آشنایی با سال خمسی و طریقه محاسبه آن

سال خمسی چیست؟

سال خُمسی، فرصت یک ساله محاسبه خمس است که پس از دریافت نخستین درآمد آغاز می شود. یكی از فروع دین مقدس اسلام مسأله خمس است و از احكامی می باشد كه قرآن كریم نیز علاوه بر احادیث، در سوره انفال، آیه 41 به آن تصریح نموده است: «وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَمَا أَنْزَلْنَا عَلَىٰ عَبْدِنَا يَوْمَ الْفُرْقَانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ ۗ وَاللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ»

بدانید هرگونه غنیمتی به دست آورید، خمس آن برای خدا، و برای پیامبر، و برای خویشان او و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه (از خاندان او) است، اگر به خدا و آنچه بر بنده خود در روز جدایی حق از باطل، روز درگیری دو گروه (باایمان و بی ایمان) [= روز جنگ بدر] نازل کردیم، ایمان آورده اید؛ و خداوند بر هر چیزی تواناست!

چه مواردی خمس ندارد؟

• مالی که به انسان ارث می رسد.
• چیزی که به انسان بخشیده می شود.
• جایزه هایی که دریافت می کند.
• عیدی هایی که دریافت می کند.
• مالی که به عنوان خمس یا زکات یا صدقه دریافت می کند.
• مهریه زنان.

طریقه محاسبه کردن سال خمسی

زمانی را که اولین درآمد به دست انسان می رسد - یعنی درآمدی که مشمول خمس می شود نه مثل ارث و مهریه و دیه بلکه مانند حقوق یا سودِ تجارت و امثال آن – مبنای محاسبه سال خمسی قرار می دهیم و آن زمان می شود مبدأ سال خمسی و در بین سال هر چه از درآمد را خرج نیاز های متعارف زندگی نمودیم مشمول خمس نخواهد بود و هرچه را تا سر سال که بازگشت به همان مبدأ است باقی بماند یک پنجم آن متعلق به امام زمان علیه السلام می باشد.

برای واجب بودن یک عمل لازم نیست که حتما قرآن به آن تصریح نموده باشد چرا که بسیاری از جزئیات اعمال عبادی در قرآن بیان نشده، اما ما آن را از سنت پیامبر صلی الله علیه و آله که از طریق اهل بیت علیهم السلام و روایات آنان به دست ما رسیده، بدست می آوریم. به عنوان نمونه: تعداد نماز های یومیه، تعداد رکعات آن، کیفیت رکوع وسجود، مناسک حج و غیره، اما در عین حال هیچ کس شک ندارد که این جزئیات و احکام، جزء دین اسلام می باشد!
به طور مثال: اگر اولین درآمدی که به دست ما رسید دهم رمضان بود سال خمسی ما با دهم رمضان آغاز می شود و تا دهم رمضان سال آینده هر چه از درآمدمان خرج نیاز های متعارف شود یعنی نیاز هایی که در شأن و جایگاه اجتماعی ماست، متعلق خمس نخواهد بود و وقتی دهم رمضان سال آینده فرا رسید هر چه از درآمد بین سال باقی مانده، متعلق خمس است چه به شکل پول نقد و چه به شکل اجناسی که عین آن به طور تدریجی به مصرف می رسد مثل برنج و حبوبات و امثال آن البته اشیائی که مثل فرش این گونه نیستند اگر خرید آن مورد نیاز از دید عرف بوده، خمس نخواهند داشت.

چند نکته درباره احکام خمس

• کسی که شغل ندارد، اگر اتفاقاً معامله ای کند و سودی ببرد - بعد از آنکه یک سال از وقتی که فایده برده، بگذرد - باید خمس مقداری را که از خرج سالش زیاد آمده بدهد.
• درباره خمس بعضی از درآمدها (مانند: هدیه، جایزه بانکی و...) میان مراجع تقلید اختلاف نظر است.
• مهریه زن و مالی که به انسان ارث می رسد، خمس ندارد.
• چنانچه در هزینۀ سالانه خود زیاده روی کرده باشد خمس آن بخش را نیز باید بپردازد.
• اگر شک داریم میزبان ما خمس می پردازد یا نه، جستجو و کنکاش ممنوع بوده و خوردن غذای او اشکال ندارد.

آثار پرداخت نکردن خمس چیست؟

فقها در آثار نپرداختن خمس، مسایلی را مطرح نموده اند:
الف) انسان تا خمس مالش را ندهد، نمی تواند در آن تصرف کند. مثلاً غذایی که در آن خمس باشد نمی تواند مصرف کند.
ب) اگر با پول خمس نداده، خرید و فروش کند ( بدون اجازه حاکم شرع) به اندازه خمس مال، معامله باطل است. چنان که اگر آن را به کسی هدیه نماید، گیرنده هدیه نمی تواند به مقدار خمس، در آن مال تصرف نماید.
ج) اگر بخواهد پول خمس نداده را به صاحب حمّام بدهد و در حمام غسل کند، غسل او باطل است.

آشنایی با زکات فطریه و کفاره روزه رمضان