آشنایی با سوره لقمان و فضیلت آن

سوره لقمان و فضائل آن

سوره لقمان سی و یکمین سوره و از سوره های مکی قرآن است که در جزء ۲۱ جای دارد. این سوره به مناسبت ذکر نام لقمان و نصایح او به فرزندش، به این نام برگزیده شده است. سوره لقمان ذیل شرح سرگذشت لقمان و سخنان حکیمانه و اخلاقی او، به مباحثی از جمله توحید، وصف حال نیکوکاران، خصوصیات منکران و مستکبران، دعوت به تقوا و توصیف اوضاع قیامت می پردازد.آیه ۱۹ از توصیه های لقمان به فرزندش و آیه ۲۲ به نام آیه عروه الوثقی از آیات مشهور این سوره است. فقها ذیل آیه ششم این سوره، مباحثی درباره لهو الحدیث و غنا آورده اند.در فضیلت قرائت این سوره آمده است هر شخصی سوره لقمان را بخواند؛ در قیامت لقمان با او دوست بوده و ده برابر اجر فردی که به خوبی ها عمل کرده و از بدی ها دوری نموده، به او پاداش داده می شود.

نامگذاری و ویژگی های سوره لقمان

وجه تسمیه سوره لقمان از آیه دوازدهم آن برگرفته شده است. نام لقمان دوبار در این سوره به کار رفته و در هیچ سوره دیگری نیامده است. این سوره به دلیل آنکه حاوی اندرزهای لقمان به فرزندش است، لقمان نامیده شده است. سوره لقمان ۳۴ آیه، ۵۵۰ کلمه و ۲۱۷۱ حرف دارد و هفدهمین سوره ای است که با حروف مقطعه آغاز کشته است و ششمین سوره از سوره های هفتگانه لامات است که با حروف رمزی و مقطعه «الم» آغاز می شوند. سوره لقمان از سوره های مثانی و مقداری کمتر از یک حزب است. برخی معتقدند دو آیه ۲۷ و ۲۸ این سوره در مدینه نازل شده است.برخی از مفسران معتقدند خداوند سوره روم را با آیاتی که بر نبوت پیامبر اسلام دلالت داشته، به اتمام رسانیده و در ادامه همان مطلب، سوره لقمان را با سخن گفتن از قرآن آغاز می کند.

متن سوره لقمان

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم

الم ﴿١﴾

تِلْکَ آیَاتُ الْکِتَابِ الْحَکِیمِ ﴿٢﴾

هُدًى وَرَحْمَةً لِلْمُحْسِنِینَ ﴿٣﴾

الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُمْ بِالآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ ﴿٤﴾

أُولَئِکَ عَلَى هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ وَأُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴿٥﴾

وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَیَتَّخِذَهَا هُزُوًا أُولَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ مُهِینٌ ﴿٦﴾

وَإِذَا تُتْلَى عَلَیْهِ آیَاتُنَا وَلَّى مُسْتَکْبِرًا کَأَنْ لَمْ یَسْمَعْهَا کَأَنَّ فِی أُذُنَیْهِ وَقْرًا فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِیمٍ ﴿٧﴾

إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ جَنَّاتُ النَّعِیمِ ﴿٨﴾

خَالِدِینَ فِیهَا وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ ﴿٩﴾

خَلَقَ السَّمَاوَاتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا وَأَلْقَى فِی الأرْضِ رَوَاسِیَ أَنْ تَمِیدَ بِکُمْ وَبَثَّ فِیهَا مِنْ کُلِّ دَابَّةٍ وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَنْبَتْنَا فِیهَا مِنْ کُلِّ زَوْجٍ کَرِیمٍ ﴿١٠﴾

هَذَا خَلْقُ اللَّهِ فَأَرُونِی مَاذَا خَلَقَ الَّذِینَ مِنْ دُونِهِ بَلِ الظَّالِمُونَ فِی ضَلالٍ مُبِینٍ ﴿١١﴾

وَلَقَدْ آتَیْنَا لُقْمَانَ الْحِکْمَةَ أَنِ اشْکُرْ لِلَّهِ وَمَنْ یَشْکُرْ فَإِنَّمَا یَشْکُرُ لِنَفْسِهِ وَمَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ حَمِیدٌ ﴿١٢﴾

وَإِذْ قَالَ لُقْمَانُ لابْنِهِ وَهُوَ یَعِظُهُ یَا بُنَیَّ لا تُشْرِکْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظِیمٌ ﴿١٣﴾

وَوَصَّیْنَا الإنْسَانَ بِوَالِدَیْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِی عَامَیْنِ أَنِ اشْکُرْ لِی وَلِوَالِدَیْکَ إِلَیَّ الْمَصِیرُ ﴿١٤﴾

وَإِنْ جَاهَدَاکَ عَلى أَنْ تُشْرِکَ بِی مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُمَا وَصَاحِبْهُمَا فِی الدُّنْیَا مَعْرُوفًا وَاتَّبِعْ سَبِیلَ مَنْ أَنَابَ إِلَیَّ ثُمَّ إِلَیَّ مَرْجِعُکُمْ فَأُنَبِّئُکُمْ بِمَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿١٥﴾

یَا بُنَیَّ إِنَّهَا إِنْ تَکُ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَکُنْ فِی صَخْرَةٍ أَوْ فِی السَّمَاوَاتِ أَوْ فِی الأرْضِ یَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِیفٌ خَبِیرٌ ﴿١٦﴾

یَا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَکَ إِنَّ ذَلِکَ مِنْ عَزْمِ الأمُورِ ﴿١٧﴾

وَلا تُصَعِّرْ خَدَّکَ لِلنَّاسِ وَلا تَمْشِ فِی الأرْضِ مَرَحًا إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ ﴿١٨﴾

وَاقْصِدْ فِی مَشْیِکَ وَاغْضُضْ مِنْ صَوْتِکَ إِنَّ أَنْکَرَ الأصْوَاتِ لَصَوْتُ الْحَمِیرِ ﴿١٩﴾

أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُمْ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الأرْضِ وَأَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَبَاطِنَةً وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یُجَادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَلا هُدًى وَلا کِتَابٍ مُنِیرٍ ﴿٢٠﴾

وَإِذَا قِیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا وَجَدْنَا عَلَیْهِ آبَاءَنَا أَوَلَوْ کَانَ الشَّیْطَانُ یَدْعُوهُمْ إِلَى عَذَابِ السَّعِیرِ ﴿٢١﴾

وَمَنْ یُسْلِمْ وَجْهَهُ إِلَى اللَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَى وَإِلَى اللَّهِ عَاقِبَةُ الأمُورِ ﴿٢٢﴾

وَمَنْ کَفَرَ فَلا یَحْزُنْکَ کُفْرُهُ إِلَیْنَا مَرْجِعُهُمْ فَنُنَبِّئُهُمْ بِمَا عَمِلُوا إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ ﴿٢٣﴾

نُمَتِّعُهُمْ قَلِیلا ثُمَّ نَضْطَرُّهُمْ إِلَى عَذَابٍ غَلِیظٍ ﴿٢٤﴾

وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضَ لَیَقُولُنَّ اللَّهُ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَکْثَرُهُمْ لا یَعْلَمُونَ ﴿٢٥﴾

لِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ ﴿٢٦﴾

وَلَوْ أَنَّمَا فِی الأرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ أَقْلامٌ وَالْبَحْرُ یَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ مَا نَفِدَتْ کَلِمَاتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ ﴿٢٧﴾

مَا خَلْقُکُمْ وَلا بَعْثُکُمْ إِلا کَنَفْسٍ وَاحِدَةٍ إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ بَصِیرٌ ﴿٢٨﴾

أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یُولِجُ اللَّیْلَ فِی النَّهَارِ وَیُولِجُ النَّهَارَ فِی اللَّیْلِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ کُلٌّ یَجْرِی إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى وَأَنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ ﴿٢٩﴾

ذَلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّ مَا یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الْبَاطِلُ وَأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْعَلِیُّ الْکَبِیرُ ﴿٣٠﴾

أَلَمْ تَرَ أَنَّ الْفُلْکَ تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِنِعْمَةِ اللَّهِ لِیُرِیَکُمْ مِنْ آیَاتِهِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لآیَاتٍ لِکُلِّ صَبَّارٍ شَکُورٍ ﴿٣١﴾

وَإِذَا غَشِیَهُمْ مَوْجٌ کَالظُّلَلِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ فَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَمَا یَجْحَدُ بِآیَاتِنَا إِلا کُلُّ خَتَّارٍ کَفُورٍ ﴿٣٢﴾

یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ وَاخْشَوْا یَوْمًا لا یَجْزِی وَالِدٌ عَنْ وَلَدِهِ وَلا مَوْلُودٌ هُوَ جَازٍ عَنْ وَالِدِهِ شَیْئًا إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا وَلا یَغُرَّنَّکُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ ﴿٣٣﴾

إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَیُنَزِّلُ الْغَیْثَ وَیَعْلَمُ مَا فِی الأرْحَامِ وَمَا تَدْرِی نَفْسٌ مَاذَا تَکْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِی نَفْسٌ بِأَیِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ ﴿٣٤﴾

ترجمه سوره لقمان

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر

الم (۱)

این آیات كتاب حكیم است (كتابى پرمحتوا و استوار)! (۲)

مایه هدایت و رحمت براى نیكوكاران است. (۳)

همانان كه نماز را برپا مى‏ دارند، و زكات را مى ‏پردازند و آنها به آخرت یقین دارند. (۴)

آنان بر طریق هدایت از پروردگارشانند، و آنانند رستگاران! (۵)

و بعضى از مردم سخنان بیهوده را مى‏خرند تا مردم را از روى نادانى، از راه خدا گمراه سازند و آیات الهى را به استهزا گیرند; براى آنان عذابى خواركننده است! (۶)

و هنگامى كه آیات ما بر او خوانده مى ‏شود، مستكبرانه روى برمى‏ گرداند، گویى آن را نشنیده است; گویى اصلا گوشهایش سنگین است! او را به عذابى دردناك بشارت ده! (۷)

(ولى) كسانى كه ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده ‏اند، باغهاى پرنعمت بهشت از آن آنهاست; (۸)

جاودانه در آن خواهند ماند; این وعده حتمى الهى است; و اوست عزیز و حكیم (شكست ‏ناپذیر و دانا). (۹)

(او) آسمانها را بدون ستونى كه آن را ببینید آفرید، و در زمین كوه‏هایى افكند تا شما را نلرزاند (و جایگاه شما آرام باشد) و از هر گونه جنبنده‏اى روى آن منتشر ساخت; و از آسمان آبى نازل كردیم و بوسیله آن در روى زمین انواع گوناگونى از جفتهاى گیاهان پر ارزش رویاندیم. (۱۰)

این آفرینش خداست; اما به من نشان دهید معبودانى غیر او چه چیز را آفریده ‏اند؟! ولى ظالمان در گمراهى آشكارند. (۱۱)

ما به لقمان حكمت دادیم; (و به او گفتیم:) شكر خدا را بجاى آور هر كس شكرگزارى كند، تنها به سود خویش شكر كرده; و آن كس كه كفران كند، (زیانى به خدا نمى ‏رساند); چرا كه خداوند بى ‏نیاز و ستوده است. (۱۲)

(به خاطر بیاور) هنگامى را كه لقمان به فرزندش -در حالى كه او را موعظه مى‏ كرد- گفت: س‏خ‏للّه پسرم! چیزى را همتاى خدا قرار مده كه شرك، ظلم بزرگى است.» (۱۳)

و ما به انسان درباره پدر و مادرش سفارش كردیم; مادرش او را با ناتوانى روى ناتوانى حمل كرد (به هنگام باردارى هر روز رنج و ناراحتى تازه‏اى را متحمل می ‏شد)، و دوران شیرخوارگى او در دو سال پایان مى‏ یابد; (آرى به او توصیه كردم) كه براى من و براى پدر و مادرت شكر بجا آور كه بازگشت (همه شما)به سوى من است! (۱۴)

و هرگاه آن دو، تلاش كنند كه تو چیزى را همتاى من قرار دهى، كه از آن آگاهى ندارى (بلكه مى‏دانى باطل است)، از ایشان اطاعت مكن، ولى با آن دو، در دنیا به طرز شایسته‏اى رفتار كن; و از راه كسانى پیروى كن كه توبه ‏كنان به سوى من آمده ‏اند; سپس بازگشت همه شما به سوى من است و من شما را از آنچه عمل مى‏ كردید آگاه مى‏ كنم. (۱۵)

پسرم! اگر به اندازه سنگینى دانه خردلى (كار نیك یا بد) باشد، و در دل سنگى یا در (گوشه‏اى از) آسمانها و زمین قرار گیرد، خداوند آن را (در قیامت براى حساب) مى ‏آورد; خداوند دقیق و آگاه است! (۱۶)

پسرم! نماز را برپا دار، و امر به معروف و نهى از منكر كن، و در برابر مصایبى كه به تو مى ‏رسد شكیبا باش كه این از كارهاى مهم است! (۱۷)

(پسرم!) با بى ‏اعتنایى از مردم روى مگردان، و مغرورانه بر زمین راه مرو كه خداوند هیچ متكبر مغرورى را دوست ندارد. (۱۸)

(پسرم!) در راه ‏رفتن، اعتدال را رعایت كن; از صداى خود بكاه (و هرگز فریاد مزن) كه زشت ‏ترین صداها صداى خران است. (۱۹)

آیا ندیدید خداوند آنچه را در آسمانها و زمین است مسخر شما كرده، و نعمتهاى آشكار و پنهان خود را به طور فراوان بر شما ارزانى داشته است؟! ولى بعضى از مردم بدون هیچ دانش و هدایت و كتاب روشنگرى درباره خدا مجادله مى‏ كنند! (۲۰)

و هنگامى كه به آنان گفته شود: «از آنچه خدا نازل كرده پیروى كنید!»، مى‏ گویند: «نه، بلكه ما از چیزى پیروى مى‏ كنیم كه پدران خود را بر آن یافتیم!»آیا حتى اگر شیطان آنان را دعوت به عذاب آتش فروزان كند (باز هم تبعیت مى كنند)؟! (۲۱)

كسى كه روى خود را تسلیم خدا كند در حالى كه نیكوكار باشد، به دستگیره محكمى چنگ زده (و به تكیه‏گاه مطمئنى تكیه كرده است); و عاقبت همه كارها به سوى خداست. (۲۲)

و كسى كه كافر شود، كفر او تو را غمگین نسازد; بازگشت همه آنان به سوى ماست و ما آنها را از اعمالى كه انجام داده ‏اند (و نتایج شوم آن) آگاه خواهیم ساخت; خداوند به آنچه درون سینه‏ هاست آگاه است. (۲۳)

ما اندكى آنها را از متاع دنیا بهره ‏مند مى‏ كنیم، سپس آنها را به تحمل عذاب شدیدى وادار مى ‏سازیم! (۲۴)

و هرگاه از آنان سوال كنى: «چه كسى آسمانها و زمین را آفریده است؟» مسلما مى ‏گویند: «الله س‏ذللّه، بگو: «الحمد لله (كه خود شما معترفید)!» ولى بیشتر آنان نمى ‏دانند! (۲۵)

آنچه در آسمانها و زمین است از آن خداست، چرا كه خداوند بى ‏نیاز و شایسته ستایش است! (۲۶)

و اگر همه درختان روى زمین قلم شود، و دریا براى آن مركب گردد، و هفت دریاچه به آن افزوده شود، اینها همه تمام مى‏ شود ولى كلمات خدا پایان نمى‏ گیرد; خداوند عزیز و حكیم است. (۲۷)

آفرینش و برانگیختن (و زندگى دوباره) همه شما (در قیامت) همانند یك فرد بیش نیست; خداوند شنوا و بیناست! (۲۸)

آیا ندیدى كه خداوند شب را در روز، و روز را در شب داخل مى‏ كند، و خورشید و ماه را مسخر ساخته و هر كدام تا سرآمد یعنى به حركت خود ادامه مى ‏دهند؟! خداوند به آنچه انجام مى‏ دهید آگاه است. (۲۹)

اینها همه دلیل بر آن است كه خداوند حق است، و آنچه غیر از او مى ‏خوانند باطل است، و خداوند بلند مقام و بزرگ مرتبه است! (۳۰)

آیا ندیدى كشتی ها بر (صفحه) دریاها به فرمان خدا، و به (بركت) نعمت او حركت مى كنند تا بخشى از آیاتش را به شما نشان دهد؟! در اینها نشانه ‏هایى است براى كسانى كه شكیبا و شكرگزارند! (۳۱)

و هنگامى كه (در سفر دریا) موجى همچون ابرها آنان را بپوشاند (و بالا رود و بالاى سرشان قرار گیرد)، خدا را با اخلاص مى‏ خوانند; اما وقتى آنها را به خشكى رساند و نجات داد، بعضى راه اعتدال را پیش مى‏ گیرند (و به ایمان خود وفادار مى‏ مانند، در حالى كه بعضى دیگر فراموش كرده راه كفر پیش مى ‏گیرند); ولى آیات ما را هیچ كس جز پیمان‏ شكنان ناسپاس انكار نمى‏ كنند! (۳۲)

اى مردم! تقواى الهى پیشه كنید و بترسید از روزى كه نه پدر كیفر اعمال فرزندش را تحمل مى ‏كند، و نه فرزند چیزى از كیفر (اعمال) پدرش را; به یقین وعده الهى حق است; پس مبادا زندگانى دنیا شما را بفریبد، و مبادا (شیطان) فریبكار شما را (به كرم) خدا مغرور سازد! (۳۳)

آگاهى از زمان قیام قیامت مخصوص خداست، و اوست كه باران را نازل مى ‏كند، و آنچه را كه در رحم‏ها(ى مادران) است مى ‏داند، و هیچ كس نمى ‏داند فردا چه به دست می آورد، و هیچ كس نمى‏ داند در چه سرزمینى مى‏ میرد؟ خداوند عالم و آگاه است! (۳۴)

موضوعات مطرح شده در سوره لقمان

• بیان عظمت قرآن و ذکر صفاتی از نیکوکاران.
• اعطای مقام علم وحکمت به لقمان.
• ذکر سخنان حکیمانه لقمان به فرزندش درباره خدا و دین و برخورد انسانی با مردم و میانه روی در رفتار.
• دلایل توحید و علم گسترده و بی پایان خداوند.
• اشاره به مساله معاد و حسابرسی آن.

فضیلت سوره لقمان

در فضیلت این سوره از پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله و سلم روایت شده: هر كه این سوره را قرائت كند در روز قیامت لقمان رفیق و همراه او خواهد بود و ده برابر تعداد كسانی كه امر به معروف و نهی از منكر كرده اند به او حسنه داده می شود. امام باقر علیه السلام فرموده اند: هر كس كه هر شب سوره لقمان را قرائت نماید خداوند سی فرشته را مأمور حفظ و نگهداری او از ابلیس و سپاهیان او می كند و اگر صبحگاه نیز این سوره را قرائت كند، تا شب در امان و حفظ الهی خواهد بود.

آثار و برکات سوره لقمان

از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله وسلم نقل شده است: اگر سوره لقمان را بنویسند و پس از شستن نوشته، از اب ان بنوشد هر گونه بیماری درونی داشته باشند، از بین خواهد رفت و هر مرد و زنی که خونریزی در یکی از اندام خود دارد اگر نوشته سوره لقمان را بر آن موضع قرار دهند خونریزی قطع می شود. از امام صادق علیه السلام نیز روایت شده: اگر سوره لقمان را بنویسند و سپس شسته و از آب آن به مرد و زنی که در درون درد و ناراحتی دارد بنوشانند. عافیت می یابد و از تب ها و هر گونه آزار دهنده و بیماری از او برطرف می شود. همچنین هر کس این سوره را در منزل حاکمی بگذارد در همان سال معزول می شود و هر که آن را بنویسد و با خود دارد از درد شقیقه و تب ایمن شود.

آشنایی با سوره بروج و فضیلت آن