ایرانیان از دیرباز ید طولایی در برپا کردن جشن های مختلف داشته اند. شمار زیادی از این جشن ها در میان صفحات تاریخی گم شده و به فراموشی سپرده شدند. اما، هنوز پس از گذشت سالهای طولانی تعدادی هرچند اندک از این جشن ها در جای جای ایران برپا می شوند که چهارشنبه سوری یکی از اندک جشن های فراموش نشده ما در طول تاریخ است. اگر می خواهید بدانید که چهارشنبه سوری چیست، نخست باید اطلاع داشته باشید که واژه چهارشنبه سوری از دو بخش چهارشنبه که نام یکی از روزهای هفته بوده و سوری که به معنی سرخ است، ساخته شد. با ما در این مقاله همراه باشید تا بدانید فلسفه چهارشنبه سوری چیست و با آداب و رسوم چهارشنبه سوری در مناطق مختلف ایران آشنا شوید.
درباره ریشه دقیق این آیین، اطلاعات دقیق و درست حسابی در دسترس نیست. بعضی از پژوهشگران معتقدند که همچین آیینی دقیقا پیش از اسلام وجود نداشته و احتمالا تغییر یافته یک آیین باستانی است؛ زیرا پیش از اسلام به این صورت هفته وجود نداشت که آخرین چهارشنبه ای وجود داشته باشد، همچنین آتش برایشان مقدس بود و از رویش نمیپریدند. بعضی می گویند این رسم، تغییر یافته گاهنبار هَمَسپَتمَدَم بوده، یعنی جشن نزول فروهرها 6 روز قبل از نوروز. بعضی ها هم آن را تغییر یافته جشن سده می دانند که این فرض چندان صحیح نیست.
امّا هر چه باشد، به نظر می رسد این جشن ریشه های باستانی داشته و با آمدن اسلام شکل و شمایلش کمی تغییر کرده و با فرهنگ هر منطقه، آداب و آیینی به آن اضافه شده. حتّی درباره معنایش هم فرضیات مختلفی وجود دارد؛ سور را بعضی به معنای جشن و سرور و بعضی به معنای سرخ گرفته اند.
شال اندازی
آیین شال اندازی یکی دیگر از رسوم چهارشنبه سوری است که در بیشتر روستاها و شهرها رواج داشته و تاکنون نیز اعتبار خود را در شهرها و روستاهای همدان، زنجان، اراک و برخی نقاط دیگر حفظ کرده است. جوانان چندین دستمال حریر و ابریشمی را به یکدیگر گره می زدند، با آن طنابی بلند درست می کردند و از راه پلکان خانه ها یا از روی دیوار، آن را از روزنه دودکش وارد خانه می کردند و یک سر آن را خود در بالای بام در دست می گرفتند، آنگاه با چند سرفه بلند صاحبخانه را متوجه ورودشان می ساختند. صاحبخانه ها که منتظر آویختن چنین شال هایی هستند، به محض مشاهده شال، در گوشه شال آجیل، شکلات یا پول قرار می دادند و آن را گره می زدند و با یک تکان ملایم اعلام می کردند که هدیه آماده است. شال انداز شال را بالا می کشید.
آنچه داخل شال قرار داشت به نوعی فال بود. برای نمونه اگر داخل شال، شیرینی بوده، شیرینی نشانه شیرین کامی و شادمانی بوده است یا اگر داخل شال انار قرار می دادند، نشانه ی کثرت اولاد بوده است. گردو نشانه ی طول عمر، بادام و فندق نشانه ی بردباری بوده است. اما اگر سکه نقره قرار داشت، به معنی سپیدبختی بوده است. زیرا در برخی نقاط این مراسم به نوعی خواستگاری غیر مستقیم هم محسوب میشده و در این مراسم پسری که قصد داشت با دختری ازدواج کند با این روش پاسخ خود را از دختر می گرفت.
بوته افروزی
در ایران رسم است که هر خانواده بوته های خار و گزنی را که از قبل آماده کرد، روی بام یا زمین حیاط خانه یا در جلوی در ورودی در سه یا پنج یا هفت «گله» کپه می کند. با غروب آفتاب و نیم تاریک شدن آسمان، زن و مرد و پیر و جوان گرد هم جمع می شوند و بوته ها را آتش می زنند. در این هنگام، از بزرگ تا کوچک هر کدام سه بار از روی بوته های افروخته می پرند تا ضعف و زردی ناشی از بیماری و غم و اندوه را از خود بزدایند و سلامت، سرخی و شادی را به وجود خود ببخشند. براساس مطلب فلسفه چهارشنبه سوری چیست باید بدانید که مردم در حال پریدن از روی آتش ترانه هایی هم می خوانند:
زردی من از تو ، سرخی تو از من
غم برو شادی بیا ، محنت برو روزی بیا
شار بازی، اردبیل
یکی از این آئین ها، «شاربازی» یا پرتاب شال های آتشین به آسمان است. این رسم در میان برخی از روستاهای استان اردبیل رایج بوده است. جوانان روستا در غروب سه شنبه آخر سال، تعداد زیادی «شار» را در تاریکی آسمان می گرداندند. گلوله های آتش به اطراف پخش و سریع خاموش می شد، اما گرداندن توپ آتشین در فضای تاریک شب، جلوه زیبایی داشت که مردم روستا را در کنار هم برای دیدن آن جمع می کرد.
مشابه این رسم در برخی از مناطق شهر تبریز و در روستاها هنوز پابرجاست و مانند هر شهر و دیار دیگری مردم در آن شب غذایی که بیشتر دوست داشته اند را می خورند.
جشن مبارزه با تاریکی
جشن «سور» از گذشته بسیار دور در ایران زمین مرسوم بود. این مراسم، جشنی ملی و مردمی است و چهارشنبه سوری نام گرفت. در پایان هر ماه، جشن و پایکوبی با نام سور مرسوم بوده و از سوی دیگر چهارشنبه نزد اعراب «یوم الارباع» خوانده می شد و از روزهای شوم و نحس بشمار می رفت. ایرانیان بر این باور بودند که روزهای نحس و شوم را باید با عیش و شادمانی گذراند تا شیاطین و اجنه فرصت رخنه در وجود آدمیان را نیابند.
کوزه شکنی
جالب هست بدانید که در شب چهارشنبه سوری، مردم کوزه های سفالی کهنه را بالای بام خانه برده و از بالا به پایین پرت می کردند و آن را می شکستند تا کوزه نویی را جایگزین ظرف سفالی پیشین خود کنند، چون بر این باور بودند که در طول سال بلا و قضاهای بد در کوزه متراکم و با شکستن کوزه رفع خواهند شد.
چهارشنبه سوری در شهرهای مختلف ایران
کشور ایران نیز همچون کشورهای دیگر دارای آداب و رسوم خاصی است که تک به تک آنها ریشه ای کهن در قصه ها دارد که می توان در بطن آنها به چراییشان دست پیدا کرد. یکی از همین آداب و رسوم کهن چهارشنبه سوری نام دارد که هر سال در تمامی شهر های ایران طبق باورهای اهالی آن ها برگزار می شود. چنانچه آشنایی با آیین های خاص چهارشنبه سوری شهر های مختلف ایران برایتان جذابیت دارد در این بخش از ساعدنیوز با ما باشید تا آداب متنوع اقصی نقاط کشور در روز چهارشنبه آخر سال را بیشتر بشناسید.
چهارشنبه سوری در استان سیستان و بلوچستان
اعتقاد مردم سیستان و بلوچستان به این است که در غروب آخرین چهارشنبه سال اقدام به آتش زدن نمد، گونی و پتوی کهنه میکنند تا با این کار نحوست این شب را از بین ببرند.
تهران
در تهران قدیم خبری از بمب و ترقه و سروصدا عجیب و غریب نبود. مردم تهران در گذشته با نزدیک شدن شب چهارشنبه سوری اقدام به جمع آوری بوته ها و علف های خشک از بیان های اطراف می کردند. آنها را وارد شهر می کردند و به همراه وسایل کهنه و قدیمی می سوزاندند و این جمله را تکرار می کردند: سرخی تو از من، زردی من از تو.
آذربایجان شرقی
مردم تبریز رسم و رسومات جالبی برای چهارشنبه سوری دارند. قبل از مراسم آن ها به خرید آجیل و شیرینی می روند. پدر مادرها نیز برای تازه عروس دامادها چهارشنبه لیق می برند. چهارشنبه لیق شامل هدایایی مثل پارچه و پیراهن است. آنها قبل از طلوع آفتاب ۷ بار از روی جوی آب می پرند و این شعر را می خوانند: آتیل ماتیل چهارشنبه، آینا تکین بختیم آچیل چهارشنبه. همچنین یکی دیگر از رسومات جالب تبریزی ها در این روز پاشیدن آب و گلاب از روی پشت بام بر روی سر مردم است. مردم تبریز معتقدند این کار باعث عاقبت به خیری می شود.
خراسان
مردم مشهد در چهارشنبه سوری هفت بوته آتش درست می کنند و از روی آن می پرند. بعد از اینکه آتش کاملا سوخت خاکستر آن را روی زمین می ریزند تا باد آن را با خود ببرد و نحسی را از آن جا دور کند. یکی دیگر از رسم های جالب مشهدی ها در چهارشنبه سوری کوزه شکستن است. آن ها کوزه های قدیمی را با نمک و ذغال پر می کنند و به پشت بام می برند. نمک داخل کوزه نشانه شوربختی و ذغال نشانه سیاه بختی است. تمام افراد خانواده کوزه ها را دور سر خود می چرخانند و آخرین نفر آن را به پایین پرتاب می کند.
آشنایی با آداب و رسوم چهارشنبه سوری در تبریز
