زالسیتابین یک ترکیب دی دئوکسی نوکلئوزید است که در قسمت قند آن، هیدروژن جایگزین گروه 3هیدروکسیل شده است. این اصلاح باعث جلوگیری از تشکیل پیوندهای 5 و 3 به فسفودی استراز می شود که برای طولانی شدن زنجیره های DNA مورد نیاز است، بنابراین در نتیجه این فرآیند، رشد DNA ویروسی متوقف می شود.
این ترکیب در دوزهای پایین مهار کننده قوی تکثیر ویروس HIV است که با اتصال به ترنس کریپتاز معکوس به عنوان یک پایان دهنده زنجیره DNA ویروسی عمل می کند.
عارضه جانبی سمی اصلی زالسیتابین تخریب اکسون است که منجر به نوروپاتی محیطی می شود. زالسیتابین نسبت به سایر داروهای مهار کننده ترنس کریپتاز معکوس اثربخشی کمتری دارد؛ نیاز به مصرف سه بار در روز دارد و همچنین عوارض جانبی خطرناکی به همراه دارد. به این دلایل امروزه به ندرت برای درمان عفونت HIV مورد استفاده قرار می گیرد و حتی در برخی کشورها از داروخانه ها جمع آوری شده است.
موارد مصرف زالسیتابین
عفونت ناشی از ویروس تضعیف کننده سیستم ایمنی بدن (HIV)
درمان عفونت ناشی از ویروس تضعیف کننده سیستم ایمنی بدن (HIV) به صورت ترکیبی با سایر داروهای ضد ویروس
عوارض جانبی زالسیتابین
جدی ترین عوارض جانبی این دارو عبارتند از نوروپاتی محیطی (در یک سوم بیماران) و پانکراتیت که نادر است و در 1% بیماران بروز می کند اما می تواند کشنده باشد. دیگر عوارض جانبی عبارتند از: زخم مری و زخم های دهانی، واکنش های افزایش حساسیت شامل آنافیلاکسی، کاردیومیوپاتی و نارسایی قلب، اسیدوزلاکتیک و هپاتومگالی شدید با استحاله چربی (که هر دو می توانند کشنده باشند) و نارسایی کبدی.
از دیگر عوارض جانبی می توان به ضعف، درد قفسه سینه، خستگی و تب، سبکی سر، سردرد و بی خوابی، درد شکمی، بی اشتهایی، یبوست، اسهال، دیسفاژی، حالت تهوع و استفراغ، آنمی، لوکوپنی و نوتروپنی و ترومبوسیتوپنی، افزایش مقادیر آنزیم های کبدی، آرترالژی و میالژی، تغییرات خلق، دیسفونی و فارنژیت، آلوپسی، خارش و راش، اختلالات شنوایی و بینایی، هایپراوریسمی و اختلالات کلیوی اشاره کرد.
هشدارها
- نوروپاتی محیطی متوسط تا شدید گزارش شده است و بیشتر در بیماران مبتلا به عفونت پیشرفته HIV اتفاق می افتد. اگر زالسیتابین سریعا قطع شود، معمولا نوروپاتی به طور آهسته برگشت پذیر است. پس از قطع دارو ممکن است علائم نوروپاتی در ابتدا پیشرفت داشته باشد.
- زالسیتابین در بیماران مبتلا به نوروپاتی محیطی با احتیاط مصرف شود. تجویز زالسیتابین در بیماران مبتلا به نوروپاتی متوسط تا شدید ممنوع است.
- پانکراتیت (گاها کشنده) به ندرت گزارش شده است. بیماران مبتلا به پانکراتیت یا دارای علائم ابتلا به آن، شدیدا تحت نظر قرار گیرند. در بیماران دارای خطر ابتلا به پانکراتیت، افزایش غلظت سرمی آمیلاز، سوء مصرف الکل یا بیماران تحت رژیم غذایی تزریقی، سطح سرمی آمیلاز و غلظت تری گلیسرید کنترل شود.
- در صورتی که علائم بالینی (تهوع، استفراغ و درد شکمی) رخ داد، یا ناهنجاری در تست های آزمایشگاهی (افزایش آمیلاز وابسته به کاهش قند خون، افزایش غلظت تری گلیسرید، کاهش کلسیم سرمی) که نشان دهنده پانکراتیت است مصرف دارو سریعا قطع شود.
- واکنش های افزایش حساسیت (شوک آنافیلاکسی، کهیر بدون سایر علائم شوک آنافیلاکسی) در مصرف زالسیتابین گزارش شده است.
- زخم های دهانی شدید گزارش شده است. زخم های مری به ندرت دیده شده است. در صورتیکه زخم های مری به درمان های ویژه علیه عوامل عفونت زای فرصت طلب پاسخ ندهند، درمان با زالسیتابین موقتا باید قطع شود.
- آسیب بافت میوکارد قلب و نارسایی احتقانی قلبی گزارش شده است. در بیماران دارای سابقه آسیب میوکاردی و نارسایی احتقانی قلب احتیاط شود.
- بارداری: به خاطر کمبود مطالعات در مورد عوارض سمی روی جنین حیوانات، متخصصین مصرف دارو را در زنان باردار توصیه نمی کنند؛ مگر اینکه داروی جایگزین در دسترس نباشد.
- شیردهی: در مورد ترشح دارو در شیر مطالعات کافی انجام نشده است. در زنان شیرده مبتلا به HIV به دلیل خطر انتقال ویروس از شیر به نوزاد و همچنین احتمال ایجاد عوارض جانبی در نوزاد، مصرف دارو توصیه نمی شود.
- کودکان: ایمنی و تاثیر دارو در کودکان زیر 13 سال بررسی نشده است.
- سالمندان: در مورد اینکه دارو برای سالمندان بالای 65 سال اثری مشابه افراد جوان تر دارد یا نه، مطالعات کافی انجام نشده است. دوز دارو در این افراد به علت کاهش عملکرد کبد، کلیه و قلب و همچنین مصرف همزمان با سایر داروها و بیماری ها، با احتیاط تعیین شود.
- دارو به طور عمده توسط کلیه حذف می شود. بیماران سالمند ممکن است دچار نارسایی کلیوی باشند به همین دلیل در این افراد عملکرد کلیه باید بررسی شده و دوز دارو تنظیم شود.
- نارسایی کبدی: در بیماران مبتلا به نارسایی کبدی، افزایش غلظت سرمی آنزیم های کبدی، سوء مصرف الکل و التهاب کبد احتیاط شود. در صورتی که تست های آزمایشگاهی و معاینات بالینی علائم سمیت کبدی را نشان دادند، مصرف دارو موقتا قطع شود. در بیماران دارای علائم خطرناک نارسایی کبدی احتیاط شود.
- نارسایی کلیوی: نیاز به تنظیم دوز دارد. مصرف دارو در بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی خطرناک است. (کلیرانس کراتینین< 55 میلی لیتر در دقیقه).
عوارض و موارد مصرف قرص داساتینیب
