آشنایی با آداب و رسوم مردم کاشان

یکی از علت های اهمیت کاشان در طول تاریخ، قرار گیری در راه تجاری و ارتباطی است که در تمام دوره های تاریخی، در مسیر آن قرار داشته است. یکی از این راه های مهم جاده ابریشم است. جاده ابریشم در دورانی از کاشان عبور می کرده و همین امر باعث رونق و آبادانی آن شده است، همچنین بعد از تکمیل اتوبان قم - اصفهان این ارتباط سهل آسان تر نیز شده است. و همچنین شهر کاشان به خاطر قرارگیری در مسیر راه آهن تهران-اصفهان، تهران - یزد و کرمان توسعه و گسترش اقتصادی و رشد افزون تری پیدا کرده است؛ حتی در همین دوران نیز کاشان بر سر شاه راه ارتباطی بسیار مهمی قرار دارد که پایتخت را به شهرهای جنوبی کشور متصل می کرد. این شاه راه کاشان را از طرفی به قم و تهران و از طرفی دیگر به شهرهای جنوبی کشور همچون نائین، یزد، کرمان، بندرعباس و ... مربوط می سازد.

مراسم آتش افروزی و جل جلانی در در زمستان

یکی از رسوم نطنز و آبادى هاى آن است که در شب هاى هفدهم، هيجدهم و نوزدهم دى ماه بچه ها در گروه های گوناگون گرد هم می آیند و هر گروه در اطراف آبادى بوته و خار و هيزم را روی جاهای بلند می برند و آتش مى زنند به صورتی که شعله هاى آتش همه آبادى را روشن می کند. آنها اعتقاد دارند چنانچه روشنائى به درخت ها برسد آن سال ميوه و سردرختى بيشتر مى شود و آفات آنها از بين مى رود.

افرادی به نيت آنکه درختان ميوه بيشترى بدهند به قبرستان رفته و سنگ هاى کوچک و بزرگ جمع مى کنند و به شاخه هاى درختان آویزان می کنند. در مراسم آتش افروزى پس از خاموش شدن آتش ها و تاريک شدن هوا مجددا به روستا باز مى گردند و به يک نفر کیسه بزرگى مى دهند و به صورت گروهى به در خانه ها رفته، بعضی اوقات دسته ها با هم برخورد مى کنند و با هم درگير مى شوند تا يکى پيروز شود.

مراسم چله بزرگ و چله کوچک در کاشان

در مرق کاشان زمستان را تقسيم بندى ویژه ای دارند: ده روز اول زمستان و چهل روز پس از آن را چلهٔ بزرگ و بيست روز پس از آن را چلهٔ کوچک مى دانند و به ده روز بعد امن و بهمن مى گويند. از ده روز باقى مانده هفت را سرما پيرزن و سه روز سرما عجوزه می نامند.

در جوشقان استرک کاشان نیز چله از دهم دى ماه آغاز مى گردد و تا بيستم بهمن ادامه دارد. اين چهل روز را به چهار قسمت تقسیم کرده اند که هر قسمت ده روز است و برای هر ده روز اسمی گذاشته اند: ده روز اول را چلهٔ بزرگ يا چلهٔ قوس مى نامند. ده روز دوم را چلهٔ کوچک و ده روز سوم را چلهٔ برزگر و ده روز چهارم را چلهٔ جولا مى نامند. در اين مدت طبق رسم محل برزگران به منزل مالک مى روند و برف بام ها را پائين مى ریزند. در آن روز زن ارباب آش هوا مى پزد تا پس از روبيدن برف ها از اين آش بخورند.

مراسم اسبندی و عید نوروز در کاشان

افراد در کاشان و اطراف آن ماه هاى سال را سى روز حساب مى کنند و يک سال را سيصد و شصت روز و پنج روز باقيمانده را جدا می کنند و آن را پنجه مى نامند. به اين ترتيب، بيست و پنجمين بهمن ماه تقويم رسمى شب اول اسفند است که آن را شب اسبند رعينى يا زراعتى مى نامند و اعتقاد دارند هر سال ده پانزده روز پیش از آمدن اسفند باد معتدل مى وزد که به آن باد اسبند مى گويند و آن را پيک بهار مى دانند.

در اين شب مغازه دارها مغازه ها را چراغانى مى کنند. مغازه هاى سبزى فروشى خیلی زیبا تزیین می کنند. آجيل فروشان براى اسبندى آجيل آچار درست مى کنند از اين آجيل در اين شب می خورند.

افراد کاشان در اين شب براى شام پلو مى پزند و پلو ماهى دودى يا چلو با کوکو و يا کشمش پلو مى پزند. پنير و ماست هم بر سر سفره براى شگون قرار می دهند. اعتقاد دارند در اين شب تخم مرغ نمی خورد و بايد آن را در خانه نگه دارند.

تخمه هندوانه محبوبی از آجیل های عید نوروز خانواده های کاشانی است. مردان کاشانی درفصل تابستان ترجیح می دهند هنداونه محبوبی بخرند و به خانه بیاورند تا پس از مصرف خانواده، تخمه آن را جدا، شسته و برای پذیرایی سال نو ذخیره کنند. کدبانو های خانواده در آستانه عید نوروز، تخمه ها را با نمک، آب لیمو و زردچوبه معطر می کنند و با مهارت خاص خود آن را درست می کنند. تخمه های بوداده، به عنوان یکی از اقلام آجیل با دیگر تنقلات مثل نخودچی، تخمه کدو، پسته و فندق، مخلوط و برای پذیرایی از میهمان آماده می شود. هم چنین حدود ۱۰ روز مانده به عید، سبزه را که معمولا از گندم، عدس، ماش و یا تخم شاهی تهیه شده روی سینی در سفره هفت سین استفاده کنند. هنگام مراسم تحویل سال همه خانواده با شور و شوق خاصی سفره هفت سین را با سبزه، سیب، سکه. سمنو، سماق سیر، سنجد و سرکه و با آینه، شمعدان، شمع، قرآن کریم، ماهی سرخ، سبزه، تخم مرغ رنگ کرده، کاسه آب، نقل و نبات و شیرینی می آرایند. پیش از تحویل سال معمولا همه مسافران به خانه بازمی گردند و بر این باورند که همه اعضای خانواده در زمان تحویل سال باید به خانه بزرگ خانواده بروند. هنگام تحویل سال همه دور سفره گردهم می آیند و پس از تحویل سال بزرگ خانواده با دعای تحویل سال و تفالی به کتاب حافظ سال جدید را شروع می کنند.

آیین عید نوروز در این شهرستان از شب اول اسفند در خانواده ها اجرا می شد در این شب بچه ها خیلی خوشحال و شادمان بودند و از صبح تا شب چیزی نمی خوردند تا شب پلو بخورند. در زمان قدیم در طول سال فقط یک شب مردم غذای شان برنج بوده است و آن را هم در شب عید نوروز یا شب اول اسفند طبخ می کردند.

برای پخت پلو از صبح بچه ها و بزرگتر ها هیزم جمع می کردند و در چاله کوچکی می ریختند سپس دور آن را آجر می چیدند و دیگ بزرگی را روی آن می گذاشتند تا برنج را روی آن دم کنند و دیگ دیگری یا برمه ای برای خورشت آماده می کردند. محتوی خورشت در بیشتر مواقع نخود بود که همراه با اسفناج پخته می شد و در آخر نیز با کشمش و دارچین و در برخی مواقع با تخم مرغ تزیین می شد. در این شب به تازه عروسان نیز هدیه می هند که این شب یا شب اول اسفند بود و یا شب عید که برخی از خانواده ها سهم برنج و روغن خود را برای خانواده عروس می بردند و در کنار هم می خوردند. البته در قدیم ازدواج ها فامیلی بود و یک طایفه دور هم جمع می شدند در این شب نوعی مراسم به نام حنا بندان نیز برگزار می شد و برای روز عید دست و پا و سرشان را حنا می گرفتند. مراسم اسفندی در آران و بیدگل در شامگاه روز ۲۵ بهمن ماه که به شب اسفند رعیتی موسوم بود حتما باید پلو بپزند. کسی که شاگرد یا کارگرانی داشتند برای مراسم شب اسفند مقداری برنج و روغن به کارگران شان می دادند.

کسانی که زن عقد کرده داشتند طی مراسم خاصی هدایایی مقداری برنج و روغن و سبزی و بسته به وضعیت مالی خانواده داماد قطعه ای طلا یا پارچه یا کفش به عنوان اسفندی برای همسر عقدی شان می فرستادند و هدایای مورد نظر بر روی تخته چوبی قرار می گرفت و سپس مردی آن را بر روی سر می گرفت و همراه با یک گوسفند زنده به خانه عروس می بردند.

مراسم ازدواج در کاشان

ازدواج با خواستگارى آغاز مى شود. چنانچه والدين دختر موافق باشند. داماد در یک شب خوش يمن خوانچه به خانهٔ عروس مى برد. اين خوانچه از شيريني، يک جلد قرآن، آئينه، سبزي، شربت، حنا، هل، ميخک، دارچين، نمک، کندر، تخم مرغ، شانه، اسفند و ابريشم هفت رنگ تشکیل شده است. اين شکل از مراسم بيشتر از جندق دیده مى شود.

موقع بردن خوانچه فردی در جلو گروه شعری درباره ائمه اطهار مى خواند و بقيه صلوات مى فرستند و وارد خانه عروس مى شوند. پس از اين مرحله مراسم عقد با حضور بستگان دو طرف پا مى شود. در اين مراسم زنى با سوزن خياطى ابريشم هفت رنگ را به سر عروس و داماد مى کشد يعنى آنها را به هم مى دوزد تا پيوند آنها همیشگی گردد.

صبح روز بعد دو مرد و دو زن از اقوام عروس و داماد مردم را براى صرف چاى و شيرينى دعوت مى کنند. به اين مراسم طلبون مى گويند. در اين مجلس يک زن خوش شانس حلقه اى به دست عروس و کفشى به پاى او مى کند. سه روز بعد مجلس سيمان عروس برپا مى شود که مردها در منزل داماد و زن ها درخانه عروس جمع مى شوند.

مراسم زفاف و بردن عروس سه چهار روز پس از عقد يا چند ماه و حتى دو سال نیز ممکن است طول بکشد. يک هفته قبل از آن مراسم رخت برون و يک روز پيش مراسم آرايش عروس برپا مى شود. آنگاه عروس را به حمام مى برند و حنابندان انجام مى شود. همين مراسم به صورت جداگانه براى داماد برپا مى گردد. آنگاه همه به خانهٔ عروس مى روند و داماد چند ساعت کنار عروس مى نشيند و زن ها براى ديدن عروس مى آيند و جشن بر پا می کنند. آنگاه داماد به منزل مى رود تا مقدمات را آماده کنند پایان شب داماد و عده اى از مهمانان به خانه عروس می روند تا عروس را بياورند.

اين مراسم با تمبک و شعرخوانى برپا مى شود. عروس را از زير قرآن رد مى کنند و زنى آئينه بزرگى جلوی صورت عروس مى گيرد. عروس از پدر و مادر خود خداحافظى مى کند. و مردها با قصيده و غزل خوانى از روبرو و زن ها با گفتن کل و شاباش به طرف منزل داماد می روند. مقابل منزل داماد عروس مى ايستد تا داماد پاانداز بدهد. آنگاه داماد چند انار يا سيب به طرف عروس پرت مى کند.

مقابل در منزل داماد عروس را در بغل مى گيرد و به حجله مى برد. دائى يا عموى عروس وارد حجله مى شود و سوره الرحمن را می خواند و سر عروس و داماد را به هم مى زند تا خجالت آنها بريزد. میهمانان آنجا را ترک می کنند. داماد و عروس با آفتابه و لگن پاى همدیگر را می شویند. داماد اين آب را به چهارگوشه خانه مى ريزد. روز بعد پدر و مادر عروس ناهار مى برند و فامیل هديه اى به نام در حجلگى مى برند.

مراسم چهارشنبه سوری در کاشان

غروب سه شنبه آخر سال خانم خانه بوته اى را آتش مى زد و آن را در کوچه مى انداخت. کوزه آبى با چند دانه اسفند نیز روى آتش مى ريخت تا بلا دور گردد. شب چهارشنبه سورى فالگوشى و فال کوزه انجام مى گردید.

برگزاری ماه محرم در کاشان

و به خصوص عاشورا و تاسوعا علاوه بر مراسم کلی، از یک سری آیین های بومی نیز استفاده می کنند. سالیان سال است که مردم کاشان در ظهر عاشورا و همزمان با اوج گرفتن مراسم عزاداری نخل بلند می کنند. این نخل که به نوعی به خیمه و جهاز شتر امام اشاره دارد بر روی سر و دست مردان کاشانی قرار می گیرد و گرد یک محوطه به گردش درمی آید. مردم کاشان بلند کردن این خیمه را از واجبات مراسم عاشورا می دانند و بر اساس یک نقل قول قدیمی در سالی که رضا خان پهلوی برپایی تکایا و هیات های مذهبی را ممنوع کرده بود، این نخل در ظهر عاشورا خودبخود سه پله از محل استقرارش پایین آمده است. در روز تاسوعای حسینی مردم کاشان نانی به نام نان عباسعلی را در زیر نخل بعنوان نذری پخش می کنند. این نان یک نوع نان شیرمال ساده است که عموما نذر سلامت بچه ها می شود. در این ایام در کاشان سفره حضرت عباس هم پهن می شود. در این سفره ازحاضرین فقط با نان و ماست پذیرایی می شود و مانند همه مراسم دیگر این شهر به مردم گلاب تعارف می شود.

غذای سنتی روز عاشورا در کاشان گوشت لوبیاب است. این غذا از گوشت گوسفندی و لوبیا سفید تهیه می شود و در آن از رب استفاده نمی شود. این غذا مانند آبگوشت در ظرف های کاسه مانند ریخته می شود و با نان خورده می شود. در شب شام غریبان نیز مردم مانند همه شیعیان دیگر، شمع روشن می کنند و دستجمعی به خواندن اشعار و نوحه های مذهبی مشغول می شوند.

رمضان در کاشان

خانه تکانی و نظافت مسجد از مهم ترین برنامه های کاشانی ها برای استقبال از ماه رمضان است. این مراسم در کاشان از سوی دختران جوان انجام می گیرد چرا که آنها اعتقاد دارند انجام خانه تکانی و نظافت توسط دختران، سرنوشت آنها برای زندگی مشترک را می سازد. استقبال از ماه مبارک تنها به نظافت خانه و مسجد محدود نمی شود بلکه شهر، بازار، حمام های عمومی و کاروانسراها نیز غبارروبی می شوند.

انداختن کلوخ مشکلات در آب

کاشانی ها همانند یزدی ها در آخرین جمعه ماه شعبان مراسم کلوخ اندازون برپا می کنند. آنها در این روز خوراک های رنگارنگ تهیه می کنند و همراه اقوام و نزدیکان به دشت و صحرا، زیارتگاه ها و باغ ها می روند و روز را در آنجا سپری می کنند. علت نام گذاری این روز با سنت اهالی یزد متفاوت است. کاشانی ها آب را روشنایی می دانند به همین جهت، در این روز کلوخی در آن می انداختند تا کلوخ در آن حل شود، آنها کلوخ را تمثیلی از مشکلات می دانستند و اعتقاد داشتند، همانطور که کلوخ در آن حل می شود، مشکلات نیز حل شدنی است.

برپایی مراسم هوم بابایی

یکی از رسوم دیرینه مردم کاشان در ماه رمضان، آیین هوم بابایی است. این آیین اگرچه رو به فراموشی رفته اما در برخی از مناطق کاشان هنوز هم کم و بیش انجام می شود. در این مراسم که تا نیمه ماه رمضان انجام می گیرد، گروهی از بچه ها و نوجوانان دور هم جمع می شوند و با انتخاب دو نفر به عنوان میدان دار و دیگری صندوق دار، بعد از افطار به در خانه ها می روند و با گفتن «هوم بابا هوم بابا»، اهل خانه را صدا می کنند تا به آنها پول یا تنقلات هدیه دهند. میدان دارها صدای خوشی دارند و اشعار را می خوانند و بچه ها از او پیروی می کنند. روایت است که امام حسن(ع) و امام حسین(ع) شب پانزدهم ماه رمضان به در خانه جد بزرگوارشان می رفتند و سوره الضحی را با نوایی خوش قرائت می کردند، آنگاه پیامبر(ص) و حضرت علی(ع) برای شادی و تشویق آنها مقداری خوراک به آن عزیزان می دادند.

آیین روزه واکنی

از رسوم جالب در ماه مبارک رمضان در کاشان می توان به رسم روزه واکنی برای عروسان و دامادها اشاره کرد. طبق این رسم، خانواده عروس در شب دوم ماه رمضان، خانواده داماد را برای افطاری به خانه دعوت می کند و خانواده ها پیش از افطار، به عروس و داماد هدایایی با عنوان روزه واکنی می دهند.

هدیه های نیمه ماه

مردم کاشان مراسم و هدایایی بسیاری در روزهای مختلف ماه مبارک رمضان برای تازه عروسان و دامادها در نظر دارد. یکی از رسوم مرتبط با تازه عروسان مراسم روز پانزدهم ماه رمضان مصادف با میلاد امام حسن مجتبی (ع) است. در این روز داماد یا خانواده او برای عروس طلا و شیرینی هدیه می آورند. این رسم هنوز در اکثر مناطق کاشان اجرا می شود.

از دیگر رسوم رایج در رمضان، هدیه روز بیست و هفتم است. در این روز داماد پارچه و شیرینی به عروس هدیه می دهد. در گذشته اعتقاد بر این بود که عروس باید پارچه را در مسجد میان نماز ظهر و عصر برش بزند و از آب لباسی بدوزد که لباس سفید بختی و سعادت او خواهد بود.

دیدار اهل قبور در 23 رمضان

مردم کاشان از میان سه شب قدر، احترام ویژه ای برای شب بیست و سوم قائلند. آنها در این روز به دیدار اهل قبور می روند. مزار مردگان خود را آب و جارو می کنند، فاتحه می خوانند، طلب آمرزش برای اموات و حلالیت برای خود می کنند. در این شب خیرات و نذورات بسیاری برای اهل قبور درست و میان اهالی تقسیم می شود. حلوا و ترحلوا از مهمترین نذورات این روز است.

برپایی عزای حضرت علی (ع)

مردم کاشان در شب های قدر مراسم عزاداری پر شوری اجرا می کنند. آنان با راه اندازی هیات های عزاداری، سینه زنی و نخل برداری در تمام شهر به سوگ شهادت حضرت علی(ع) می نشینند و با نوحه خوانی و مراسم تعزیه به عزاداری می پردازند. بسیاری از کاشانی ها در روز بیست و یکم ماه رمضان برای افطار آش رشته می پزند و در بین همسایگان و آشنایان توزیع می کنند. اغلب خانواده ها در شب های ۲۳ و ۲۷ رمضان که به شب ختم و هفتم امام علی(ع) مشهور است حلوای نذری می پزند و هنگام افطار پخش می کنند. پخت این حلوا مهارت ویژه ای می خواهد که هنر بانوان کاشانی است.

سخن آخر

کاشان به واسطه قرارگیری در منطقه ای باستانی، از آثار ارزشمند فراوانی برخوردار است که عموما در محدوده تپه سیلک واقع شده اند. به علاوه این شهر با تاریخی پرفراز و نشیب، به شهر خانه های تاریخی مشهور است که غنای فرهنگی استان اصفهان می افزاید.

آشنایی با آداب و رسوم مردم آرژانتین