عوارض استرس و اضطراب بیش از حد چیست؟

مقدمه

زندگی در دنیای پیچیده و پر تلاطم امروز قطعا همراه با چالش هایی است که از آن ها گریزی نیست. اما چرا برخی از افراد می توانند این چالش ها را مدیریت کنند و برخی در مقابله با آن دچار استرس و اضطراب می شوند؟ اگر اضطراب و استرس ناشی از چالش های روزانه مدیریت و کنترل نشوند فرد دچار چه علائمی خواهد شد و این علائم در بلند مدت عملکرد فرد را چگونه تغییر می دهد؟ آیا استرس و اضطراب قابل درمان هستند؟ چگونه می توان از بروز استرس در زندگی جلوگیری کرد؟ این مقاله جواب پرسش های بالا را به شما می دهد.

تعریف استرس و اضطراب و تفاوت این دو

احتمالا خیلی از ما اضطراب و استرس را یکسان تصور می کنیم و آن ها را به جای هم به کار می بریم. چنین تصوری اشتباه است و از نظر روانشناسی و علمی استرس و اضطراب متفاوت هستند و شیوه پیشگیری و مقابله با آن ها نیز متفاوت خواهد بود. اما این تفاوت در چیست:

1. استرس دارای منبع مشخص است اما اضطراب منبع مشخصی که فرد به آن اشاره کند ندارد. مثلا وقتی برای امتحان نگرانی داریم، استرس سراغمان آمده است اما وقتی می گوییم "نمی دانم چرا دلهره دارم" درگیر اضطراب هستیم.
2. استرس مقطعی است و ا برطرف شدن منبعش از بین می رود اما اضطراب شروع و پایان مشخص ندارد و می تواند در طولانی مدت فرد را درگیر دلشوره و دلهره کند.
3. استرس معمولا واکنش بدن به فشارها و چالش های بیرونی است در حلی که اضطراب واکنشی به وجود استرس یا چالش های فکری و درونی فرد است.
4. علائم جسمانی استرس معمولا بیشتر از اضطراب است. از آنجایی که استرس واکنش بدن به یک منبع چالش انگیز بیرونی است، علائمی مثل تپش قلب، عرق کردن، لرزیدن بدن و ... را به همراه دارد در حالی که اضطراب اغلب اوقات حالت نگرانی و دلشوره ذهنی را به همراه دارد.
5. دلایلی که برای استرس می آوریم معمولا منطقی تر از اضطراب است. مثلا وقتی برای چک برگشت خورده مان استرس داریم منطقی تر است تا زمانی که نگرانیم در آینده گرمایش زمین زندگی شخصی مان را به خطر بیندازد.
6. عملکرد ما در زمان اضطراب بیشتر مختل می شود، حافظه، قدرت تصمیم گیری و استدلال، تمرکز و توجه و به طور کلی توانایی های شناختی ما در زمان اضطراب بیشتر از زمان استرس درگیر هستند چون در اضطراب ما منبع مشخصی نداریم و در واقع در حال جنگ با یک مساله ناشناخته هستیم که کار را برای مغزمان پیچیده تر می کند و انرژی بیشتری از آن می گیرد.

حالا که با تفاوت این دو آشنا شدیم می توانیم تعریف دقیق تری از آن ها نیز ارائه کنیم. ریچارد لازاروس استرس را شرایط یا حالتی تعریف می کند که در آن، شخص از نظر ادراکی معتقد است مجموع خواسته ها، نیازها و انتظاراتی که از او وجود دارد، بیشتر از منابع، امکانات و توانمندی هایی است که در اختیار دارد. از طرف دیگر اضطراب یک احساس منتشر، فراگیر، ناخوشایند و مبهم نگرانی با منبع نامشخص و ناشناخته است و گاهی شامل عدم اطمینان، درماندگی و برانگیختگی فیزیولوژیکی نیز هست.

علائم درگیری طولانی مدت با استرس و اضطراب

استرس و اضطراب حتی در کوتاه مدت هم زندگی فرد را مختل می کند، هرچند میزان کمی از استرس برای فرد می تواند مفید باشد و او را نسبت به خطرات و چالش ها هشیارتر کند اما اضطراب حتی به میزان کم هم خوب نیست چه برسد به زمانی که فرد بدون درمان مدت ها با آن درگیر باشد. اما این علائم چیست:

• دلهره و نگرانی دائمی: یکی از مهم ترین علائمی که در اضطراب و استرس دائمی فرد را درگیر می کند دلهره و نگرانی دائمی است. شما به تدریج به فردی تبدیل خواهید شد که بدون دلیل دلشوره دارد، حتی زمانی که همه خوشحال هستند شما نگران هستید که مبادا اتفاقی بیفتد. در زمان چالش ها نیز بیشتر از بقیه درگیری ذهنی و بدنی خواهید داشت، مثلا شاید تعجب کنید که چطور در این شرایط همه با خیال راحت خوابیده اند و شما خواب به چشمتان نمی آید!
• برانگیختگی و گوش به زنگی دائم: اگر دائم در حالت تدافعی هستید و با کوچکترین موضوعی بهم می ریزید و عکس العمل نشان می دهید احتمالا در معرض اضطراب و استرس طولانی مدت هستید. افرادی که نگرانی طولانی مدت دارند به مرور دچار حالت گوش به زنگی پیدا می کنند یعنی منتظر هستند اتفاقی بیفتد تا سریع واکنش نشان دهند.
• احساس بی قراری و کلافگی: وقتی طولانی مدت دچار استرس و اضطراب باشید دیگر جایی آرام و قرار ندارید. در جمع دلتان می خواهد تنها باشید و در تنهایی دلتان می خواهد کسی کنارتان باشد. وقتی بیکار هستید کلافه می شوید و وقتی کار دارید نمی توانید روی کارتان متمرکز باشید. در هر شرایطی احساس بی قراری می کنید و دوست دارید شرایطتان عوض شود.
• خستگی: خستگی یکی از علائم جدی در معرض استرس و اضطراب بودن است. این افراد احساس می کنند توان انجام کار خاصی ندارند به خصوص صبح ها توان برخواستن از رختخواب را ندارند و شب ها ممکن است در به خواب رفتن دچار مشکل شوند. زودتر از بقیه دچار خستگی می شوند، این احساس خستگی هم می تواند جسمی هم روحی باشد. بی حالی و خستگی گاهی منجر به انزوا در این افراد می شود.

• مشکلات حافظه و تمرکز: شاید بتوان گفت مشکل آفرین ترین مساله در افرادی که دچار استرس و اضطراب طولانی مدت هستند اختلال در فرآیندهای شناختی مانند حافظه، تمرکز، توجه و .. است. این مشکل به خصوص زمانی که فرد مشغول تحصیل است یا دارای مشاغلی است که نیاز به توجه و تمرکز دارد بیش تر به چشم می آید. حواس پرتی و کاهش حافظه نیز در این افراد به چشم می خورد.
• گرفتگی عضلات: گرفتگی عضلات و دردهای عضلانی یکی از مشکلات شایع افرادی است که دچار اضطراب و استرس طولانی مدت هستند. این افراد ممکن است به علت دردهای عضلانی که گرفتارش می شوند به پزشک مراجعه کنند و علت پزشکی خاصی برای آن پیدا نکنند.
• حملات وحشت زدگی و پانیک: حملات وحشت زدگی و پانیک باعث می شود فرد گاهی به شدت هیجان های منفی را تجربه کند در حدی که ضربان قلبش بالا برود، عرق کند، بلرزد، تنفس های کوتاه داشته باشد، حالت تهوع به او دست دهد و در اصطلاح فلج شود. این حملات ممکن است بی دلیل و گاهی نیز در واکنش به حوادث اطراف باشد.

چه باید کرد؟

• قدم اول تشخیص: همانطور که گفتیم استرس و اضطراب متفاوت هستند و برای اینکه بتوانیم با آن مقابله کنیم باید ابتدا آن را به درستی تشخیص دهیم. برای این کار حتما از یک مشاور کمک بگیرید. امروزه متخصصان می توانند با چند مصاحبه هدفمند یا انجام تست های معتبر تشخیص دهند منبع اصلی نگرانی شما چیست و بر حسب شرایطتان راه های درمانی مناسبتان را به شما پیشنهاد دهند.

• قدم دوم انتخاب درمان مناسب: خوشبختانه تحقیقات زیادی درباره استرس و اضطراب شده است و سال هاست روانشناسان از نتیجه این تحقیقات استفاده می کنند. پروتکل ها و روش های متفاوتی برای درمان اضطراب و استرس طراحی شده است. دارو درمانی نیز وقتی روانپزشک و مشاور تشخیص دهند می تواند در این راه کمک کننده باشد. چند تکنیک ساده مثل ورزش کردن، کم کردن میزان کافئین، نوشتن احساسات مربوط به استرس و اضطراب، تکنیک های ریلکسیشن و یادگیری مدیریت افکار نیز می تواند به شما کمک کند. اما این تکنیک ها می توانند به صورت موقت و به صورت سطحی اضطراب و استرس شما را کاهش دهند برای درمان ریشه ای مشکلتان حتما از مشاور کمک بگیرید.
• قدم سوم پیشگیری از اضطراب و استرس: بعد از اینکه اضطراب و استرس را در خود ریشه یابی و درمان کردید، باید بتوانید با انتخاب سبک زندگی صحیح و بهداست روانی سالم و همچنین مدیریت افکار و هیجانات ناخوشایند از بروز مجدد آن در زندگی تان جلوگیری کنید یا حداقل مهارت لازم را برای مواجهه شدن با استرس های مقطعی بیاموزید و اجازه ندهید این اختلال در شما به صورت مزمن ریشه دار شود.