آنچه باید از هنر ممقان دوزی بدانید

ارزنده ترین صنعت دستی ممقان که در 42 کیلو متری شهرستان تبریز واقع شده، سوزندوزی است . سوزندوزی ممقان یکی از شعب رو دوزی های ایرانی است که طی آن زمینه ی اساسی پارچه را بخیه می پوشاند و زمینه ی تازه یی از نقش و رنگ ایجاد می شود. تعداد سوزندوزان ممقان و حومه در حال حاضر حدود 700 خانوار یا 1680 نفر است که محصولات تولیدی شان علاوه بر تامین نیازهای محلی و خود مصرفی توسط سازمان صنایع دستی ایران خریداری و در فروشگاههای وابسته به سازمان در نقاط مختلف کشور عرضه میشود.

مواد اولیه و محصولات ممقان دوزی

این هنرصنعت که تولیدش در انحصار زنان و دختران خانه دار است و مواد اولیه ی مورد نیازش را فقط نخ ابریشم رنگین و پارچه ی دبیت و متقال تشکیل میدهد، در ممقان سابقه ی چندان طولانی ندارد و در گذشته تولیدات دست اندرکاران را بیشتر نوعی کلاه که دارای مصرف محلی بود تشکیل می داد. ولی در حال حاضر از این هنر علاوه بر کلاه برای تهیه ی زیر لیوانی ، کمربند، کفش، جلیقه و سالفت (نوعی رومیزی که دارای ابعاد متفاوتی است و معمولا در وسط میزهای بزرگ گسترده میشود)، استفاده به عمل می آید.

ابزار کار و طرح های ممقان دوزی

طرحهای سوزن دوزان عموما ذهنی و ملهم از برداشت ها و بینشهای شخصی هنرمندان از محیط طبیعت است و بیشتر شامل گل ها و بوته های تمثیلی می شود. ابزار کار سوزندوزان را فقط یک سوزن چهار سانتی معمولی و یک انگشتانه خیاطی تشکیل میدهد و با کمک همین وسایل ساده است که بدیع ترین نقوش را بر پارچه می نشانند و محصولاتی ظریف و مصرفی که از جنبه های قوی هنری نیز برخوردار هست تولید می کنند.

مراحل کار ممقان دوزی

برای شروع به کار سوزندوزی ، ابتدا با توجه به ضخامتی که نقش می بایست داشته باشد ن خ ویسکوز یا استات را به صورت 15 -6 یا 30 لا کلاف نموده و به هم می تابند. سپس از یک برگ روزنامه شکل مورد نظ ر محصولاتی را که مصمم به تولید آن هستند بریده و به همین ترتیب اشکال مورد نظ ر را از دبیت و متقال مشکی نیز بریده و آنها را در طرفین لایه ی روزنامه یی قرار می دهند (به این ترتیب که یک طرف روزنامه را دبیت و سوی دیگر آن را متقال بپوشاند) لازم به توضیح است که روزنامه و متقال (که اصطلاحا لایه نامیده می شود) باید دارای اندازه یی همسان و اندازه ی دبیت از طرفین حدود دو سانتی متر بیشتر باشد.
بعد از قرار دادن لایه و رویه در طرفین روزنامه آنها را به یکدیگر کوک زده و لبه ی اضافی پارچه را به داخل برگردانده و به لایه ی روزنامه یی می دوزند.

سوزندوزان معمولا سوزن را در دست راست گرفته و با دست چپ پارچه را ثابت نگاه داشته و ابتدا نقش زنجیره را به شیوه ی گلدوزی در پنج میلی متری لبه ی کار میدوزند. نحوه ی زنجیره دوزی به این ترتیب است که ابتدا سوزن را از زیر به داخل پارچه فرو برده و آن را کاملا از پارچه بیرون می کشند تا گره ی ته نخ به پارچه متصل شود. سپس سوزن را از رو به داخل پارچه فرو برده و قبل از آنکه کاملا از زیر کشیده شود و در دست در حالتی که نخ باقیمانده بر رویه ی کار حالت دایره ای کوچک را به خود گرفته سوزن را از زیر به داخل پارچه فرو برده و پس از عبور دادن از داخل دایره آن را می کشند تا نخ سفت شود. سپس دوباره با فاصله ای معین سوزن را از رو به داخل پارچه فرو برده ، ایجاد دایره نموده و عمل را تکرار می نمایند تا دوخت زنجیره به پایان برسد (درست مثل کاری که در گلدوزی معمولی انجام می شود) بعد از انجام این مرحله، قسمت میانی کار به شکل پیش گفته زنجیره دوزی می شود.

در شرایط ی که کار شکلی دایره مانند داشته باشند مانند دوخت زیر استکانی یا کف کلاه، بعد از زنجیره دوزی قسمت وسط به وسیله ی نخ هایی که از مرکز دایره به محیط آن وصل میشود دایره را به هشت قسمت تقسیم نموده و با کوک هایی نقاط تماس قط رها را با محیط دایره دو به دو به یکدیگر وصل می کنند تا شکل ستاره ای هشت پر بر روی کار بنشیند و به این مرحله از کار اصطلاحا آی چک ماخ (ماه کشیدن) می گویند.
سپس پیرامون کار را با روش دندان موشی که تقریبا شبیه زیگزاگ است و در اصطلاح محلی دکمه قراقی نامیده می شود دوخته و آنگاه اطراف مرکز دایره را که گوبک (ناف) نام دارد با رنگ دلخواه زنجیره دوزی می نمایند.

در مرحله ی بعد، پره های ستاره به روش دو کوک بلند و تقریبا شبیه عدد 7 دوخته میشود و در پایان با استفاده از دندان موشی های بلند، شبیه آنچه در لبه کار انجام شده، محصول تکمیل و آماده ی مصرف میشود.
در شرایط ی که تولید محصولاتی به اشکالی دیگر مورد نظ ر باشد کماکان برش رویه ، لایه و آستر به شیوه ی قبلی انجام و پس از آن با ابریشم درشت تاب حاشیه ای به فاصله ی 5 میلی متری لبه ی کار، دوخته میشود. حاشیه دوزی که آن را سوچک ماخ (سو کشیدن یا حاشیه کشیدن) می گویند به این ترتیب است که دو یا سه ردیف نخ درشت تاب را بر روی پارچه قرار داده و به وسیله ی بخیه های بسیار ریزی که همرنگ نخ اصلی است آن را به رویه میدوزند.

آنگاه به فاصله ی کمی از حاشیه، مجددا به روش قبلی، چند ردیف ابریشم درشت تاب را بر روی کار دوخته و آن را جوت لماخ (جفت کردن ) می نامند. سپس در فاصله ی چند سانتی متری جوت لماخ حاشیه ی دیگری را که آق یر آچماق نامیده میشود بر روی کار می دوزند.
بعد از طی این مراحل ، فاصله ی بین سوچک ماخ و جوت لماخ با بخیه های درشت به شکل عدد 7 پر شده و محل تلاقی بخیه ها با یکدیگر زنجیره دوزی می شود.
آنگاه نقش بوته جقه به روش زنجیره ای در وسط کار ایجاد میگردد.

شامیل لخ عبارت از یک ردیف دوخت زنجیره به موازات دیواره ی بوته و در قسمت داخلی آن است که با نخی به رنگ دیگر انجام میشود. و پس از آن داخل بوته جقه بخیه دوزی ضربدری میشود که در اصطلاح محلی این قسمت از کار گل لاماخ نام دارد.

همه آنچه باید درباره پخل بافی بدانید.