ضرب المثل دست کسی را خواندن
مثل در لغت به معنی مانند و شبیه است. این کلمه عربی است و ریشه آن از ماده مُثول به معنی شبیه بودن چیزی به چیز دیگر است و به معنی مانند، شبیه، برهان و دلیل، مطلق سخن، پند و عبرت و نشانه و علامت است. اما در اصطلاح خاص ادبی نوع خاصی است که در فارسی معادل داستان به کار می رود.و "حِکم" جمع حکمت است، از دسته ی ادب و غُرر و دُرر و لطائف نُکت و بذله ها. ضرب المثل یک جمله ی کوتاه به نظم و یا به نثر است که گاهی دربردارنده پند و دستور اخلاقی و اجتماعی است که با وجود کوتاهی لفظ و سادگی و روانی، شنونده را در افکار عمیق فرو می برد:
بنی آدم اعضای یک پیکرند ••• که در آفرینش ز یک گوهرند (سعدی)
مجو درستی عهد از جهان سست نهاد ••• که این عجوزه عروس هزار داماد است (حافظ)
در قرآن کریم و احادیث نیز این گونه ضرب المثل ها به کار رفته است؛ مثلا در این حدیث از پیامبر : «من حفر بئرا لاخیه وقع فیه» که مضمون آن به این صورت در ادبیات فارسی درآمده است:
چَه مکَن که خود افتی ••• بدمکن که بد افتی
معنی دست کسی را خواندن چیست؟
۱- کنایه از خواندن افکار کسی و پی بردن به اهداف و مقاصد اوست.
۲- همانطور که می دانید در کنایه به معنای دور کلمه باید توجه داشت. در اینجا معنای نزدیک کلمه قطعا مورد توجه نیست! مثلا کسی نمی آید دست افراد را بگیرد و آن را بخواند! کتاب که نیست! اما معنای دور این اصطلاح همان است که در ابتدا گفته شد: یعنی پی بردن به آنچه در ذهن طرف می گذرد.
۳- گاهی این کنایه را برای کسانی به کار می برند که برای دیگران نقشه می کشند و مکر و حیله های فراوان به کار می گیرند تا او را شکست دهند (یعنی این اصطلاح را برای دشمنان نیز استفاده می کنند) و وقتی که از اهداف شوم آن ها باخبر می شوند می گویند: دست او را خوانده ایم، حواستان باشد گول ظاهر مهربانش را نخورید!
۴- ممکن است منظور از واژه ” دست“، اقدام کردن به انجام کاری باشد و وقتی می گویند دست کسی رو شد یا دستش را خواندیم، با خبر شدن از اقدامی باشد که قرار است در آینده ای نزدیک یا دور انجام دهد.
کاربرد ضرب المثل دست کسی را خواندن
ضرب المثل فوق در بين مردم زماني بكار مي رود كه حيله يا ترفند فردي در فريب شخص يا اشخاص ديگري مُثمر ثَمر نشده و ناكام مانده باشد. در اين صورت افرادي كه مورد اين حيله بوده و از آن نجات يافته اند خواهند گفت:« دست فلاني ديگه براي ما رو شده». به خصوص اگر آن فرد فريبكار بخواهد براي بار دوم اقدام به عوام فريبي نمايد.
از همين ريشه است اصطلاح « دست فلاني رو خونديم يا خوندن». يعني به تجربه يا حيله از نوع و ارزش ورقهايي كه در اختيار اوست با خبر شده ايم. در معني استعاري نيز يعني « ما از ترفند و نقشه فلاني آگاهيم». يا وقتي فردي با تلخي مي گويد:« ول كن بابا ! دست ما رو خوندن...» يعني همه نقشه ها ما لو رفته و ديگر حيله ي ما كارگر نيست.
و باز از همين ريشه است اصطلاح « رو بازي كردن». گاهي در بازي حكم، فردي كه دستي بسيار عالي و حتماً برنده به او رسيده، به تمسخر و ريشخند كردن تيم مقابل دستش را روي زمين چيده و اصطلاحاً « رو » مي كند و با رجزخواني خواهد گفت :« ما رو بازي مي كنيم». در فرهنگ كوچه و بازار نيز وقتي فردي از هر تهمتي مبراست و در دعوا حسابش پاك است و از چيزي وحشت ندارد و به قولي همه مدارك خواسته شده را بي كم و كاست ارائه كرده مي گويد: « ما از چيزي وحشت نداريم كه! ما رو بازي مي كنيم. اوني بترسه كه ريگ به كفشش داره. ما روييم...!»
آشنایی با ضرب المثل آدم هزار پیشه کم مایه است
