا پوتین دستور استفاده از سلاح های اتمی را صادر خواهد کرد؟
ما در اوکراین با یک تمایز قومی و مذهبی مواجهیم. اسلاوها عمدتاً ارتدوکس مذهب هستند و خودشان را درست آئین و مسیحیان قدیمی می دانند؛ در حالی که خاخول ها کاتولیک بوده و به لحاظ مذهبی هم با غربی ها قرابت دارند تا روس ها.
ساعدنیوز: زمانی که جنگ در اوکراین آغاز شد و پوتین فرمان عملیات ویژه نظامی را در شرق اوکراین صادر کرد، تصور بسیاری از تحلیلگران و اصحاب رسانه و عموم مردم در سراسر جهان این بود که با توجه به قدرت نظامی فوق العاده روسیه و نیز تجهیزات نظامی پیشرفته این کشور، اوکراین در کمتر از ده روز سقوط خواهد کرد و پرونده جنگ در این مدت بسته خواهد شد. اما این جنگ اندک اندک وارد شصتمین روز خود می شود. چرا جنگ اوکراین روندی فرسایشی پیدا کرد و روس ها نتوانستند در این مدت بر خاک اوکراین تسلط کامل را پیدا کنند؟
رحمت الله شریفی نیارق: من شخصاً چنین تصوری نداشتم که روسیه بخواهد کل اوکراین را به اشغال خود درآورد. تصور من این بود که با توجه به بافت جمعیتی و موقعیت ژئوپلتیک خاص اوکراین، هدف روسیه این است که این کشور را به شکلی درآورد که عبرتی باشد برای سایر جمهوری های پساشوروی پیرامون فدراسیون روسیه که احتمالاً در سرشان هوای پیوستن به ناتو و ایجاد فضای تهدید امنیتی برای روسیه را دارند. بنابراین، روسیه با حمله به اوکراین قصد داشت که فضایی را در این کشور به وجود آورد که پس از جنگ، دیگر شرایط به گونه ای نباشد که اتفاق نظری حتی از طریق انتخابات برای ایجاد یک اراده ملی جهت سامان دادن یک تهدید امنیتی علیه روسیه به مانند پیوستن به ناتو صورت بگیرد.
همان طور که در یادداشتی اسفند ماه خود در این خصوص توضیح داده ام، اوکراین به لحاظ جمعیتی دو بخش است. یک بخش از جمعیت اوکراین، اسلاو و روس تبار هستند و به زبان روسی تکلم می کنند. این افراد به روسیه تعلق خاطر دارند و خود را از نژاد روس می دانند. بخش دیگر جمعیت اوکراین، یعنی خاخول ها ژرمن تبار هستند و به زبان اوکراینی که البته با زبان روسی قرابت دارد، سخن می گویند. نکته دیگر که باید به آن اشاره کنیم، مذهب این دو بخش از جمعیت اوکراین است. اسلاوها عمدتاً ارتدوکس مذهب هستند و خودشان را درست آئین و مسیحیان قدیمی می دانند؛ در حالی که خاخول ها کاتولیک بوده و به لحاظ مذهبی هم با غربی ها قرابت دارند تا روس ها. این در حالی است که ارتدوکس ها عموماً کاتولیک ها را مرتد می دانند و آنها را خارج از دین راستین مسیحی قلمداد می کنند. بنابراین، ما در اوکراین با یک تمایز قومی و مذهبی مواجهیم.
یکی از ریشه های بدبینی روس ها به غرب همین تمایز مذهبی است. البته این مسأله ریشه تاریخی هم دارد. بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی غرب با فرستادن مسیونرها و سؤاستفاده از وضعیت فلاکتبار و فقر مردم مناطق جدا شده از شوروی تلاش کرد تا آنها را به سمت مذهب کاتولیک سوق دهد. به همین دلیل، یک بدبینی در میان اربابان کلیسای ارتدکس نسبت به غرب وجود دارد و همین بدبینی به متن جامعه روسیه نیز تسری پیدا کرده است. این بدبینی را می توان به عینه در بیانیه های تند و تیزی که کلیسای ارتدوکس بر علیه غرب صادر می کند مشاهده کرد.
روسیه در تلاش است تا بخش شرقی اوکراین را به گونه ای از بخش غربی جدا کند و خودمختاری هایی را در این بخش شرقی به وجود آورد که حتی با به ثمر رسیدن مذاکرات صلح و توقف جنگ و یکپارچگی دوباره اوکراین، فضای فدراتیو در این کشور حاکم شود و هیچگاه زمینه برای اجماع درباره اقدام امنیتی علیه روسیه شکل نگیرد.
مسأله دیگری که باید در اینجا به آن اشاره کنم آن است که به لحاظ جغرافیایی و سرزمینی نصفی از اوکراین در خاک روسیه فرو رفته است. از طرف دیگر، ما رودخانه دنیپر را داریم که از روسیه سرچشمه گرفته و بعد از گذار از بلاروس از شمال وارد اوکراین می شود و در جنوب این کشور به دریای سیاه می ریزد و به شبه جزیره کریمه ملحق می شود و می توان گفت که کریمه دلتای رود دنیپر است. این رودخانه اوکراین را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم می کند. شرق ارتدوکس مذهب، اسلاوتبار و روس زبان و غرب کاتولیک مذهب، ژرمن تبار و متکلم به زبان اوکراینی. به لحاظ فرهنگی بخش شرقی به روسیه گرایش دارد و بخش غربی نیز به غرب بیشتر تمایل نشان می دهد.
به اعتقاد من، روسیه در تلاش است تا بخش شرقی اوکراین را به گونه ای از بخش غربی جدا کند و خودمختاری هایی را در این بخش شرقی به وجود آورد که حتی با به ثمر رسیدن مذاکرات صلح و توقف جنگ و یکپارچگی دوباره اوکراین، فضای فدراتیو در این کشور حاکم شود و هیچگاه زمینه برای اجماع درباره اقدام امنیتی علیه روسیه شکل نگیرد. این مطلب به نوعی درباره جنوب اوکراین هم صادق است. عملاً روسیه در تلاش است تا دسترسی اوکراین به دریای سیاه را به طور کلی قطع کند. پیشروی نیروهای روس در جنوب اوکراین به گونه ای است که بسیاری مناطق در کنترل روسیه است و تنها اودسا به تصرف نیروهای روس درنیامده است و اگر اودسا نیز تحت کنترل روس ها باشد، بخش جنوبی اوکراین هم می تواند عرصه رشد خودمختاری های جدید باشد.
روسیه با حمله به اوکراین می خواهد به سایر جمهوری های پساشوروی پیرامون خودش مثل آذربایجان، ارمنستان، گرجستان و جمهوری های بالتیک بگوید که اگر بخواهید ملعبه ناتو و غرب شوید، چنین روزی در انتظارتان است.
مطلب دیگری که باید به آن اشاره کنیم این است که روسیه با حمله به اوکراین این کشور را به وضعی درآورده که عملاً دیگر زمینه ایجاد تهدید امنیتی برای روسیه را ندارد و مطلوب غرب نیست. واقعیت این است که پیش از جنگ ملداوی یا لهستان در مقایسه با اوکراین تهدیدی برای روسیه محسوب نمی شدند ولی موقعیت ژئواستراتژیک خاص اوکراین و قدرت گرفتن غربگرایان در این کشور، و بحث های موجود پیرامون پیوستن این کشور به ناتو و برآورده نشدن خواسته های روسیه، تهدید بزرگی برای مسکو محسوب می شد. بعد از حمله و پیش آمدن این حوادث، روسیه فضایی برای خودش در داخل اوکراین ایجاد کرد که دیگر غرب نمی تواند از اوکراین برای سامان دادن تهدیدهای امنیتی علیه روسیه استفاده کند. اوکراین یک کشور صنعتی با زمین های حاصلخیز، معادن بزرگ، کارخانه های پیشرفته استحصال فلزات گرانقیمت و بنادر پررونق برای صادرات و واردات اجناس بود ولی امروز دیگر از این اوکراین هیچ اثری به جا نمانده است. روسیه با این کار می خواهد به سایر جمهوری های پساشوروی پیرامون خودش مثل آذربایجان، ارمنستان، گرجستان و جمهوری های بالتیک بگوید که اگر بخواهید ملعبه ناتو و غرب شوید، چنین روزی در انتظارتان است.
اما در مورد خود این سؤال که چرا روسیه نتوانست در ظرف ده روز سقوط اوکراین را رقم بزند من می خواهم به چند نکته اشاره کنم. خود این تصور که روسیه باید ظرف کمتر از ده روز اوکراین را می گرفت، زائیده تلاش غرب برای القای شکست روسیه در اوکراین است. حقیقت این است که ارتش کنونی روسیه ادامه همان ارتش شوروی است و بر اساس همان شکل گرفته است. مگر ارتش شوروی توانست بعد از ده سال جنگ در افغانستان پیروز شود؟! این فقط خاص شوروی نیست. آمریکا بعد از جنگ در عراق، سوریه و افغانستان و ویتنام عملاً هیچ پیروزی قابل توجهی به دست نیاورد و شکست خورد. این اساساً تصور غلطی است که یک ابرقدرت می تواند به راحتی یک کشور کوچک را به تصرف کامل درآورد. البته خسارات سنگینی می تواند وارد کند همان طور که در خصوص اوکراین شاهد آن هستیم.
روسیه در برخی جاها دچار اشتباه محاسباتی جدی شد.
نکته بعد این است که در این جنگ، روسیه مرتکب چند اشتباه شد. اشتباه اول پراکنده کردن نیروها بود. از شمال، شرق و جنوب حمله صورت گرفت و این گستردگی عملیات ها عملاً انسجام ارتش روسیه را به هم زد. از طرف دیگر، غرب با فرستادن سلاح های پیشرفته ضدزره به اوکراین و وارد کردن نیروهای زُبده و ورزیده به نام گروه های داوطلب معادلات جنگ را به هم زد. این مزدوران نیروهایی هستند که در عراق، سوریه و در قالب تکفیرها جنگ های نامتقارن بسیاری را تجربه کرده اند. با استفاده از سلاح های ضدزره تجهیزات نظامی روسیه را شکار می کنند و این عملاً آسیب بزرگی به روسیه زد.
مسأله دیگر این است که روس ها به نظر من در محاسباتشان در خصوص مردم اوکراین دچار اشتباه شدند و فکر کردند که با ورود ارتش روسیه به خاک اوکراین بخش قابل توجهی از مردم این کشور به ارتش روسیه خواهند پیوست ولی این اتفاق رخ نداد. درست است که تقریباً اکثر مردم اوکراین با سیاست های این کشور خصوصاً ملعبه کردن اوکراین برای دشمنی ناتو علیه روسیه و تقویت نیروهای نئونازی و ملی گرایان افراطی مخالف هستند ولی این به معنای همراهی با حمله روسیه به اوکراین ینست. البته یک نکته بسیار عجیبی درباره جریان نئونازی در داخل اوکراین وجود دارد که برخلاف تمام نقاط دنیا که نئونازی ها با یهودیان مخالف اند، در رأس حرکت نئونازی در اوکراین یک یهودی به نام زلنسکی قرار دارد. اشتباه دیگر روسیه، عدم پیشبینی درست درباره حمایت های غرب از اوکراین بود. امروز پروپاگاندای رسانه ای غرب و ارتش سایبری غرب در خدمت اوکراین است و در جهت تضعیف روسیه فعالیت می کند. از طرف دیگر، غربی ها تجهیزات فوق پیشرفته نظامی را به صورت غیررسمی برای اوکراین ارسال کردند و روس ها این آمادگی را در غرب پیشبینی نکرده بودند.
اما نباید فراموش کنیم که روسیه با تمام این مسائل، به بخشی از اهداف خودش در اوکراین دست یافته است. امروز اوکراین یک کشور جنگ زده است. عبرتی است برای سایر کشورها که اگر بخواهند امنیت روسیه را به خطر بیندازند، یقیناً هدف حملات روسیه قرار خواهند گرفت. از طرف دیگر، روسیه نشان داد که در دفاع از امنیت خود با کسی تعارف ندارد و وارد عمل می شود.
مثل هر کشور هسته ای دیگری، روسیه زمانی از این سلاح ها استفاده خواهد کرد که حیاتش تهدید شود.
ساعدنیوز: اخیراً ما شاهد هدف قرار گرفتن یکی از ناوهای مهم ارتش روسیه در دریای سیاه با نام مسکووا بودیم. بسیاری از رسانه ها خصوصاً در داخل روسیه خبر از وارد شدن جنگ در فاز جدیدی داده اند. خصوصاً بحث استفاده روسیه از تسلیحات هسته ای مطرح است. آیا واقعاً این امکان وجود دارد که پوتین تصمیم به استفاده از بمب اتم در جنگ اوکراین بگیرد؟
رحمت الله شریفی نیارق: اگر به یاد داشته باشید، در ابتدای جنگ، رئیس ستاد ارتش روسیه و وزیر دفاع این کشور را احضار کرد و گفت که آمادگی برای استفاده از سلاح های هسته ای در زمان نیاز را داشته باشید. عملاً شرایط زرد اعلام کرد. اگر تهدید حیاتی برای روسیه مشاهده شد، استفاده از سلاح های هسته ای در دستور کار قرار بگیرد. دلیل این جنگ هم از زبان خود پوتین آن بود که اوکراین با همکاری هایی که با ناتو دارد عملاً تهدید جدی بر علیه حیات و امنیت روسیه ایجاد کرده است. بنابراین، شرط استفاده از تسلیحات هسته ای آن است که حیات روسیه به صورت جدی در خطر باشد. اصولاً هر کشوری که دارای سلاح هسته ای است، هدفش از تولید آن، خنثی کردن تهدیدات حیاتی بر علیه خودش است.
هرچند گفته می شود که ناو مسکووا سرفرماندهی نیروهای روسیه در دریای سیاه را بر عهده داشته است، ولیکن هدف قرار گرفتن یک ناو صرفاً نمی تواند دلیلی بر استفاده از تسلیحات هسته ای باشد. روسیه می گوید که حمله به مناطق مسکونی در دستور کار ارتش این کشور نیست و اهداف روسیه بیشتر مراکز نظامی هستند. در غرب اکثر اهداف مراکز نظامی است و شاید در پاسخ به موشکباران ناو مسکووا، روسیه دامنه حملات خودش را در غرب افزایش دهد و تلفات غیرنظامی زیاد شود. یک نکته را هم نباید فراموش کنیم که تلفات انسانی جنگ اوکراین نسبت به جنگ های دیگر، به مراتب کمتر بوده است. بنابراین، شاید روسیه تاکتیک های نظامی جدیدی را در پاسخ به عملیات اخیر اوکراین در دریای سیاه اتخاذ کند. اما در مورد استفاده از سلاح های اتمی به نظر من، مثل هر کشور هسته ای دیگری، روسیه زمانی از این سلاح ها استفاده خواهد کرد که حیاتش تهدید شود.