اشعار خواندنی؛ شاهنامه فردوسی: طهمورث؛ پسر بد مر او را یکی هوشمند / متن صوتی و معنی اشعار + تصاویر نسخه های کهن

خلاصه طهمورث؛ پسر بد مر او را یکی هوشمند

طهمورث فرزند هوشنگ مانند او ابدعات جدیدی کرد از جمله نخ‌ریسی و روش اهلی کردن حیوانات و روش استفاده از آنها در شکار. در زمان او دیوان شورش کردند و او آنها را شکست داد و به همین دلیل به طهمورث دیوبند مشهور شد. دیوان در ازای در امان ماندن جانشان به او خط و روش نوشتن را آموزش دادند و او این دانش را به مردمان آموخت.

برگردان به زبان ساده

# پسر بد مر او را یکی هوشمند

گرانمایه طهمورث دیو بند

هوشنگ پسری باهوش به نام طهمورث داشت که به طهمورث دیوبند معروف بود.

# بیامد به تخت پدر بر نشست

به شاهی کمر بر میان بر ببست

پس از هوشنگ طهمورث بر تخت نشست و شاه شد.

# همه موبدان را ز لشکر بخواند

به خوبی چه مایه سخن‌ها براند

موبدان و لشکریان را خواست و برای آنها سخنرانی خوبی کرد.

# چنین گفت کامروز تخت و کلاه

مرا زیبد این تاج و گنج و سپاه

گفت که امروز من شایستهٔ پادشاهی هستم.

# جهان از بدی‌ها بشویم به رای

پس آنگه کنم درگهی گرد پای

تا جهان را با تدبیر و دور اندیشی از پلیدی ها پاک نکنم زمانی استراحت نخواهم کرد.

# ز هر جای کوته کنم دست دیو

که من بود خواهم جهان را خدیو

دست دیوها را از همه جا کوتاه می‌کنم تا پادشاه جهان من باشم.

# هر آن چیز کاندر جهان سودمند

کنم آشکارا گشایم ز بند

چیزهایی را که سودمند بیابم معرفی می‌کنم و گسترششان می‌دهم.

# پس از پشت میش و بره پشم و موی

برید و به رشتن نهادند روی

او نخ‌ریسی را پشم گوسفندان بنیان نهاد.

# به کوشش از او کرد پوشش به رای

به گستردنی بد هم او رهنمای

هم برای لباس و هم برای فرش و زیرانداز ابداعات و کارهای جدید کرد.

# ز پویندگان هر چه بد تیز رو

خورش کردشان سبزه و کاه و جو

حیوانات اهلی تیزرو را اهلی کرد و به مردم آموخت که به آنها از کاه و سبزه و جو غذا بدهند.

# رمنده ددان را همه بنگرید

سیه گوش و یوز از میان برگزید

از حیوانات وحشی تندرو سیاه‌گوش و یوزپلنگ را انتخاب کرد.

# به چاره بیاوردش از دشت و کوه

به بند آمدند آن که بد زان گروه

آنها را اسیر کرد و از کوه و دشت به شهر آورد.

# ز مرغان مر آن را که بد نیک تاز

چو باز و چو شاهین گردن فراز

از پرندگان شاهین و باز شکاری را انتخاب کرد.

# بیاورد و آموختن‌شان گرفت

جهانی بدو مانده اندر شگفت

آنها را آموزش داد و دنیا از این کار او در شگفت ماند.

# چو این کرده شد ماکیان و خروس

کجا بر خروشد گه زخم کوس

بعد از این کار مرغ و خروس را که وقت سحر صدا می‌کنند ...

# بیاورد و یک‌سر به مردم کشید

نهفته همه سودمندش گزید

... آورد و به مردم معرفی کرد و از آنها استفادهٔ مفید کرد.

# بفرمودشان تا نوازند گرم

نخوانندشان جز به آواز نرم

به مردم گفت که از این حیوانات مراقبت کنند و جز با آواز نرم آنها را صدا نزنند.

# چنین گفت کاین را ستایش کنید

جهان آفرین را نیایش کنید

به مردم گفت که این نعمت‌ها را در نظر داشته باشید و خدا را شکر کنید.

# که او دادمان بر ددان دستگاه

ستایش مر او را که بنمود راه

زیرا خداوند ما را بر حیوانات برتری داد. شکر خدایی که به ما راه و روش این کار را نشان داد.

# مر او را یکی پاک دستور بود

که رایش ز کردار بد دور بود

او وزیری پاک داشت که خوب فکر می‌کرد و فکرش به کارهای بد نمی‌رفت.

# خنیده به هر جای شهرسپ نام

نزد جز به نیکی به هر جای گام

نام او شهرسپ بود و جز به نیکی قدمی برنمی‌داشت.

# همه روز بسته ز خوردن دو لب

به پیش جهاندار بر پای شب

شهرسب روزها غذا نمی‌خورد (روزه‌داری می‌کرد) و شب‌ها را به عبادت بیدار می‌ماند.

# چنان بر دل هر کسی بود دوست

نماز شب و روزه آیین اوست

همه دوستش داشتند. روزه و نماز شب از او به یادگار مانده است.

# سر مایه بد اختر شاه را

در بسته بد جان بدخواه را

برای شاه سرمایه و برای بدخواهان مانع محسوب می‌شد.

# همه راه نیکی نمودی به شاه

همه راستی خواستی پایگاه

شاه را به نیکی راهنمایی می‌کرد و نیتش خیر بود.

# چنان شاه پالوده گشت از بدی

که تابید ازو فرّهٔ ایزدی

شاه چنان از بدی پاک شد که از او فرهٔ ایزدی تابیدن گرفت.

# برفت اهرمن را به افسون ببست

چو بر تیز رو بارگی بر نشست

او زمانی که بر اسب تیزرو می‌نشست می‌توانست شیاطین را صید کند.

# زمان تا زمان زینش بر ساختی

همی گرد گیتی‌ش بر تاختی

وقت به وقت اسبش را زین می‌کرد و در تمام دنیا می‌تاخت.

# چو دیوان بدیدند کردار او

کشیدند گردن ز گفتار او

دیوها زمانی که رفتار او را دیدند شروع به نافرمانی از او کردند.

# شدند انجمن دیو بسیار مر

که پردخته مانند از او تاج و فرّ

دیوها جمع شدند تا او را از پادشاهی خلع کنند.

# چو طهمورث آگه شد از کارشان

بر آشفت و بشکست بازارشان

وقتی طهمورث از این کار دیوها باخبر شد عصبانی شد و بساطشان را جمع کرد.

# به فرّ جهاندار بستش میان

به گردن بر آورد گرز گران

با تکیه بر شکوه خداداد کمر به تنبیه آنها بست و گرز برداشت.

# همه نرّه دیوان و افسونگران

برفتند جادو سپاهی گران

دیوها و افسونگران سپاهی بزرگ درست کردند.

# دمنده سیه دیوشان پیش‌رو

همی بآسمان برکشیدند غو

یک دیو سیاه فرمانده و پیشرو آنها شد و در حالی که نعره می‌کشیدند به جنگ آمدند.

# جهاندار طهمورث بافرین

بیامد کمربستهٔ جنگ و کین

طهمورث به جنگ دیوها رفت.

# یکایک بیاراست با دیو جنگ

نبد جنگشان را فراوان درنگ

با تک تک دیوها جنگ کرد و آنها را در کمترین زمان شکست داد.

# از ایشان دو بهره به افسون ببست

دگرشان به گرز گران کرد پست

دو سوم آنها را با جادوگری اسیر کرد و یک سوم آنها را با گرز کشت.

# کشیدندشان خسته و بسته خوار

به جان خواستند آن زمان زینهار

وقتی دیوان اسیر شدند از او امان خواستند.

# که ما را مکش تا یکی نو هنر

بیاموزی از ما که‌ت آید به بر

گفتند که ما را نکش تا مهارتی را به تو بیاموزیم که به کارت می‌آید.

# کی نامور دادشان زینهار

بدان تا نهانی کنند آشکار

طهمورث امانشان داد که تا مهارتشان را آشکار کنند.

# چو آزاد گشتند از بند او

بجستند ناچار پیوند او

وقتی دیوها آزاد شدند به ناچار آنچه را قول داده بودند انجام دادند.

# نبشتن به خسرو بیاموختند

دلش را به دانش برافروختند

دیوها به کیومرث نوشتن را آموختند و دل او را به دانش شاد کردند.

# نبشتن یکی نه، که نزدیک سی

چه رومی، چه تازی و چه پارسی

نه تنها یک روش نوشتن بلکه سی روش نوشتن به زبانهای مختلف را به او یاد دادند.

# چه سغدی، چه چینی و چه پهلوی

ز هر گونه‌ای کان همی بشنوی

نوشتن به همهٔ زبانهایی که اسمشان را شنیده‌ای به او یاد دادند.

# جهاندار سی سال از این بیشتر

چه گونه پدید آوریدی هنر

طهمورث سی سال بعد از آن هم انواع ابداعات و اختراعات جدید کرد.

# برفت و سر آمد بر او روزگار

همه رنج او ماند از او یادگار

سرانجام او هم از دنیا رفت اما ابداعات او از یادگار ماند.