آشنایی با آداب و رسوم بختیاری ها

آداب و رسوم بختیاری ها

ساختار اجتماعی قوم بختیاری

ساختار اجتماعی زندگی بختیاری ها بسیار زیباست و به بخش های زیر تقسیم می شود.هر خانواده بختیاری درون یک سیاه چادر اقامت می کند که پایه ای ترین بخش این ساختار است. هر ۳ الی ۱۲ چادر را یک اولاد یا اردو می گویند که یک خانواده وسیع را تشکیل می دهد.

مجموع چند اولاد یک تَش را شکل می دهد و به چند تش که نسبت خویشاوندی با هم دارند یک تیره می گویند. از مجموع تیره ها طایفه به وجود می آید و محصول ترکیب چند طایفه یک باب است. چند باب نیز در نهایت یک شاخه را تشکیل می دهند و شاخه ها نیز همانطور که پیشتر ذکر آن رفت به چهار لنگ وهفت لنگ تقسیم می شوند. در واقع این ساختار از سیاه چادر آغاز شده و به ایل ختم می شود.

فعالیتهای عشایر در دوران کوچ

محور اصلی فعالیت های عشایر دامداری است. از مهمترین تولیدات عشایر، تهیه لبنیات، گوشت و فرآورده های پوستی است.

دامداری، برپایی سیاه چادر و حفظ و حراست از زنان و کودکان و رتق و فتق امور اقتصادی بر دوش مردان است.

زنان نیز نقش بسیار پر رنگی داشته و دوشادوش مردان کار می کنند. پخت و پز، تهیه لبنیات و تربیت فرزندان از وظایف بانوان است. آنها از کودکی فرزندانشان را با کار و تلاش آشنا می کنند و وظایفی متناسب با سن و سال فرزندان به آنها محول می کنند.

بانوان در کنار این فعالیتها با دستان توانمند خود به ایجاد دست ساخته هایی می پردازند که شهرتی جهانی دارد. قالی، گلیم، جاجیم، خورجین، سیاه چادر، انواع پوشاک و هر آنچه که دست، توانایی تولید آن را داشته باشد توسط بانوان عشایر تهیه می شود. آنان از روحیه ای مقاوم و سخت برخوردارند و با فنون شکار و سوارکاری و تیراندازی از کودکی آشنا می شوند.

آداب و رسوم نوروز در ایل بختیاری :

دید و بازدید و صله رحم نزد قوم بختیاری در ایام نوروز بسیار مهم است

بختیاریها با خانه تکانی که به طور معمول دو هفته قبل از عید آغاز می شود به استقبال سال نو می روند. فرشهای آویخته از در و دیوار بیشتر از هر چیز دیگر به انسان یادآوری می کند که عید نزدیک است، تهیه سبزه سفره هفت سین نیز از حدود ده روز قبل از عید آغاز می شود.

در گذشته ای دور سبزه را از صحرا می چیدند، آنرا در بشقابی می گذاشتند و پای آن را خاک ریخته و برای سبز ماندن به آن آب می دادند.

مردم ایل بختیاری به مناسبت سال جدید، سفره ی هفت سین می گسترانند و آن را با قرآن و رحلش، آیینه و شمعدان، سیر، سنجد، سمنو، سبزه، سیب، سماغ، تنگ و ماهی، تخم مرغ رنگ شده به تعداد اعضای خانواده، آجیل و گمک و گندم برشته و کلخونگ، شاهدانه، شیرینی و میوه مزین می نمایند.

بزرگ خانواده نیت می کند و اسکناس های تا نخورده را برای عیدی دادن لای صفحات قرآن می گذارد، تا با آیه های آسمانی کلام ا…متبرک گردند.

زنان و دختران دست ها، ناخن و موها را با حنا می آرایند، با پختن الفه ( حلوا، شیربرنج و…) و تقسیم آن بین اقوام و همسایه ها و با نثار فاتحه و یاد کردن درگذشتگان، به استقبال سال جدید میروند. خانواده های داغدار سفره ی عیدشان را در جوار مزار عزیزشان می گسترانند، تعدادی کنار امامزادگان و …

غذاهای سنتی به رنگ سبز طبخ می کنند: پلو باقالی، سبزی پلو با ماهی، قورمه سبزی و کو کو سبزی مرسوم تر می باشند. در موقع تحویل سال، قرآن و دعای یا مقلب و سلامتی و عاقبت بخیری زمزمه می کنند. روی سطح آیینه تخم مرغ می گذارند، و بر این باورند که حین تحویل سال،زمین که روی شاخ گاو قرار دارد جابجا می شود و این رخداد با تکان خوردن تخم مرغ و باز ایستادن ماهی در تنگ قابل مشهود است.

دید و بازدید و صله رحم نزد قوم بختیاری در ایام نوروز بسیار مهم است ، به گونه ای که بزرگان خانواده به همراه دیگر اعضای فامیل، دسته جمعی به دیدار اقوام و بستگان می روند و بعد از دیدار از هر خانواده، اعضای آن خانه را نیز در امتداد مسیر بازدید، با خودشان همراه می کنند و این رسم بسیار زیبا آنقدر خوشایند است که یک سال دیگر همه را به انتظار وا میدارد…

جایگاه آب در فرهنگ بختیاری

آب در فرهنگ ایرانیان یکی از عناصر مقدس بوده و از جایگاه ارزشمندی برخوردار بود. نیاکانمان همیشه به این عنصر حیات بخش احترام گذاشته و هرگز آن را آلوده نمی کردند.

ایزد بانو آناهیتا نماد فرشته نگهبان آب بود و برای برای ستایش او نیایشگاههای فراوانی احداث شده بود. امروزه معابد بسیاری به نام ایزدبانو آناهیتا در نقاط مختلف ایران وجود دارد که ریشه در جایگاه آب در فرهنگ اصیل ایرانی دارد.

در میان بی توجهی و بی احترامی به آب که همه روزه در اشکال مختلف شاهد آن هستیم چون هدر دادن آب، آلوده کردن آن با فاضلابهای شهری و ریختن زباله در آن، هنوز اقوام اصیل بختیاری توجه ویژه ای به این عنصر داشته و سنتهای بسیار زیبایی دارند که با آب عجین شده است.

حمل آب

از آنجایی که ایزد بانو آناهیتا نگهبان آب بوده در بخش هایی از فرهنگ بختیاری که هنوز اصیل و دست نخورده باقی مانده این باور وجود دارد که وظیفه حمل آب به عهده بانوان است. بختیاری ها بهترین زمان آوردن آب را هنگام طلوع خورشید می دانند. خورشید مظهر پاکی، نور و روشنایی است و آوردن آب در این ساعات نیکواست و در هنگام شب که جایگاه اهریمن و تاریکی است آوردن آب از چشمه گناه محسوب می شود.

بازگشت جنازه

بازگشت جنازه با قسم دادن آب، یکی از اعتقادات جالب بختیاریهاست. آنها وقتی فردی در رودخانه غرق می شود و جنازه ای از متوفی به دست نمی آید، مادر را به کنار رود برده و سینه اش را به درون آب می زنند. مادر متوفی آب را سوگند می دهد که جنازه را به وی بازگرداند. آنها معتقدند که روح قدسی آب با این درخواست جنازه را باز می گرداند.

نیایش در کنار چشمه

آب یکی از مظاهر پروردگار است و جایی که چشمه از دل زمین بیرون می تراود را مظهر قدرت پروردگار وسرچشمه پاکی دانسته و معتقدند نیایش در کنار آب های پاک و آرزو در کنار چشمه ها برآورده می شود.

خاموش نکردن آتش با آب

یک بختیاری اصیل آتش را با آب خاموش نمی کند چرا که آنها معتقدند هر دوی این عناصر مقدس و پاک کننده هستند و در یک راستا قرار دارند و نباید بر علیه هم از آنها استفاده شود.

پاک کردن خانه

بختیاری ها خانه عروس و داماد را با آب پاک می کردند. آنها همچنین عروس را به کنار چشمه و رود آورده و در کنار آب می آراستند. طبق باورهای اصیل ایرانی، ایزد بانوی آب، نطفه مردان را پاک کرده و شیر بانوان را افزایش می دهد.

هله هله کوسه

هله هله کوسه آیینی بود که در فصول گرم سال برای طلب باران انجام می شد. در این مراسم فردی را به عنوان کوسه انتخاب کرده و به شکل دیو در می آوردند. سپس شاخی بر سرش نصب کرده، لباسی کریه بر تن او پوشانده و زنگوله ای بر گردن او می آویختند. سپس عده ای از مردان و جوانان در حالی که به دنبال کوسه حرکت می کنند شعری سر می دهند و به خانه ها و یا چادر اقوام بختیاری می روند.

اهالی با پول و آرد و چیزهای دیگر این گروه را بدرقه می کنند. سرانجام با آرد جمع آوری شده نانی طبخ می شود و در داخل آرد مهره ای قرار می دهند. پس از پخت نان، آن را تکه تکه کرده و بین اهالی تقسیم می کنند. این مهره نصیب هر کس شده به صورت نمادین او را کتک می زنند تا یکی از بزرگان و ریش سفیدان ضامن وی شود. ضامن پس از نیایش به درگاه خداوند از او می خواهد که باران رحمتش را نازل کند و او را در میان جمعیت سربلند گرداند. این مراسم صرفا توسط مردان برگزار می شود.

باران خواهی

از دیگر سنت های باران خواهی، مراسم دعای باران است که شبیه به هله هله کوسه بوده اما توسط بانوان برگزار می شود.

باور های مربوط به شکار

آمیختگی زندگی بختیاری ها با طبیعت موجب شده این اقوام پیوندی ناگسستنی با طبیعت داشته باشند. در گذشته شکار یکی از راههای امرار معاش برای خانواده های بختیاری بود و آداب و آیین های مخصوص به خود را داشت.

برای یک شکارچی بختیاری روز و ساعت شکار، نوع آن، مکان و گوشت شکار و چگونگی به دست گرفتن اسلحه همگی نیازمند رعایت قوانین خاصی بود. شکارچیان بختیاری معتقد بودند اسلحه را دخترکان باید به دستشان بدهند چرا که دختر را خوش یمن دانسته و معتقدند دختر سمبل برکت و روزی است.

مراسم پیش از عروسی در قوم بختیاری

انتخاب همسر

در میان بختیاری ها، نقش والدین در انتخاب همسر بسیار مهم و پررنگ است و درواقع انتخاب کننده اصلی آنها هستند. 5 شیوه سنتی برای انتخاب همسر در میان بختیاری ها وجود دارد که در ادامه آنها را به شما معرفی می کنیم. البته باید متذکر شویم که این نوع انتخاب در گذشته مرسوم بوده و دیگر طبق روال گذشته، به صورت سنتی برگزار نمی شود.

ازدواج ناف برون

هر گاه دختر و پسری تقریبا در یک زمان با هم به دنیا بیایند، والدین بند ناف دختر را به نام پسری که همزمان با او متولد شده می برند تا در زمان بلوغ به عقد هم درآیند. این انتخاب سرنوشت دختر و پسر را از همان بدو تولد توسط والدین مشخص می کند و آنها دیگر نمی توانند اعتراضی داشته باشند و باید به این امر تن دهند حتی اگر میل باطنی آنها به این ازدواج نباشد.

ازدواج خون بس

در هنگام نزاع میان دو طایفه بختیاری، اگر کسی کشته می شد؛ بزرگان برای جلوگیری از ادامه این خون و خونریزی، به صحبت و مذاکره می پرداختند و برای نزدیک شدن دو طایفه، نزدیک ترین دختر به قاتل را به عقد پسری از از خانواده مقتول درمی آوردند و این وصلت را «خون بس» می نامیدند.

ازدواج گا به گا

اگر در خانواده عروس و داماد، دختر و پسر جوانی وجود داشت، به میل خود آنها، داماد، دختر یا پسر خانواده عروس را به عقد اعضای خانواده خود درمی آورد. به این نوع ازدواج گا به گا می گفتند و پیوندی محکم بود در میان انواع دیگر ازدواج در میان بختیاری ها.

ازدواج فامیلی

از ریشه دارترین انواع ازدواج در این ایل است. این ایل، معمولا برای دخترها و پسرهای شان همراه و همسری از ایل خود برمی گزینند و به ندرت پسر یا دختری بختیاری با غیر بختیاری ازدواج می کند. بیشتر ازدواج ها فامیلی صورت می گیرد و پسر جوانی که قصد ازدواج داشته و دختری در اقوام باشد، نباید از قوم دیگر یا یک دختر غریبه را نامزد کند.

در واقع پدر و مادر پسر انتخاب می کنند که او با کدام دختر ازدواج کند. والدین پسر درباره دختری که مناسب می دانند با بزرگان و اقوام خود مشورت کرده و بزرگانی را از میان خود به کدخدایی (خواستگاری) دختر می فرستند و اگر آن ها پاسخ مثبت بگیرند، بار دیگر با تحفه (لباس و انگشتر و حنا) به خانه دختر می روند.

ازدواج هم بهری

اگر پسری از کودکی در خانواده ای کار می کرد و امینِ صاحبخانه بود، او را شریک یا هم بهر می گفتند و اگر این شخص در جوانی به دختر صاحبخانه خود علاقه مند می شد، پدر دختر بدون گرفتن شیربها یا مهریه و ... دخترش را به عقد او درمی آورد.

آداب سوگواری بختیاری ها

پیرزنان بختیاری در غم از دست دادن جوانان ترانه ای سوزناك را به زبان لری زمزمه می كنند.از آنجا كه مردم بختیاری ذاتاً مردمی مهربان و غمخوار هستند به محض از دست دادن عزیزی ار اقوام، برای دلداری و تسلی خاطر بازماندگان به خانه آنها می روند و با تمام وجود به همدردی و عزاداری می پردازند، بر طبق سنتی قدیمی پیرزنان بختیاری در غم از دست دادن جوانان ترانه ای غم انگیز و سوزناك را به زبان لری بختیاری زمزمه می كنند و بقیه زنان هم او را همراهی می نمایند این آواز غم انگیز به نام «گاگریو» معروف كه نوای حزن انگیز آن به همراه ساز چپ خبر از روزی غم انگیز دارد.

رسم است كه اقوام هم در پرداخت هزینه های مراسم سوم ، هفته و چهلم به بازماندگان كمك مالی كرده و تا جائیكه در توان دارند به بازماندگان یاری می رسانند. اگر به سرزمین بختیاری سفر كرده باشید حتماً شیرهای سنگی را بر مزار آنها دیده اید كه باز هم بر طبق آدابی قدیمی بر سر خاك مردان دلیر بختیاری به نشانه دلاوری آنها شیر سنگی را نصب می كنند كه به نام «بردسنگی» معروف می باشد.

آشنایی با آداب و رسوم جشن کریسمس در کشور های مختلف