علل و علائم نارسایی زودرس تخمدان و روش های درمان

نارسایی زودرس تخمدان

اگر عملکرد تخمدان ها زودتر از 40 سالگی متوقف شود به آن نارسایی زودرس تخمدان می گویند. در نارسایی زودرس تخمدان، تخمدان ها نمی توانند هورمون استروژن را تولید نمایند و یا به طور مرتب تخمک آزاد کنند، چنین شرایطی ممکن است سبب ناباروری شود. گاهی نارسایی زودرس تخمدان با یائسگی زودرس یکسان تعبیر می شود، اما این دو اختلال با هم متفاوتند.

افرادی که نارسایی زودرس تخمدان دارند ممکن است برای سال ها به صورت نامنظم پریود شوند و حتی ممکن است بتوانند باردار شوند. حال آنکه خانم هایی که یائسگی زودرس دارند پریود آنها قطع شده و نمی توانند باردار شوند. اگر خانمی برای 3 دوره متوالی و یا بیشتر پریود نشود باید جهت بررسی علت آن به پزشک مراجعه نماید. قطع پریود ممکن است به دلایل مختلف از جمله بارداری، استرس، تغییر رژیم غذایی یا به دلیل انجام ورزش حرفه ای باشد. اگر سیکل قاعدگی به هر دلیلی تغییر کند، علت آن باید مشخص شود. ممکن است از هر 1000 زن زیر 30 سال، یک زن و از هر 100 زن زیر 40 سال، یک زن به نارسایی زودرس تخمدان مبتلا شوند.

علائم نارسایی زودرس

علائم نارسایی زودرس تخمدان تقریباً مشابه با علائم یائسگی زودرس یا کمبود استروژن است. این علائم عبارت‌اند از:

• پریودهای نامنظم یا با فواصل طولانی که ممکن است سال‌ها ادامه داشته باشد.

• مشکلات باروری

• گرگرفتگی

• تعریق شبانه

• خشکی واژن

• خشکی چشم

• کاهش تمرکز

• کاهش میل جنسی

عوامل بروز نارسایی زودرس تخمدان

چند عامل برای نارسایی زودرس تخمدان شناخته شده است که یکی از آنها عارضه‌های ژنتیکی است که کروموزوم ایکس (X) را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ از جمله سندرم ترنر و سندرم ایکس شکننده. بیماری‌های خودایمنی نیز در نارسایی زودرس تخمدان مؤثر است. به علاوه برداشتن بخش زیادی از بافت تخمدان مثلاً بعد از جراحی کیست آندومتریوما یا همان کیست‌های شکلاتی، می‌تواند فرد را دچار نارسایی زودرس تخمدان کند. شیمی‌درمانی و پرتودرمانی نیز می‌تواند فولیکول‌ها را از بین ببرد و منجر به نارسایی زودرس تخمدان شود.

تفاوت یائسگی با نارسایی زودرس تخمدان

نارسایی زودرس تخمدان، اختلال عملکرد تخمدان پیش از 40 سالگی است. زنانی که به این عارضه دچار می‌شوند، ریسک بالاتری برای ابتلا به برخی بیماری‌ها از جمله پوکی استخوان، کمبود استروژن و بیماری‌های قلبی دارند. مشکلات ناشی از نارسایی زودرس تخمدان را معمولاً می‌توان با جایگزینی هورمون‌ها به خوبی رفع کرد.

اگرچه برخی از علائم نارسایی زودرس تخمدان مثل گُرگرفتگی یا خشکی واژن با یائسگی مشابه است و به همین دلیل، این عارضه را گاهی یائسگی زودرس می‌نامند، اما نارسایی زودرس تخمدان از این جهت که نتیجۀ طبیعی فرایند پیر شدن یک زن نیست با یائسگی تفاوت دارد. زنان یائسه امکان باردار شدن نخواهند داشت، درحالی‌که در مورد زنان مبتلا به نارسایی زودرس، احتمال باردار شدن زن وجود دارد.

به علاوه، زنانی که مبتلا به نارسایی زودرس تخمدان هستند، ممکن است همچنان دوره‌های عادت ماهانه را داشته باشند، اگرچه دوره‌های آنها نامنظم است. درصد کمی از زنانی که نارسایی زودرس تخمدان دارند، می‌توانند به ‌طور طبیعی باردار شوند، اما زنان یائسه هرگز باردار نخواهند شد.

عوارض نارسایی زودرس تخمدان

• ناباروری: ناباروری یکی از عوارض نارسایی زودرس تخمدان می باشد. ندرتاً ممکن است بارداری در نارسایی زودرس تخمدان آن هم فقط از طریق تخمک اهدایی امکان پذیر شود.

• پوکی استخوان: استروژن مانع از پوکی استخوان می شود. بنابراین با کاهش سطح استروژن میزان پوکی استخوان در افراد مبتلا به نارسایی زودرس تخمدان افزایش می یابد.

• افسردگی یا اضطراب: خطر ناباروری و دیگر مشکلات نارسایی زودرس تخمدان می تواند عامل ایجاد اضطراب و افسردگی در افراد مبتلا به نارسایی زودرس تخمدان گردد.

• بیماری قلبی: کاهش استروژن به دلیل نارسایی زودرس تخمدان همچنین ممکن است خطر بیماری های قلبی را افزایش دهد.

تشخیص نارسایی زودرس تخمدان

نارسایی زودرس تخمدان با استفاده از آزمایش خون هورمونی روز سوم عادت ماهانه و اندازه‌گیری سطح هورمون fsh تشخیص داده می‌شود. بیمارانی که سطح fsh در آنها بالای 40 میلی‌واحد در هر میلی‌لیتر است، یعنی سطحی که پس از یائسگی مشاهده می‌شود‌، مبتلا به نارسایی زودرس تخمدان تشخیص داده می‌شوند و اگر فرد سطح بالای fsh داشته باشد، اما سطح آن از مقدار ذکرشده فراتر نرفته باشد، ممکن است به پیری زودرس تخمدان مبتلا شده باشد.

متأسفانه نارسایی زودرس تخمدان اغلب اشتباه تشخیص داده می‌شود. بسیاری از زنانی که در آنها نارسایی زودرس تخمدان تشخیص داده می‌شود، ‌در واقع از پیری زودرس تخمدان رنج می‌برند که ناباروری ناشی از آن قابل درمان است. از آنجا که این دو عارضه مشابه به نظر می‌آیند، تشخیص صحیح بین نارسایی زودرس تخمدان و پیری زودرس تخمدان بسیار مهم است.

زنانی که مبتلا به پیری زودرس تخمدان هستند اغلب می‌توانند با استفاده از تخمک‌های خود باردار شوند، درحالی‌که برای زنانی که واقعاً نارسایی زودرس تخمدان دارند، شانس باردار شدن از طریق تخمک‌های خودشان بسیار کم است. بنابراین درمان ناباروری با وجود این عارضه همیشه شامل استفاده از درمان‌های آزمایشی است، زیرا تاکنون هیچ درمان مؤثری برای مبتلایان به این نارسایی شناخته نشده است.

درمان نارسایی زودرس تخمدان

درمان نارسایی زودرس تخمدان که برای برطرف کردن مشکلات حاصل از کاهش میزان استروژن می باشد، شامل موارد ذیل است:

• هورمون درمانی (هورمون تراپی): یکی از روش های درمان نارسایی زودرس تخمدان، هورمون درمانی می باشد. استروژن از پوکی استخوان و گرگرفتگی جلوگیری کرده و پروژسترون مانع از ایجاد تغییرات اندومتر ناشی از استروژن می گردد. در هورمون درمانی استروژن به همراه پروژسترون تجویز می گردد، زیرا مصرف هورمون ها به صورت ترکیبی می تواند منجر به وقوع پریود گردد. در زنانی که سن بالاتری دارند مصرف استروژن به همراه پروژستین (نوعی پروژسترون) احتمال ابتلا به بیماری های قلبی و سرطان پستان را کاهش می دهد. از عوارض هورمون تراپی در درمان نارسایی زودرس تخمدان می توان به افزایش وزن و یا چاقی اشاره کرد.

• مصرف کلسیم و ویتامین D: مصرف کلسیم و ویتامین D از پوکی استخوان جلوگیری می نماید. مصرف مواد غذایی و نور خورشید ممکن است مقدار کافی از کلسیم و ویتامین D را برای بدن تامین نکند به همین دلیل پزشک مکمل های دارویی تجویز می نماید. گاهی پزشک پیش از درخواست مکمل های دارویی آزمایش تراکم سنجش استخوان درخواست می کند.