کاشی کاری معرق یکی از انواع کاشی کاری است و می توان گفت که زیباترین و در عین حال استادانه ترین نوع آن نیز می باشد. کاشی کاری معرق عبارت است از تراشیدن قطعه های کاشی بر حسب نقش ها و رنگ های مختلف و سپس چیدن آنها در کنار یکدیگر و در نهایت یک پارچه سازی و نصب کاشی در محل مورد نظر.
انواع کاشیکاری
کاشیکاری معرق: در این کاشی کاری قطعه های کاشی از روی یک طرح، با نقوش و رنگ های مختلف بریده می شوند. سپس آن ها را در کنار یک دیگر قرار می دهند تا قطعه های بزرگ تری به وجود آید، بعد از آن این قطعه ها را در جای مشخص شده نصب می کنند.
کاشیکاری هفت رنگ: کاشی ها به شکل چهارگوش یعنی مستطیل یا مربع ساخته می شود و اندازه ی تقریبی آن ها در بالا گفته شده است. در این شیوه بعد از پخت اول، نقوشی را روی کاشی ترسیم می کنند به طوری که با کنار هم قرار گرفتن آن ها شکلی کامل به وجود می آید. بعد از طراحی نقوش، کاشی ها را دوباره در کوره قرار می دهند و بعد از آن کاشی آماده نصب است.
کاشیکاری مَعقِلی: در این نوع از کاشیکاری از تلفیق آجر و کاشی های رنگارنگ بهره می گیرند. معمولا در این روش کاشی ها به روش شطرنجی در کنار هم قرار می گیرند. خط معقلی که یکی از انواع خوشنویسی است و در آن خط کوفی به شکلی زاویه دار نوشته می شود، از همین روش پیروی می کند.
کاشیکاری مقرنس (مقرنس کاری): در این شیوه فضاهای فرو رفته که در عرقچین (درون گنبد) و ایوان (نیم بند) به منظور زیبایی ایجاد می شوند و شباهت زیادی به لانه زنبور دارند را با کاشی تزئین می کنند. همچنین از این شیوه در ساختمان ها و برای تبدیل تدریجی یک شکل هندسی به یک شکل هندسی دیگر استفاده می کنند. از این روش بیشتر در مساجد و مقبره ها استفاده می کنند.
کاشیکاری مشبک: شیوه ی کار در این نوع کاشی کاری به این شکل است که سفال های لعاب داده شده را بر اساس طرح اصلی بریده و سپس به صورتی که مابین آن ها فضای خالی باشد در کنار یک دیگر قرار می دهند. ایجاد پنجره های مشبک در دیوارهای مشرف به نور، برای بهره مندی از نور و جلوگیری از اشراف بیرون بر درون خانه یکی از کاربردهای کاشیکاری مشبک است.
سطح معرق کاشی
اگر معرق کاشی مانند میز یا سنگ راه پله سطحی افقی داشته باشد، باید بتوانید شیشه را بدون لق خوردن روی آن قرار دهید و بدون اینکه پای شما صدمه ای ببینند یا خراشیده شود، روی آن راه بروید. بنابراین قاب های تصویری و یا آویزهای دیواری ممکن است دارای سطوح مختلف کاشی باشند اما سطحِ روییِ میز و یا پله ها باید کاملا هموار باشد. لایۀ زیری باید برای معرق کاشی مناسب باشد و بهترین چسب مورد استفاده قرار گیرد. پیشنهاد می کنیم با یک سطح صاف مانند قاب تصویری شروع کنید و بعد سراغِ موارد و اشیا چند بعدی بروید.پس از اینکه تصمیم گیری نهایی را در مورد طرح، تصویر، و مواد انجام دادید، می توانید به پس زمینۀ کارتان بیاندیشید. روشی که شما طبقِ آن پس زمینه را می چینید، اثر هنری (opus) نامیده می شود. این امر به این معنی روشی است که شما تصویر خود را با کاشی های خنثی می پوشانید. Opus tessellatum یعنی شما تصویر را با یک یا دو سری از کاشی پس زمینه پوشش دهید. Opus vermiculatum جایی است که کاشی شبیه به خطوط منحنی است که احساس حرکت را به پس زمینه می دهد.Opus palladium تصادفی، اتفاقی، و نامتقارن است و کاملا چالش بر انگیز است زیرا برای ترتیب دادن آن نیاز به دقت فراوان دارید. opus Andamento جایی است که کاشی ها در یک جهت جریان دارند و یک احساس حرکت را در پس زمینه ایجاد می کنند و مانند ریتم و جریان می باشد.
ابزار مناسب برای معرق کاشی :
- انبر کاشی
- کاتر :
- کاتر شیشه ای تفنگی برای برشِ خطوط مستقیم در شیشه های رنگی می باشد.
- و کاترهای سیمی کوچک برای از جدا کردن سنجاق از پشت جواهرات بکار می روند.
- سنگ Carborundum:
- این ابزار ممکن است تیز کنندۀ آشپزخانه نیز نامیده شود. بدنبالِ مدل دسته دار آن باشید.
- و سعی کنید با استفاده از آن لبه های تیز شیشه یا بشقاب شکسته را بردارید.
- اسفنجِ
- اسفنجِ مستطیل شکل برای تمیز کردن معرق کاشی ها بکار می رود.
- می توانید از تکه پارچه های قدیمی، یک تکه چوب، یا ظروف پلاستیکی برای مخلوط کردن دوغاب با آب استفاده کنید.
- دستکش
- چسب نواری نقاشی
- ارۀ حلقه ای، و یا هر نوع ارۀ مخصوص معرق کاشی برای صاف کردن شیشۀ دندانه دار بکار می رود اما این ابزار ضروری نیستند.
مراحل کاشی کاری معرق
طراحی:
نخستین مرحله از مراحل کار کاشی معرق طراحی کار بر روی کاغذ است. برای این کار طرحی که قرار است به صورت کاشی در آید با دقت و ظرافت خاص توسط استادان ماهر ترسیم می شود. این طرح از نظر اندازه و شکل با طرح نهایی که به صورت کاشی نمایان می شود برابری می کند.
رنگ آمیزی:
در این مرحله رنگ آمیزی نهایی کار بر روی طرح مشخص می شود تا مراحل بعدی بر حسب رنگ نهایی کار انجام شود.
نمره و نشانه گذاری:
در این مرحله طرح، جدول بندی شده و خانه های جدول به ترتیب شماره گذاری می شوند. سپس نشانه های مختلفی روی طرح کشیده می شود. این نمره و نشانه گذاری به خاطر این است که محل قطعه ی کاشی در مرحله ی چیدن پیدا شود.
بریدن طرح:
طرح و نقشی که روی کاغذ ترسیم شده پس از قرار گرفتن بر روی سطحی کاملا صاف مانند شیشه یا چوب به وسیله ی ابزاری به نام کاغذبر از روی خطوط ، بریده و جدا می شود. تکه های بریده شده متناسب با رنگشان جداگانه دسته بندی می شوند. بریدن کاغذ در طرح ها و نقش هایی که دارای خطوط مستقیم نیستند به دقت و مهارت خاصی نیاز دارد و باید مراقب بود لرزش دست کاغذبر را منحرف نکند.
چسباندن کاغذ:
تکه های بریده شده ی طرح بر روی کاشی های الوان بر حسب رنگ مورد نظر چسبانده می شود. برای چسباندن کاغذ بر روی کاشی از سریشم استفاده می شود. در چسباندن کاغذ روی کاشی باید دقت شود که کاغذ ها صاف و بدون چروک خوردگی باشند و در مورد بندها، گل ها و تکه های باریک کاغذ باید مراقب بود هنگام چسباندن از فرم اصلی خارج نشوند و یا به اصطلاح تاب نخورند.
لب زنی:
پس آن که کاغذ های چسبانده شده کاملاً خشک شد، قطعات مختلف باید از هم دیگر جدا شوند، برای این کار از تیشه ی کاشی تراشی استفاده می شود و قطعه های مختلف با دقت و مهارت خاصی از یکدیگر جدا می شوند. چون خطوط بین قطعات معمولاً مستقیم نیستند تیشه باید در پیچ و خم های بین قطعات حرکت کرده و آن ها را بدون این که بشکنند کاملاً از یکدیگر جدا سازد. پس از جدا سازی قطعات لعاب های اضافی اطراف کاغذها به وسیله ی تیشه زده می شود. در این مرحله باید دقت شود که لعاب زیر کاغذ ها سالم باقی بماند. در مورد طرح هایی که مانند گل ها و اسلیمی ها دارای تخمه می باشند نیز علاوه بر لب زدن اطراف کار قسمت تخمه که کاغذ ندارد هم لب زده می شود.
سوراخ کردن:
این مرحله مربوط به گل ها ، اسلیمی ها و قطعاتی است که دارای تخمه می باشند. جای تخمه ها به وسیله ی مته ی برقی و یا مقار به صورت دستی سوراخ می شود و سپس به کمک مقار درون گل یا اسلیمی کاملا مطابق با طرح خالی می شود.
گل بری:
در این مرحله به کمک تیشه گل های اطراف قطعه تراشیده می شود، به طوری که کاشی کاملاً به شکل طرح چسبانده شده روی آن درآید. برای گل بردن از تیشه ی معمولی و در صورت لزوم از تیشه ی کلنگی استفاده می شود. تیشه ی کلنگی دارای لبه های باریک تری نسبت به تیشه معمولی است و برای قسمت هایی که با تیشه ی معمولی نمی توان آنها را گِل برد و یا احتمال شکستن آن وجود دارد، استفاده می شود.
سوهان زنی:
جهت اینکه کناره های گِل برده شده به طور کامل صاف شود کاشی های تراشیده شده به وسیله ی سوهان، سوهان زنی می شوند و برجستگی های اضافی موجود در لبه ی قطعات، ساییده می شود.
تخمه گذاری:
در این مرحله گل ها، اسلیمی ها و قطعاتی که در میان خود دارای تخمه می باشند، تخمه گذاری می شوند. برای این کار هر تخمه متناسب با قطعه ی در برگیرنده ی خود ، بر حسب نمره و نشانه در دل قطعه ی بزرگتر قرار می گیرد و موقتاً به کمک سریشم و یا مخلوط گچ و سریشم در جای خود ثابت می شود.
نمره کردن:
بر روی کلیه ی قطعه های تراشیده شده کاغذی است که از مراحل قبل دارای شماره می باشد. در این مرحله قطعه های هم شماره در کنار هم دسته بندی و اصطلاحاً نمره می شوند.
چیدن:
پس از نمره کردن قطعات مختلف، قطعات بر حسب شماره، به ترتیب و با توجه به نشانه ها و علایمی که قبلاً بر روی کاغذ گذاشته شده در کنار هم چیده می شوند و طرح اولیه به وسیله ی قطعات کاشی نمایان می شود. پس از اینکه کاشی از رو چیده شد به همان ترتیب قطعات بر روی زمین یا قالبی کاملاً صاف و بدون هرگونه فرورفتگی و یا برآمدگی از پشت چیده می شوند به طوری که فقط پشت کاشی ها نمایان است و روی آن ها کاملاً به سطح زمین یا قالب چسبیده است. درمورد کارهایی که دارای دور است و صاف نیست کاشی ها بر روی قالب همان کار چیده می شود. هنگام برگرداندن قطعات از رو به پشت باید دقت نمود که قطعات کاملاً در کنار همدیگر قرار گرفته و هیچ گونه درز یا فضای اضافی در بین آن ها نباشد. برای این منظور و جهت رفع گیرهای احتمالی از سوهان استفاده می شود.
ملات ریزی:
پس از اینکه طرح از پشت و بر روی سطح صاف یا قالب خود چیده شد اطراف آن با شمشه یا خمیر گِل بسته و پشت آن ملاتی از گچ یا مخلوطی از سیمان و ماسه ریخته می شود تا تمام قطعات به صورت یکپارچه به هم متصل شوند. در مورد کارهای بزرگ از آنجا که یک پارچه کردن کل کار باعث سنگین شدن و در نتیجه ایجاد مشکل در نصب می شود کل کار به قطعات کوچکتری تقسیم می شود. برای این کار بین قسمت های مورد نظر دیواری از گل قرار می گیرد تا ملات قسمت های مختلف به یکدیگر متصل نشود و کل کار به چند قطعه ی کوچکتر تقسیم می شود. برای استحکام و دوام بیشتر کار بین ملات از طناب های خرمایی (سازو) استفاده می شود.
نصب:
برای نصب کار بر روی بنا باید پشت کار کاملاً خشک شده باشد تا بتوان آن را از روی قالب برداشت. پس از جدا کردن تکه های کار (پارچه ها) از قالب، آن ها به محل مورد نظر حمل می شوند تا در جای خود قرار گیرند. پارچه ها باید با دقت در جای خود قرار گیرند، برای این کار استاد پس از قرار دادن پارچه در محل خود آن را با گچ موقتاً در محل خود ثابت می کند. پس از اینکه یک ردیف از پارچه ها در جای خود قرار گرفتند پشت آنها با دوغاب همان ملات که برای پشت پارچه ها استفاده شده است پر می شود، سپس ردیف بعدی روی ردیف اول (که حالا دیگر محکم بر سر جای خود قرار دارد) قرار می گیرد و به همان صورت در جای خود نصب می شود. این کار تا پایان مرحله نصب ادامه می یابد.
پاک کردن و تعمیر:
سر انجام باید کاغذ های روی کاشی ها با آب شسته شود تا طرح و رنگ کار پدیدار شود، همچنین گچ یا سیمانی که احیاناً در حین نصب بر روی کار ریخته شده است باید کاملاً پاک شود.
پس از پاک کردن کار برخی از اشتباهاتی که رخ داده است پدیدار می شود که معمول ترین آن ها اشتباه در رنگ و یا تورفتن برخی قطعات است. این قطعات باید به وسیله مقار و با دقت زده شوند و قطعه جدیدی به جای آن ها تراشیده شود و در جای آن ها قرار گیرد.
درباره سفالگری و جزئیات آن بیشتر آشنا شوید
