عید نوروز در کشور ها و شهر های مختلف با آداب و رسوم نوروزی ویژه همان شهر و کشور برگزار می شود. در ایران، نوروز بزرگترین عید ایرانیان است و به طبع با تنوع اقوام در کل کشور، آداب و رسوم نوروزی نیز متفاوت خواهد بود، هرچند که بسیاری از آداب و رسوم ایرانیان در عید نوروز مانند دید و بازدید، چهارشنبه سوری، سفره هفت سین، رفتن بر سر مزار عزیزان از دست رفته، پوشیدن لباس نو، سیزده به در برای کل کشور یکسان است. با نزدیک شدن به اول فروردین و آداب و رسوم جشن نوروز، بد نیست که با برخی از جالب ترین آداب و رسوم نوروزی ایرانی ها آشنا شویم.
آداب و رسوم نوروز در پایتخت
در تهران شب سال نو غذایی پرقوت و گرم کننده مزاج به نام رشته پلو که با رشته پلویی با خرما و کشمش سرخ کرده درست می شود ، آماده می گردد که تهیه و خوردن آن آدابی دارد.
رشته پلو ابتدا برای سرپرست خانواده که مشکلی در کسب و کار خود داشت ، کشیده می شد تا "سررشته کار" تا آخر سال در دستش باشد . در هنگام تهیه این غذا اگر دختری بخت بسته ای در خانه وجود داشت ، او ابتدا زیر دیگ را روشن و هنگام کشیدن غذا در دیگ را باز می کرد اما باید او هنگام کشیدن پلو از خانه بیرون می رفت و پشت در می ایستاد تا مادر یا مادربزرگش با یک بشقاب رشته پلو پشت در رفته و از او می پرسید کی هستی؟ سپس او باید در پاسخ می گفت باز کن و مادر پس از گشودن در به او بشقاب رشته پلو را می داد تا دو قاشق از آن را در پشت در بخورد و بعد داخل خانه آید تا بختش در سال جدید باز شود.
برای رفع بی پولی نیز افراد رشته خشک کرده این پلو، را داخل کیف قرار می دادند.
آداب و رسوم نوروز در البرز
در البرز به چهار شنبه آخر سال یا همان چهارشنبه سوری "کل چارشنبک" یعنی "چهارشنبه بی اهمیت" می گفتند . علت این نامگذاری این است که ایرانیان قدیم در 5 روز آخرسال دست از کار بر می داشتند و کار خود را تعطیل می کردند.
همچنین در البرز رسم بود که زنان محله در اسفندماه به کمک هم خانه تکانی می کردند ، در گویش البرزی ها به این کار یور می گفتند.
آداب و رسوم نوروز در هرمزگان
یکی از آداب و رسوم نوروزی در هرمزگان، رنگ کردن شاخ و گوش گاو ، گوسفند و شتر با گلگ که نوعی خاک سرخ است، دو سه روز قبل از عید است. همچنین زنان با استفاده از این نوع خاک بین ابروهای خود خال می گذارند. همچنین زنان از نقاب های نو و زیبایی برای صورت خود استفاده می کنند.
در اولین روز عید مردم کوزه های شکسته و حصیرهای کهنه خود را بیرون می اندازند.
یکی از آداب و رسوم نوروز در هرمزگان، قصه گفتن (چیچکا) برای فرزندان شان است. همه ی فامیل ها دور هم جمع می شوند و بزرگ خانواده برایشان قصه و خاطرات جوانی اش را تعریف می کند.
آداب و رسوم نوروز در کرمان
مردم کرمان برای نوروز شیرینی هایی مانند کماچ، کلمپه، قطاب و.. آماده می کنند. و برای روز سال تحویل آش رشته می پزند به طوری که هنگام تحویل سال رشته ها را در آش می ریزند تا رشته کارها تا آخر سال در دستشان باشد.
یکی از آداب و رسوم مردم کرمان در روز سبزده بدر به آب دادن سبزه عید است، مردم معتقدند که رها کردن سبزه عید در آب روان باعث رفع بلا می شود. امروزه این سنت در شهرهای دیگر هم دیده می شود.
در برخی از مناطق استان کرمان، با زعفران و گلاب بر روی بدنه ظرفی دعای مخصوص سال تحویل را می نویسند و در آن شربتی درست می کنند که باید همه اعضای خانواده از آن بخورند تا در تمام طول سال سلامت باشند.
آداب و رسوم نوروز در فارس
یکی از آداب و رسوم جالب در استان فارس عروسی گرفتن برای درخت نارنج است. اگر درخت نارنجی باز کمی بدهد، با برگزاری مراسم جالبی روی درخت را توری می کشند و بر سر آن نقل می ریزند کِل می کشند و شعرهای مخصوصی می خوانند تا سال بعد درخت بار بیشتری بدهد.
یکی از آداب و رسوم استقبال از بهار در استان فارس مانند اغلب شهرهای دیگر، پختن سمنو (سمنی) به همراه افراد خانواده است. سمنو نماد قدرت و سمبل خیر و برکت است.
آداب و رسوم نوروز در گیلان
مردم استان گیلان در نوروز مانند شهرهای دیگر سفره هفت سین می چینند.
پختن شیرینی های مختلف در بخش های متفاوت استان متداول است و هر منطقه ای با توجه به آداب و رسوم نوروز در منطقه شان شیرینی ها و حلواهای مخصوصی می پزند و با آنها از مهمان هایی که برای دیدوبازدید می آیند پذیرایی می کنند.
یکی از آداب و رسوم نوروزی که در بخش هایی از گیلان مرسوم است، آمدن خوشقدم است. خوشقدم اولین کسی است که روز صبح نوروز و بعد از تحویل سال با قرآن، آینه، آب و شاخه های گل و شکوفه و شمشاد به خانه میزبان می آید گل های شمشاد را به در خانه می آویزد، گل و شکوفه را در طاقچه می گذارد، مقداری آب در پاشنه در می ریزد و قرآن، آب و آینه را در سفره هفت سین می گذارد، مبارکباد می گوید، سکه ای برای شکون به صاحبخانه می دهد و عیدی و شیرینی می گیرد.
نوروزخانی یکی از آداب و رسوم نوروز در گیلان است که در آن افراد خوش صدا و هنرمند محله به محله و خانه به خانه می روند و شعرهای مخصوص برای استقبال بهار و خبر دادن نزدیکی عید را به زبان گیلکی می خوانند.
آداب و رسوم نوروز در خراسان
آداب و رسوم نوروز در خراسان شمالی و رضوی و جنوبی تفاوت هایی با همدیگر دارد.
در خراسان شمالی با رسیدن نوروز مسابقات مختلفی از جمله؛ اسب دوانی، شاخ زنی میش ها، کشتی، کبدی، رقص با چوب و.. برگزار می کنند.
یکی از آداب و رسوم مخصوص خراسان شمالی کوزه شکنی است، که در آن کوزه ای را که مقداری آب دارد از بالاترین قسمت خانه به حیاط می اندازند، و معتقدند که با شکستن این کوزه آلودگی ها و اندوه های سال گذشته از بین می رود. البته این رسوم امروزه کمرنگ شده است.
پختن کلوچه های مخصوص عید یکی دیگر از آداب و رسوم نوروز در منطقه خراسان است.
مردم خراسان جنوبی کل ماه فروردین را نوروز می گویند. آنها در این ماه کارهای مختلفی مانند، حنا بستن، کمک به نیازمندان، بازی ها و رقص های محلی انجام می دهند و نوروز را جشن می گیرند.
آداب و رسوم نوروز در یزد
یکی از آداب و رسومی که در شهر یزد در چیدن هفت سین نوروز دارند، گذاشتن ظرفی از گندم و یا آرد بر سر سفره هفت سین است تا برکت و روزی زیاد شود. یزدی ها گل بیدمشک را نشانه ای از ماه فروردین می دانند و از آن در سفره هفت سین استفاده می کنند.
روشن کردن آتش روی بام خانه، در آخرین شب سال یکی دیگر از کارهایی است که یزدی ها برای استقبال از بهار انجام می دهند. این کاری نمادی برای از بین رفتن سوزش و سرمای زمستان است. از اسفند برای دوری از چشم زخم استفاده می کنند.
آداب و رسوم نوروز در آذربایجان شرقی
یکی از آداب و رسوم مردم آذربایجان شرقی بایرام پایی برای نوعروسان است، به این صورت که در شب عید از خانه پدری غذا، هدیه، میوه و شیرینی برای نوعروسان فرستاده می شود. امروزه این رسم کمرنگ تر شده است.
یومورتا بویاماخ از آداب و رسوم منطقه آذربایجان است؛ یعنی تخم مرغ هایی که رنگ می شدند و در روز عید به بچه ها هدیه داده می شوند. یکی از راه های سنتی رنگ کردن تخم مرغ با استفاده از پوست پیاز است.
یکی از کارهایی که مردم آذربایجان در عید انجام می دهند سمنو پزون است. به این صورت که افراد خانواده جمع می شوند و سمنو می پزند. این کارها در شهرها و فرهنگ های دیگر هم انجام می شود.
تکم آذری ها
یکی از مهمترین رسوم در میان آذری ها رسم تکم و تکم چی است. این رسم در اصل همان نوروزخوانی است که با شعرخوانی و موسیقی نوید آمدن بهار را می دهند. تکم عروسکی است که تکم چی به دست می گیرد و با تکان دادن تکم، تصنیف های بهاری و نوروزی می خواند. برخی معتقدند حاجی فیروز از همین نوروز خوانی الهام گرفته شده است.
از دیگر رسوم در میان مردم آذری ایران، پهن کردن سفره عید یا سفره خوراکی است که برای پذیرایی از میهمانان است و این رسم در میان مردم ساکن در شهرها و روستاهای آذربایجان غربی و شرقی و اردبیل رایج است. این سفره علاوه بر هفت سین شامل تنقلاتی مانند نخود و کشمش، مغز بادام و گردو، خرما، انجیر خشک، انار، سیب، انگور، شیرینی کوکه و حلوای خانگی است.
یکی از رسوم نوروزی مردم آذری ایران هدیه دادن به عروس و دامادی است که اولین عید مشترکشان را جشن می گیرند. چند روز مانده به نوروز خانواده نو عروس هدایایی به عروس و داماد می دهند.
لیکوخوانی بلوچ ها
یکی از مراسم های نوروزی در استان سیستان و بلوچستان، جشن بهارگاهی است. این جشن توسط عشایر و کوچ نشین های بلوچ برگزار می شود. با توجه به اینکه قوم بلوچ از قبیله ها و طایفه های زیادی تشکیل شده، هر یک از آنها با دعوت بزرگان قوم به برنامه ریزی این جشن هایی که اجدادشان آنان را مهمترین مراسم قوم بلوچ می دانند، مشغول می شوند.
آیین دیگری که در سرزمین بلوچستان برگزار می شود، مراسم سرمه سایی است. زنان بلوچ در گذشته سنگ سرمه را روی سنگی که وسط آن گود بود، می ساییدن و از آن در طول سال استفاده می کردند. روز اول بهار و در لحظه تحویل سال این سرمه ها را به دختران هدیه می دهند.
اما مراسم دیگری که در این منطقه اجرا می شود، مراسم هلک لدیی یا گدام لدیی است. در این مراسم که به معنی جا به جایی محل سکونت است، طی مراسم ویژه ای سیاه چادرها از منطقه فعلی جمع آوری شده و با یک حلقه دایره ای و خواندن آوازهای مخصوص لیکو آنجا را ترک کرده و به سمت مکان جدید بهاری حرکت می کنند.
آوازهایی که در این مراسم خوانده می شود، همه دسته جمعی اجرا می شوند و در وصف توصیف بهار است. کاشتن نهال درخت خرما در اولین روز عید هم یکی از رسوم ایام نوروز در بلوچستان است. نهال یا پاجوش هایی که از قبل، طی مراسم خاصی از بدنه ی درخت خرما جدا شده است از طرف بزرگ ترها به کوچک ترها عیدی داده می شود تا آنها را در زمین کشاورزی خود بکارند.
آشنایی با آداب و رسوم مربوط به عید فطر کشور های مختلف
