دحو الارض چیست؟
دَحْوُ الْأرْض به معنای گستراندن زمین، روز بیرون آمدن زمین از زیر آب است. برخی آن را به گسترش دادن خشکی های زمین و بعضی به حرکت زمین معنا کرده اند. بنابر منابع روایی، گسترده شدن زمین در روز ۲۵ ذی القعده بوده است. همچنین براساس منابع حدیثی و تاریخی، نخستین جایی از زمین که از آب سر برآورد، مکه یا کعبه بود.
آیه ۳۰ سوره نازعات وَالْأَرْ ضَ بَعْدَ ذَٰلِک دَحَاهَا؛ و زمین را پس از آن گسترانید»، تنها آیه ای است که به دحو الارض اشاره دارد. مفسران در تفسیر آیه اختلاف کرده اند. بیشتر مفسران معتقدند زمین پیش از آسمان خلق و پس از آفرینش آسمان، گسترده شد؛ اما از نظر علامه طباطبایی، آفرینش و گسترده شدن زمین یکی است و پس از خلق آسمان رخ داده است. به گفته طبری، اختلاف مفسران به اختلاف در معنای «بعد ذلک» بازمی گردد.
برخی از علما، گسترده شدن زمین از کعبه را با یافته های علمی سازگار دانسته و گفته اند از آنجا که کعبه، بلندترین نقطه زمین بود، پس از فرونشستن آب، اولین نقطه ای بود که ظاهر شد و سپس سایر نقاط زمین از زیر آب بیرون آمدند. عده ای از محققان معاصر نیز تلاش کردند این مطلب را با نظریات علمی همچون ریخت شناسی زمین و نظریه اشتقاق واگنر توضیح و توجیه کنند.
بنابر بعضی روایات در این روز وقایعی همچون فرود آمدن کشتی نوح بر کوه جودی، تولد حضرت ابراهیم(ع) و حضرت عیسی(ع) و نزول نخستین رحمت خدا بر حضرت آدم(ع) به وقوع پیوسته است. دحو الارض در فرهنگ اسلامی از روزهای بافضلیت شناخته می شود و اعمالی همچون غسل، روزه و نماز در آن سفارش شده است.
دحو الارض در قرآن
در قرآن تنها در آیه ۳۰ سوره نازعات «وَالْأَرْ ضَ بَعْدَ ذَٰلِک دَحَاهَا؛ و زمین را پس از آن گسترانید»، به دحو الارض اشاره شده است و مفسران ذیل آن، درباره چگونگی آفرینش زمین و گسترش آن سخن گفته اند.
گفته شده بیشتر علما براین باورند که آفرینش زمین پیش از آسمان بود؛ ولی پس از خلق آسمان، گسترده شد. علامه طباطبایی، آفرینش زمین و گسترش آن را یکی شمرده و آن را بعد از آسمان دانسته است. از نظر وی، از آنجا که زمین، کروی شکل است، گستردن آن به جز آفرینش آن به این شکل، نمی تواند باشد. به گفته وی، پس از آنکه خداوند، آسمان را بنا کرد و هر جزئش را در جای خود قرار داد، زمین را بگستراند. از نظر فخر رازی نیز منظور از «دحو»، نوعی گستردن است که زمین را آماده رویاندن گیاهان کند و این تنها پس از خلقت آسمان حاصل می شود.محمد بن جریر طبری با اشاره به اختلاف نظر مفسران درباره معنای «بعد ذلک»، نوشته است برخی از مفسران کلمه «بعد» را به معنای اصلی آن، که خلاف «قبل» است، دانسته و معتقدند که گسترش زمین پس از آفرینش آسمان بوده است. در مقابل، گروهی دیگر «بعد ذلک» را به معنای «مع ذلک» گرفته و گفته اند که زمین پیش از آسمان آفریده و گسترده شده است.
علامه مجلسی اشکالات وارد بر خلق و گسترش زمین را پاسخ داده است و روایات را بر آن تطبیق داده است.
برخی از مفسران، آیه سی ام نازعات را اشاره به حرکت زمین دانسته اند آیت الله طالقانی در تفسیر «پرتوی از قرآن» گفته است اگر «دحا» به معنای پرتاب کردن باشد، آیه سی ام نازعات به مرحله نخستین خلقت زمین و جدا شدن آن از منشأ اصلی خود اشاره دارد؛ اما اگر «دحا» به معنای گستردن و آماده کردن باشد، چنان که نظر مفسرین با استناد به ظاهر لغت همین است، آیه مربوط به دوره ای است که زمین سرد شده و سطح آن، آماده برای ظهور برکات و رحمت خدا و زندگی شده است. احتمال دارد آیه هر دو معنا را نیز شامل شود.
چگونه زمین از زیر کعبه گسترده شد؟
در منابع روایی و تاریخی، به گسترده شدن زمین از زیر کعبه تصریح شده است. از جمله در روایتی از امام رضا(ع) نقل شده است که ۲۵ ذی القعده، زمین از زیر کعبه گسترده و پهن شد. در حدیثی از امام باقر(ع) نیز نقل شده است که خداوند هنگامی که اراده کرد زمین را بیافریند، به باد امر فرمود بر سطح آب ها کوبیده شود، در این هنگام موج هایی پدید آمد و بر روی آب ها، کف ایجاد شد. خداوند کف ها را در مکان کعبه جمع کرد و از آن، کوهی از کف پدید آورد و سپس زمین را از زیر آن گستراند.
علامه شعرانی با اشاره به سازگاری دحو الارض با یافته های علمی، می گوید دانشمندان علوم تجربی معتقدند در آغازِ آفرینش زمین، آب همه سطح زمین را فرا گرفته بود و به تدریج خشکی ها از آب بیرون آمدند؛ چنان که امروزه نیز گاهی بر اثر زلزله یا آتشفشانی و علل دیگر، سطح کف دریا بالا می آید و جزیره ای نو پدید می آید. هنگامی که آب فرو نشست، قهراً بلندترین نقطه زمین، نخستین بار ظاهر می شود و از آب بیرون می آید. از آنجا که کعبه، بلندترین نقطه زمین بود، اولین نقطه زمین است که پس از فرو نشستن آب، ظاهر شد. سایر نقاط زمین پس از کعبه از آب بیرون آمدند و خشکی های زمین به تدریج گسترش یافت که از آن به دحو الارض تعبیر شده است. ناصر مکارم شیرازی نیز ضمن تأکید بر سازگاری دحو الارض با اکتشافات علمی، می نویسد سرزمین مکه، نخستین نقطه ای است که از آب سربرآورد. اگر ارتفاع این سرزمین در حال حاضر، مرتفع ترین نقطه زمین نیست، منافاتی ندارد؛ زیرا از آن روز صدها میلیون سال می گذرد و تاکنون وضعیت نقاط زمین به کلی دگرگون شده، بعضی از کوه ها در اعماق اقیانوس ها قرار گرفته و بعضی از اعماق اقیانوس ها تبدیل به قله کوه شده است. این از مسلمات زمین شناسی و جغرافیای طبیعی است.
برخی از محققان معاصر گسترده شدن زمین از زیر کعبه را با مورفولوژی (ریخت شناسی) و چهره زمین و بعضی دیگر با توجه به نظریه اشتقاق واگنر و تاریخ جغرافیایی-سیاسی مکه و کعبه توضیح داده اند.
آداب و اعمال روز بیست و پنجم ذی القعده
زمین، گاهواره زندگی انسان و تمام موجوداتِ زنده است، که با تمام کوه ها، دریاها، درّه ها، جنگل ها، چشمه ها، رودخانه ها، معادن و منابع گران بهایش، نشانه ای از نشانه های آفریدگار به شمار می آید که آن را گسترانیده است. روز دحوالارض روز گسترش زمین روز بسیار مبارکی است و آداب و اعمال ویژه ای دارد؛ از جمله:
۱. روزه داشتن که ثواب ۷۰ سال عبادت را دارد.
۲. احیا و شب زنده داری شب دحوالارض که برابر با یک سال عبادت است.
۳. ذکر و دعا.
۴. انجام غسل به نیت روزِ دحوالارض
۵- خواندن دو رکعت نماز، نزدیک ظهر به این کیفیت: در هر رکعت بعد از حمد پنج مرتبه سوره الشّمس بخواند و آنگاه بعد از سلام نماز بگوید: «لا حَوْلَ و لا قوَّهَ اِلّا بِالله العلی العظیم»
و سپس این دعا را بخواند:
یا مُقیلَ الْعَثَراتِ اَقِلْنی عَثْرَتی یا مُجیبَ الدَّعَواتِ اَجِبْ دَعْوَتی یا سامِعَ الْاَصْواتِ اِسْمَعْ صَوْتی وَ ارْحَمْنی و تَجاوَزْ عَنْ سَیئاتی وَ ما عِنْدی یا ذَالْجَلالِ وَ الْاِکْرام.
ای درگذرنده لغزش ها، از لغزشم درگذر! ای اجابت کننده دعاها! دعایم را مستجاب کن! ای شنوای آوازها! صدایم را بشنو و به من رحم کن و از بدی هایم و آنچه نزد من است درگذر! ای صاحب جلالت و بزرگواری.
زیارت حضرت رضا(ع) در این روز را از بهترین اعمال مستحب و از سنت های مؤکد شمرده اند.
آشنایی با آداب زیارت به نیابت از دیگران
