ساز کوزه چیست؟
کوزه یا اودو درام نوعی ساز کوبه ای است، که از سفال یا سرامیک ساخته می شود. این ساز با الگو گرفتن از ساز آفریقایی Udu که اصالتاً سازی نیجریه ای است ساخته شده است.
کوزه، سازی است خود صدا و عموما از جنس سفال که با ضربه مستقیم انگشتان دست نواخته می شود. این ساز با شکل ها و شیوه های نواختن گوناگون در استان های جنوبی و جنوب شرقی ایران دیده می شود.
صدادهی و توانایی های بسیار بالا
بر خلاف تصور، کوزه با وجود سادگی ساختمان دارای صدادهی و توانایی های بسیار بالایی در اجرای قطعات و ریتم های مختلف است. نمونه هایی دیگری از این ساز در فرهنگ آفریقا به خصوص کشور نیجریه موجود است که با نام اودو شناخته می شود .
اودو در لغت به معنای ظرف سفالین است و همانند کوزه ایرانی در گذشته کاربرد غیر موسیقیایی داشته است و به مرور زمان وارد مناسک خاص موسیقیایی شده است.
این ساز که در فرهنگ آفریقایی دارای بار معنوی و اعتقادی نیز هست ، شکل ظاهری آن با همتای ایرانی اش کمی متفاوت است و عموما حفره ای در کنار بدنه دارد.
امروزه اودو های دارای پوست نیز به تولید رسیده اند و در موسیقی استفاده از آنها بسیار رایج است. نوع دیگری از کوزه با نام گاتام در جنوب هندوستان موجود است .
گاتام که سازی باستانی در هند به حساب می آید ، از اودو و جله بزرگتر است و عموما بدون پوست یا حفره ای در بدنه می باشد. این ساز دارای تکنیک های پیچیده و زیباست که سورنوریته ی آنرا متفاوت می نماید.ساز های دیگری از این خانواده با اسامی گوناگون موجود است ولی به طور گسترده این سه نوع کوزه بیشتر مورد توجه قرار گرفته اند.
تاریخچه ساز کوبه ای کوزه
تاریخچه ساز کوبه ای کوزه نشان می دهد که اگرچه این ساز با استفاده از ضربه های مستقیم نواخته می شود اما شیوه نواختن این ساز در استان هایی مانند کرمان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان متفاوت است. در هرمزگان کوزه را با نام جله می شناسند.
همچنین، کوزه های هرمزگان و سیستان بیشتر مورداستقبال قرار گرفتند و شیوه نواختن این دو هم متفاوت به نظر می رسد.روش ساخت، پخت و همچنین خاک کوزه سیستانی متفاوت بوده و هنگام نواختن، آن را کنار سینی گذاشته و می نوازند.
علی رغم پتانسل های ساز کوزه در ایجاد صدا و کاربردش در ساخت قطعات و ریتم های مختلف، این ساز موردتوجه عامه نبوده و آهنگسازان از آن به عنوان “افکتیو” استفاده نموده و غالبا یک ساز مستقل محسوب نمی شود.
ویژگی های ساز کوبه ای کوزه
از جمله ویژگی های ساز کوبه ای کوزه که آنرا به یک ساز خاص تبدیل کرده ، میتوان به موارد زیر اشاره کرد: ساز کوبه ای کوزه ، یک ساز ایرانی بوده که اگر همزمان با ساز های گروه ستار(لینک به دوره آموزش نوازندگی سه تا )، سازهای سنتی، گروه تنبور و حتی ارکسترهای تلفیقی پاپ و راک* نواخته شود، تاثیر شگفت انگیزی خواهد داشت.
افراد مبتدی، براحتی می توانند با این ساز کار کنند. با استفاده ازاین ساز، میتوان تکنیک های مختلفی مانند هندی، ایرانی و حتی آفریقایی را اجرا کرد. تقسیم بندی سازهای کوبه ای سازهایی که در گروه کوبه ای جای دارند، اولین سازهایی هستند که توسط بشر اولیه ساخته شدند. این سازها، در ارکسترهای مختلف دو وظیفه اصلی دارند :
- حفظ و هماهنگی ریتم با قطعه ای که در حال نواختن است
- القای احساسات مورد نظر آهنگساز که میتواند شادی، غم، هیجان یا خشم باشد سازهای کوبه ای به دو دسته تقسیم می شوند: سازهایی با کوک معین: میتوان این سازها را طبق یکی از نت های استاندارد موسیقی موجود کوک کرد.
ساز مثلث، بلز و تیمپانی در این گروه قرار می گیرند. سازهایی با کوک نامعین : نمیتوان این سازها را با فرکانس های استاندارد موسیقی هماهنگ کرد. بیشتر ساز های کوبه ای و سازهای کوبه ای ایرانی جز این گروه هستند. ساز دایره ، تنبک ، نقاره و کوزه و انواع طبل ها مانند درامز، تمبا، بندیر و کانگو نیز کوک شان نامعین است.
صدای ساز در ساز کوزه
کوزه عموماً دارای حفره صدا است که با فشرده شدن و خروج هوا توسط کف دست تولید صدا انجام می شود. اصطلاحا به این عمل هلمتز رزونانس گفته می شود. هلمتز رزونانس به کلیه سازهایی اطلاق می شود که صدای آن ها از طریق حفره صدای تعبیه شده در آن ایجاد می شود.
مثلا گودو یا Gudu که نوعی هنگ درام دو حفره است نمونه دیگری از هلمتز رزونانس است. کیفیت صدای تولیدشده در سازهای هلمتز روزونانسی وابسته به کیفیت ساخت ساز و ضخامت بدنه در نقاط مختلف آن است.
شیوه تدریس ساز کوبه ای کوزه
شیوه تدریس ساز کوبه ای کوزه، همزمان سه شیوه نوازندگی را در بر می گیرد که هر کدام به یکی از سازهای هم خانواده با ساز کوزه مرتبط هستند و البته تفاوت هایی هم بین شان وجود دارد. اولین شیوه نوازندگی، به ساز "گاتام" ، کوزه ای باستانی متعلق به جنوب هند ، دومین شیوه به "اودو"، ساز کوزه ای نیجریه ای ، و سومین شیوه به جله ،کوزه ای که در جنوب ایران مرسوم است، ارتباط دارد.
آموزش ساز کوبه ای کوزه با تمرین نوازندگی ساز "اودو " اغاز می شود. بعد از یادگیری حرکات پایه، ریتم های کاربردی و عملی آفریقایی و سپس، ریتم های ایرانی و درنهایت شیوه هندی، با تکنیک های مربوط به گاتام به همراه وزن خوانی و سیلاب خوانی آموزش داده می شود. دوره های عالی برای آموزش تکمیلی این ساز شامل نوازندگی با کوزه های پوست دار، اشنایی با دوره های ریتمیک و وزن ها و تکنوازی و هم نوازی در انواع سبک ها هستند.
انواع ساز کوزه
کوزه دویک
دویک کوزه هایی با اندازه و کوک های مختلفی ساخته که می تواند به خوبی پاسخگوی نیاز نوازنده باشد. کیفیت بالا و قیمت مناسب و رقابتی در مقایسه با نمونه های خارجی یکی از مزایای اصلی این نوع کوزه است. کوزه های دویک در مدل های UDS1 کوچک،UDM1 متوسط ،UDM2 متوسط ،UDL1 بزرگ ، UDL2 بزرگ و نوع خوابیده مدل UTAR از جنس سرامیک ساخته و عرضه می شود.
کوزه دویک سرامیکی کوک روی نت
کوزه های این مدل حفره صدا را روی بدنه دارند که برای ایجاد صدای بیس ساخته می شود. مهم ترین نکته این مدل ها این است که آن ها طوری ساخته شده اند که به هر جای آنها ضربه بزنید فقط یک نت واحد و دقیق را میشنوید. این کوزه ها در سه مدل UDS1 ، UDM2 و UDL2 به صورت پیش ساخته وجود دارند. نکته دیگر این است که کوزه مدل UDL2 دارای یک صفحه نازک و کاملا صاف در زیر است که یک قابلیت صدایی اضافه تر ارائه می دهد. حتی میتوان در این مدل آب ریخت و صدای بسیار جذاب و یکتایی تواید کرد.
ساز کوزه دویک سرامیکی بدون کوک معین
این مدل ساز کوزه هم دارای حفره صدا یا بیس هستند و تفاوت اصلی آنها این است که روی نت نیستند؛ مثلا اگر روی گردن ساز ضربه بزنید صدای زیرتری تا بدنه ساز تولید می شود. کوزه های این دسته شامل مدل های UDL1 ، UDM1 ، UTAR است. کوزه UDL1 هم مانند UDL2 ، دارای زیر صاف است.
کوزه سفالی
این کوزه ها با دیزاین و شیوه ساخت سنتی ساخته شده اند و در دو مدل با حفره صدای بیس و بدون حفره صدای بیس وجود دارند. از مدل هایی که قبلا ذکر شد حجم صدایی کمتری دارند و به نوع سنتی کوزه در ایران، جَهله شبیه اند.
لوازم جانبی ساز
تمام سازهای کوزه ساخت دویک همراه با کیف حمل آن است که بصورت رایگان در اختیار شما قرار میگیرد. این کیف با استفاده از یک بند دوشی امکان حمل برای کاربر را به وجود می آورد. روی این کیف یک زیپ بزرگ و سرتاسری برای گذاشتن و برداشتن کوزه موجود است. در کنار این کیف پایه لاستیکی جهت قراردادن ساز کوزه بر روی آن هنگام نواختن نیز عرضه می شود.
مشکلات در نواختن ساز:
مسئله بسیار مهم دیگر در شیوه ی نواختن ساز کوزه می باشد که امروزه متاسفانه ازآنجا که بستر برای آموزش این ساز به خوبی آماده نیست، نوازندگان کوبه ای، این ساز را به شکل و شیوه ی نواختن دف یا تنبک می نوازند که این بسیار کار نادرستی است. زیرا هر سازی باید متناسب با هویتش، از لحن و شیوه ی خاص خودش در نواختنش استفاده گردد که متاسفانه خیلی درست نواخته نمی شود و امیدواریم در آینده، این ساز به جایگاه ویژه خودش در بین ساز های کوبه ای باز گردد.
کاپو گیتار چیست؟ و چه استفاده ای از آن می شود؟
