ضربه به سر (ضربه ی مغزی) چیست؟ و نکات مهم در مورد آن 

ضربه مغزی یک نوع آسیب وارد شده به سر در نتیجه برخورد جسم سخت با سر یا بدن، زمین خوردن، یا سایر صدمه هایی است که باعث تکان خوردن یا لرزش مغز در داخل جمجمه می شود. هر چند در این شرایط ممکن است بریدگی یا کبودی در ناحیه سر یا صورت ایجاد شود، اما این مشکل می تواند هیچگونه عوارض و علائم و نشانه های آشکار در بدن فرد آسیب دیده ایجاد نکند، همچنین با انسداد خون در مغز میتواند باعث بروز عوارض سکته مغزی گردد.

هنگام ضربه به سر ، الزاماً بیمار بی هوش نمی شود، در این حالت بعضی افراد با علائم آشکار در ارتباط با ضربه مغزی مواجه می شوند که برای مثال در این رابطه می توان از بی هوشی یا فراموش کردن آنچه در هنگام وارد شدن آسیب ایجاد شده نام برد. اما این علائم در هنگام ضربه مغزی همیشه ایجاد نمی شود. با استراحت کردن، اکثر افراد می توانند بطور کامل بهبود پیدا کنند، بعضی افراد با گذشت چند ساعت بهبود پیدا می کنند، در حالی که سایر افراد ممکن است برای چند هفته به ریکاوری نیاز داشته باشند. مهم است که بدانید پس از ضربه مغزی حساسیت مغز به آسیب افزایش پیدا می کند. بنابراین در طول دوره ریکاوری، از انجام فعالیت هایی که می تواند دوباره به سر شما آسیب وارد کرده و سر را در معرض خطر قرار دهد، خودداری نمایید.

در موارد نادر، ضربه مغزی می تواند باعث ایجاد مشکلات جدی تر برای بیمار شود. تکرار این شرایط یا شدید بودن آسیب می تواند باعث مشکلات بلند مدت در ارتباط با حرکت، یادگیری، یا صحبت کردن شود. به خاطر احتمال به نسبت کم مشاهده مشکلات جدی در ارتباط با ضربه مغزی، مهم است در صورت مشاهده علائم غیر عادی با یک پزشک تماس بگیرید.

علل بروز ضربه مغزی

مغز مانند ژلاتین است که توسط مایع مغزی نخاعی داخل جمجمه از ضربات در امان می ماند.ورود ضربه ی شدید به سر و گردن یا نیم تنه ی بالا باعث می شود مغز به شدت در دیواره ی جمجمه جلو و عقب شود.تکان خوردن ناگهانی یا کاهش سرعت سر، که در اثر حادثه ای نظیر تصادف یا تکان دادن شدید رخ می دهد، هم باعث بروز آسیب مغزی می شود.این آسیب ها، معمولا به مدت کوتاه، روی عملکرد مغز تاثیر می گذارد و منجر به علائم ضربه ی مغزی می شوند.

ممکن است این نوع آسیب مغزی منجر به خونریزی داخل یا اطراف مغز شود و علائمی نظیر خواب آلودگی و گیجی طولانی به دنبال داشته باشد. ممکن است این علائم فورا ظاهر شود یا دیرتر اتفاق بیفتد.خونریزی مغز می تواند مرگبار باشد. به همین دلیل فردی که دچار آسیب مغزی شده باید طی ساعات بعد از آسیب تحت نظر قرار بگیرد و درصورت شدید شدن علائم مراقبت پزشکی دریافت کند.

عوامل خطرناک ضربه مغزی

در ادامه به فعالیت ها و عواملی که خطر ضربه ی مغزی را بالا می برد اشاره می کنیم:

• افتادن، به خصوص در کودکان کم سن و افراد مسن
• شرکت در ورزش های خطرناک مانند فوتبال آمریکایی، هاکی، فوتبال، راگبی، بوکس یا دیگر ورزش های تصادمی
• شرکت در ورزش های خطرناک بدون نظارت و استفاده از تجهیزات ایمنی مناسب
• تصادف با موتور
• تصادف عابرپیاده یا دوچرخه
• سربازانی که در جنگ حضور دارند
• قربانی خشونت فیزیکی واقع شدن
• داشتن سابقه ضربه ی مغزی

انواع ضربه مغزی

دکتر شدت ضربه مغزی را بر اساس علائمی مانند بیهوشی، ازدست دادن حافظه و اختلال در تعادل مشخص کند. شدت ضربه مغزی سه درجه دارد:

• درجه۱ یا خفیف: علائم کمتر از ۱۵ دقیقه باقی می مانند و بیهوشی رخ نمی دهد.
• درجه۲ یا متوسط: علائم بیشتر از ۱۵ دقیقه باقی می مانند و بیهوشی رخ نمی دهد.
• درجه۳ یا شدید: فرد هوشیاری خود را از دست می دهد، هرچند فقط چند ثانیه باشد.

ضربه مغزی در کودکان

از آنجایی که سر کودکان بزرگ تر از بقیه بدنشان است، ضربه مغزی اغلب در کودکان کوچک دیده می شود. با ورود کودکان به نوجوانی، رشد سریع قد و وزن آن ها باعث می شود که بیشتر از بزرگ سالان در معرض خطر باشند. اگر کودکی به ضربه مغزی دچار شود، فردی بزرگ سال باید تا ۲۴ ساعت او را تحت نظر داشته باشد.بدون مشورت با دکتر به کودک هیچ دارویی از جمله آسپرین ندهید، زیرا ممکن است باعث خونریزی شود.ممکن است کودک نتواند به درستی احساسات خود را بیان کند، پس باید دنبال تغییرات رفتاری باشید. علائم ضربه مغزی در کودکان:

• سردرد؛
• سرگیجه؛
• اختلال در تعادل؛
• حالت تهوع یا استفراغ؛
• خستگی مفرط؛
• حساسیت به نور یا صدا؛
• کندی افکار یا تاری ذهنی؛
• اختلال در حافظه یا تمرکز؛
• تحریک پذیری، ناراحتی، اضطراب یا احساسات بیشتر از حالت عادی؛
• اختلال خواب.

کودکان در صورت تجربه ضربه مغزی علائم مختلفی بروز می دهند که ممکن است ابتدا واضح نباشند. کودکان زیر یک سال مانند بزرگ سالان و نوجوانان علائمی مانند اختلال در راه رفتن و صحبت کردن را نشان نمی دهند. شایع ترین علائم در کودکان زیر یک سال:

• استفراغ؛
• ترشح مایعات از دهان، گوش ها یا دماغ؛
• تحریک پذیری؛
• سرگیجه.

با اینکه این جراحت به ندرت تأثیری دائمی بر مغز می گذارد، لازم است پزشک کودک شما را معاینه کند. اگر کودک دچار بیهوشی شد، سریع به پزشک مراجعه کنید.

ضربه مغزی چگونه تشخیص داده می شود؟

بیشتر افراد می توانند با درمان مناسب کاملا بهبودی پیدا کنند، اما ضربه مغزی می تواند بسیار جدی باشد. ابتدا باید برای تعیین شدت ضربه به مغز به پزشک مراجعه کنید. پزشکتان درباره جراحت و علائم شما سؤال هایی می پرسد. همچنین ممکن است شما را معاینه کند تا به علائم احتمالی پی ببرد. در صورت ابتلا به ضربه مغزی درجه۳، ممکن است ام آر آی یا سی تی اسکن مغز لازم باشد.

اگر دچار تشنج شوید، پزشکتان آزمایش الکتروانسفالوگرام را انجام می دهد تا امواج مغزی شما را مشاهده کند. بعضی پزشک ها برای تشخیص این عارضه از آزمایش چشم استفاده می کنند. در این آزمایش اندازه مردمک، حرکات چشم و حساسیت به نور بررسی می شود.

اگر دچار ضربه مغزی درجه۱ یا درجه۲ باشید، باید صبر کنید تا علائم شما برطرف شوند. این بهبودی ممکن است چند دقیقه، چند ساعت، چند روز یا حتی چند هفته طول بکشد.

درمان ضربه به سر

روش های درمانی که توسط پزشک برای درمان ضربات وارده بر سر شما به کار برده می شود به عوامل زیر بستگی دارد:

• سن، سلامت عمومی و سوابق بیماری شما
• گستردگی آسیب دیدگی سر
• نوع ضربه وارده به سر
• تحمل شما در برابر برخی از داروها، عمل های جراحی و روش های درمانی دیگر
• انتظارات از ضربه وارده بر سر
• انتظارات و اولویت های شما

اقدامات درمانی متناسب با شدت آسیب دیدگی و ضربه وارده به سر انجام می شود که برخی از این اقدامات درمانی عبارتند از:

• یخ
• استراحت
• آنتی بیوتیک های موضعی و باندهای چسبی
• مشاهده
• مراقبت های فوری پزشکی
• بخیه ها
• بستری شدن در بیمارستان برای مشاهده
• عمل جراحی مانند آمبولیزاسیون خونریزی

اقدامات درمانی برای هر فرد به گستردگی بیماری و آسیب دیدگی های موجود دیگر بستگی دارد. اگر ضربه وارده بر سر شدید باشد باید فشار مغز بررسی و ارزیابی شود (فشار درون جمجمه). ضربه به سر ممکن است باعث التهاب مغز شود. از آنجا که مغز درون جمجمه قرار دارد، فضای کمی برای تورم و التهاب وجود دارد که این باعث افزایش فشار درون جمجمه می شود و می تواند به مغز آسیب برساند.

فشار داخل جمجمه چگونه ارزیابی می شود؟

فشار داخل جمجمه به دو روش اندازه گیری می شود. یک روش قرار دادن یک لوله توخالی کوچک (کاتتر) در مایع مغزی (بطن) است. روش دیگر استفاده از یک ابزار (پیچ) توخالی کوچک است که از طریق فضای بین جمجمه و مغز وارد جمجمه می شود. هر دو ابزار در بخش مراقبت های ویژه (ICU) و توسط پزشک داخل جمجمه قرار داده می شود. سپس دستگاهی ثابت برای ارزیابی و خواندن فشار داخل جمجمه به این ابزارها وصل می شود. اگر فشار بالا باشد می توان آن را بلافاصله درمان نمود. تا زمانی که این ابزار در جمجمه بیمار قرار دارد به وی داروهایی داده می شود تا احساس راحتی داشته باشد. زمانی که التهاب از بین رفت و احتمال بازگشت آن کاهش یافت این ابزار برداشته می شود.

ملاحظات برای فردی که به سرش ضربه وارد شده است

باید برای بازی کودکان فضای امنی ایجاد کرد و همچنین برای بزرگسالان نیز باید محیط را امن کرد تا از آسیب دیدگی و ضربات مجدد به سر آنها جلوگیری شود. استفاده از کمربند ایمنی در زمان رانندگی با اتومبیل و استفاده از کلاه ایمنی (که به درستی پوشیده شده باشد) برای فعالیت هایی مانند دوچرخه سواری، اسکیت و اسکیت بورد برای محافظت از سر در برابر ضربات شدید ضروری است.

افرادی که مغز آنها به شدت آسیب دیده باشد ممکن است بر اساس قسمت آسیب دیده مغز خود دچار مشکلاتی در عضلات، تکلم، دید، شنوایی یا حس چشایی شوند. تغییرات کوتاه مدت یا بلند مدت در شخصیت و خلق وخوی این افراد ممکن است رخ دهد. این افراد باید به مدت طولانی از دارو استفاده کرده و اقدامات توان بخشی لازم (فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتار درمانی) را انجام دهند. مدت زمان بهبودی فرد به نوع آسیب دیدگی مغز و مشکلات جاری دیگر بستگی دارد

پیشگیری از ضربه مغزی

نکات زیر به پیشگیری یا به حداقل رساندن خطر بروز آسیب مغزی کمک می کند:

• پوشیدن لباس محافظتی حین انجام ورزش و سایر فعالیت های تفریحی: مطمئن شوید که تجهیزات کاملا اندازه شما باشد، محکم سر جای خود می ماند و به درستی پوشیده شده است. از قوانین بازی پیروی کنید و روحیه ورزشکاری را تمرین کنید.هنگام دوچرخه سواری، موتورسواری، اسنوبرد سواری یا هر فعالیت تفریحی که خطر بروز آسیب مغزی را به دنبال دارد، کلاه ایمنی بپوشید.
• بستن کمربند ایمنی: بستن کمربند ایمنی مانع از بروز آسیب جدی، شامل آسیب به سر، حین تصادف می شود.
• ایمن ساختن خانه: فضای خانه را روشن نگه دارید و نگذارید روی زمین چیزی باشد که باعث لیز خوردن و افتادن می شود. افتادن در خانه اصلی ترین علت بروز آسیب به سر است.
• محافظت از کودکان: مسیر راه پله ها را ببندید و به پنجره نرده نصب کنید تا خطر بروز آسیب به سر کودکان کاهش پیدا کند.
• ورزش منظم: مرتب ورزش کنید تا عضلات پایتان قوی و تعادلتان بهتر شود.
• اطلاع رسانی درمورد ضربه ی مغزی: اطلاع رسانی به مربیان، والدین، ورزشکاران و دیگران درمورد ضربه ی مغزی به بالا بردن آگاهی کمک می کند. مربیان و والدین نیز می توانند ورزشکاران و کودکان را به روحیه مثبت ورزشکاری تشویق کنند.