هنر بوریا بافی که در برخی مناطق با آن با عنوان هنر حصیر بافی نیز شناخته می شود یکی از هنر های دستی ایرانی می باشد. این هنر، قدمتی چندین و چند هزار ساله دارد و از گذشته های بسیار دور مردم از این هنر برای برطرف کردن نیاز خودشان استفاده می کردند . در این صنعت با استفاده از انواع متفاوتی از نی ها و علف ها نوعی پوشش بافته میشود که می توان از آن به عنوان یک زیرانداز یا یک سقف بهره برد.
تعريف
حصيربافي يا بوريابافي به بافت ني هاي نازك بين تارهاي نخ پنبه اي و يا در هم تنيدن الياف گياهي به كمك دست يا ابزار ساده دستي است. این هنر قدمتی چندین ساله دارد. بیشترین کاربرد آن برای زیرانداز و ساخت مضیف بوده و مواد اولیه آن نی هایی می باشد که در اطراف تالاب ها می رویند.
تاریخچه
حصیر بافی یکی از قدیمی ترین صنایع دستی و شاید کهن ترین آنهاست که به عنوان منشأ نساجی شناخته می شود و در بسیاری از کشورهای جهان به ویژه آن دسته از ممالکی که به مواد اولیه مورد نیاز این رشته دسترسی دارند مرسوم و متداول بوده است. نخستین زیراندازهای بشری توسط ایلامی ها از نی و گیاهانی که در باتلاق های میان رودان روئیده، تهیه شده و از بهم انداختن ساقه گیاهان و درآوردن بافته ای «حصیر» مانند اول ین قدم در دستیابی انسان به شیوه های تولید قالی بوده است. از این رو با قاطعیت می توان اظهار کرد که نخستین زیراندازهای تهیه شده توسط انسان بافته های حصیری بوده و اولین سرپناه ها پس از غارنشینی به کمک حصیر و نی پدید آمده است.
همانطور که عنوان شد کهن ترین نمونه های مشهود حصیربافی در میان رودان، متعلق به 5000 سال پیش است. در آفریقا نمونه های حصیربافی پیش از این تاریخ به دست آمده است و این گواه بر آن است که حصیربافی و سبدبافی، منشأ نه فقط پارچه بافی بلکه بزرگترین صنایع سازنده یعنی سفالگری یا کوزه گری نیز بوده است. اما کهن ترین اثری که از حصیر بافی در ایران وجود دارد، نقشی از تمدن آراترای شهداد، متعلق به 3500 سال پیش است.
امروزه در مناطق مختلف کشورمان بویژه مناطق شمال و جنوب هر کجا که دسترسی به برگ درخت خرما، ساقه گندم، نی و ترکه امکان پذیر باشد می توان نشانه هایی از حصیربافی و سبدبافی را یافت با این حال این صنعت در استان های سیستان و بلوچستان، خوزستان، کردستان، هرمزگان، بوشهر، خراسان، کرمان، یزد، فارس، مازندران، گیلان، آذربایجان شرقی و تهران از رونق بیشتری برخوردار است. متاسفانه به دلیل جایگرینی محصولات کارخانه ای و عدم ثبات بازار فروش این محصولات از تولید آنها کاسته شده است و بیشتر به منظور مصرف داخلی روستائیان تهیه می گردد. هنوز هم با وجود آن که از میزان آن بسیار کاسته شده ولی کم و بیش بخصوص در بین زنان رواج دارد و در کنار فعالیت های زندگی به آن می پردازند. در روستاهای تابعه گناوه ، دشتستان ، دشتی ، تنگستان و کنگان حصیر بافی رایج است. قشقائی ها نیز طرح هایی مشبک با ریسمان مشکی به وجود می آورند. آنان سبدهایی می بافند که درهای آنها را تماماً در پارچه های پشمی رنگارنگ می پیچیدند تا نی ها دیده نشود.
مراحل کار بوریابافی
قبل از هر چیزی باید بدانید که بورای باید از انواع نی و علف در هم تنیده شده، تهیه شود؛ بنابراین ابتدا باید یک سری نی های مختلف را در ابعاد متناسب با یکدیگر تهیه نمایید. نی ها باید تقریبا در یک قطر باشند تا بافت بوریا تمیزتر به نظر بیاید، اما از نی های غیر همسان هم می توانید در بافت بوریا استفاده کنید.
بعد از این که نی ها را انتخاب کردید و تهیه کردید، باید آن ها را تمیز کنید و بتراشید. برای این کار می توانید از یک داس نی شکاف که تیز هم باشد استفاده کنید. سر و ته نی باید کاملا بریده شود. تا نی ها یک اندازه و تمیز در کنار هم قرار گیرند. پس از اینکه ساقه های نی را تمیز کردید. نوبت آبکشی آن ها فرا می رسد. در این مرحله باید نی ها را خیس کنید تا نرم شوند و به راحتی در بوریا بافی مورد استفاده قرار گیرند. خیس کردن نی ها و ساقه های آن باعث می شود که مواد اولیه ی منعطف تری برای بافت انواع سازه های بوریا داشته باشید.
در این مرحله از یک وسیله به نام نی کوب استفاده می شود. بوریاباف از نی کوب برای کوبیدن و مسطح کردن نی ها استفاده می کند. خیزران و نی های هندی در این مرحله شکافته و تخت می شوند و حالا مواد اولیه شما برای شروع بافت، آماده خواهد بود.
حالا تمامی نی های کوبیده شده و مسطح شده را کنار هم میچینند. در این مرحله از یک نی و یا پود برای بافت استفاده می کنند. این کار زمان بر است، اما هر چقدر با دقت بیشتری انجام شود، سازه ی شما محکم تر و استوارتر خواهد بود. خود بومی ها برای بافتن بوریا از عبارت و تعریف دو تا میگیریم و دو تا ول می کنیم استفاده می کنند. این تار و پود در هم تنیده، در نهایت مانند یک حصیر می شود که می تواند در موارد مختلفی کاربرد خاص خودش را داشته باشد. برای اینکه بورای محکم بافته شود، ته ساقه ای که به عنوان پود از آن استفاده شده را کامل پیچ می دهند تا بافت محکم تر و منسجم تر شود.
سخن آخر
حصیر ها و یا سازه های بوریا بافی عموما بین شش متر تا هشت متر بافته می شوند. این محصولات را به صورت لوله شده به کسانی میفروشند که در کار ساخت ساختمان های گلی هستند و یا کارشان فروش و ارائه ی انواع صنایع دستی می باشد. بوریا بافی یکی از هنر های بسیار پر زحمت است که سخت ترین بخش آن پیدا کردن و تهیه کردن نی های مورد نیاز آن است. این هنر نیز مانند سایر هنر ها و صنایع دستی ایران، آن طور که باید به آن پرداخته نشده است.
آشنایی با هنر درودگری
