آشنایی با مفهوم استخر نقدینگی (liquidity pool) 

امور مالی غیر متمرکز انقلابی در خدمات درون زنجیره ای ایجاد کرده است، به طوری که حجم مبادلات صرافی های غیر متمرکز می تواند تا حدی با صرافی های متمرکز رقابت کند. در دسامبر 2020 (آذر 99)، مجموع ارزش قفل شده در پروژه های دیفای به 15 میلیارد دلار رسید و همچنان اکوسیستم امور مالی غیر متمرکز با انواع محصولات جدید به سرعت در حال گسترش است. اما چه چیزی این همه گسترش را ممکن می کند؟ یکی از فناوری های اصلی در پس همه این محصولات، استخر نقدینگی است.

استخر نقدینگی (Liquidity Pool) چیست؟

استخر نقدینگی یا لیکوییدیتی پول مجموعه ای از توکن های قفل شده در قراردادهای هوشمند است که نقدینگی در مبادلات غیرمتمرکز را فرهم میکند.این صنعت یک بخش اساسی از حوزه بازار ساز خودکار (AMM) ،پروتکل های وام دهی، تولید محصول، دارایی های دیجیتال، بیمه و موارد دیگر است.هیچ مرجع متمرکزی برای نگه داری وجوه در این نوع شبکه وجود ندارد و قراردادهای هوشمند در بلاک چین برای انجام چنین کارهایی کند و پر هزینه هستند بنابراین محققان به یک راه حل ابتکاری معروف به سازندگان بازار خودکار رسیدند.

چرا به استخرهای نقدینگی نیاز داریم؟

با یک مثال ساده به این سوال جواب می دهیم.فرض کنید که به کتاب فروشی رفتید و می خواهید کتابی را بخرید، دراین معامله،خریدار (شما) سعی می کند دارایی خاصی را با کمترین قیمت ممکن خریداری کند.درحالی که فروشنده سعی می کند همان دارایی را به بالاترین قیمت بفروشد، برای اینکه معامله انجام شود هم خریدار هم فروشنده باید روی قیمت به توافق برسند (یا با افزایش قیمت از طرف خریدار یا باکاهش قیمت از طرف فروشنده).

اما اگر کسی حاضر به سفارش خود درسطح قیمت عادلانه نباشد چه می کنید؟اگر پول کافی برای خرید نداشته باشید چه می کنید؟اینجاست که بازار سازان خودکار (AMM) روی کار می آیند.دراصل بازار سازان، ارگان هایی هستند که تمایل به خرید و فروش یک دارایی را راحت می کنند، این ارگان ها، نقدینگی را تامین می کنند و کاربران همیشه میتوانند تجارت کنند(نیازی نیست منتظر قیمت از طرف مقابل باشند).چون صرافی های متکی بردفتر سفارش دائما سفارش های خرید و فروش خود را با توجه به نوسانات بازار تنظیم کنند درواقع بازار سازها کافی است که دارایی های خود را وارد استخر نقدینگی کنند و بقیه کارها را به قرارداد های هوشمند بسپارند.

بیشترین کاربرد استخر های نقدینگی

استخر های نقدینگی بیشترین کاربرد را در بازار ساز های خودکار داشته و محبوبیت خاصی دارند. اما فراهم کردن نقدینگی و بهره گیری از استخر های نقدینگی به دلیل سادگی در زمینه های مختلفی قابلیت استفاده دارند، مثلاً یکی از آن ها استخراج نقدینگی یا ییلد فارمینگ است که پلتفرم های کشت سود مثل یرن فایننس (yearn.finence) بر پایه و اساس استخر های استخراج هستند.

کاربران برای کسب سود بیشتر، وجوه خود را به استخر های استخراج این پلتفرم ها وارد می کنند. استخراج نقدینگی یکی از تکنولوژی های مفید برای توزیع توکن های جدید به دست افراد مناسب و حل این مشکل می باشد. به این صورت که توکن ها به شیوه ی الگوریتمی بین کاربرانی که توکن های خود را در استخر های نقدینگی گذاشته اند و متناسب با سهم آن ها پخش می شود. مثلاً وقتی شما نقدینگی پلتفرم هایی مثل یونی سواپ و کامپاند را فراهم می کنید، در ازای آن به شما توکن داده می شود که این توکن سهم شما را در آن پلتفرم مشخص می کند. بنابراین شما می توانید با توکنی که در اختیار دارید در استخرهای نقدینگی تزریق و از این طریق سود کسب کنید.

تفاوت استخر نقدینگی (Liquidity Pool) با دفاتر ثبت سفارش (Order Book) در چیست؟

برای فهم تفاوت استخرهای نقدینگی با دفاتر ثبت سفارش (Order Book)، بهتر است ابتدا به توضیح اجزای بنیادی یا فاندامنتال تجارت الکترونیک، یعنی دفاتر ثبت سفارش، بپردازیم. به بیان ساده، دفتر ثبت سفارش مجموعه ای از سفارشاتی است که در حال حاضر برای یک بازار معین در دسترس وجود دارد.

سیستمی که سفارش ها را با یکدیگر مطابقت می دهد، تحت عنوان سیستم مچینگ (Matching) شناخته می شود. دفتر ثبت سفارش و سیستم مچینگ اجزای اصلی هر صرافی متمرکز (CEX) را تشکیل می دهند. مدل فوق موجب تسهیل فوق العاده و کارآمد مبادلات و ایجاد بازارهای مالی پیچیده می گردد.

تجارت دیفای بر مبنای انجام معاملات درون زنجیره ای بنا گردیده و در آن هیچ فرد یا گروه متمرکزی وجوه را در اختیار خود ندارد. این امر به بروز مشکل در زمینه دفاتر ثبت سفارش می انجامد؛ چراکه هر برهم کنشی با دفتر ثبت سفارش نیازمند پرداخت کارمزدهای مربوط به سیستم گس است و بنابراین موجب هزینه بسیار مضاعف آن برای انجام معاملات می گردد.

همچنین به این ترتیب بازارسازی برای آن دسته از معامله گرانی که برای جفت ارزهای معاملاتی نقدینگی تأمین می کنند، بسیار هزینه بر خواهد بود. اما از همه مهم تر آنکه اغلب بلاکچین ها قادر به فراهم کردن توان عملیاتی موردنیاز برای معامله روزانه میلیاردها دلار پول نیستند.

این بدان معنا است که در بلاکچینی مانند اتریوم، عملاً وجود صرافی درون زنجیره مبتنی بر دفتر سفارش ها، امری غیرممکن خواهد بود. در اینجا می توان از سایدچین ها (Sidechains) یا راهکارهای لایه ۲ (layer-two) بهره گرفت که در دست ساخت قرار دارند. اما به هر ترتیب، شبکه در وضع کنونی آن قادر به فراهم آوردن توان عملیاتی لازم نخواهد بود.

پیش از آنکه ادامه دهیم، باید اشاره کنیم که برخی از صرافی های غیر متمرکز به خوبی با سیستم دفاتر ثبت سفارش درون زنجیره ای کار می کنند. برای مثال، صرافی غیر متمرکز بایننس روی شبکه بایننس بنا شده و به طور خاص به منظور تجارت سریع و ارزان به کار می رود. مثال دیگر این امر، پروژه Serum است که روی بلاکچین سولانا (Solana) تأسیس شده است.با وجود این، چون بیشتر دارایی های موجود در فضای رمزارزها در شبکه اتریوم هستند، امکان مبادله آنها در شبکه های دیگر بدون استفاده از یک جور پل میان زنجیره ای (Cross-Chain bridge) وجود ندارد.

استخر نقدینگی چگونه کار می کند؟

نوآوری چشمگیر بازارسازهای خودکار (AMMs) موجب شده است که معاملات درون زنجیره ای بدون نیاز به دفتر سفارش ها قابل انجام باشند. این قابلیت، معادلات را به کلی تغییر داده است. چون برای انجام معاملات، وجود یک طرف معامله مستقیم ضروری نیست، معامله گران می توانند در خصوص اتخاذ موقعیت های معاملاتی گوناگون نسبت به جفت توکن های با شانس نقدینگی پایین در صرافی های اوردر بوک، تصمیم گیری کنند.

صرافی های مبتنی بر دفتر سفارشات را می توان همتا به همتا (Peer-to-Peer) در نظر گرفت. در این صرافی ها خریداران و فروشندگان از طریق دفتر سفارش به هم مربوط می شوند. برای مثال، تجارت در صرافی غیر متمرکز بایننس همتا به همتا است؛ چراکه معاملات به طور مستقیم میان کیف پول های کاربران صورت می گیرد.اما تجارت با استفاده از بازارسازهای خودکار امر متفاوتی است. در واقع می توان تجارت در AMMها را همتا – به – قرارداد (Peer-to-Contract) دانست.

فرآیند تعیین قیمت و نحوه مشارکت در استخر نقدینگی

همان طور که ذکر کردیم، یک استخر نقدینگی از تجمیع سرمایه های سپرده گذاری شده در یک قرارداد هوشمند تشکیل شده است. این سرمایه ها توسط تأمین کنندگان نقدینگی به استخر واریز می گردند. هنگامی که می خواهید معامله ای را در یک AMM به انجام برسانید، طرف معامله ای به معنای سنتی آن نخواهید داشت. در عوض، این معامله را در Liquidity Pool و در مقابل نقدینگی جفت ارز مدنظر خود انجام خواهید داد. بنابراین خریداران برای خرید خود نیازی به یک فروشنده در سمت دیگر و در همان لحظه به خصوص نخواهند داشت؛ بلکه تنها کافی است که نقدینگی کافی از توکن مورد نظرشان در استخر وجود داشته باشد.

برای مثال هنگامی که می خواهید جدیدترین توکن مبتنی بر غذا را در یونی سواپ خریداری کنید، فروشنده ای در سمت دیگر، آن طور که مرسوم است، وجود نخواهد داشت. در عوض، فعالیت شما توسط الگوریتمی که اتفاقات استخر را مدیریت می کند، ساماندهی می شود. به علاوه، قیمت گذاری نیز توسط همین الگوریتم و بر مبنای معاملات صورت گرفته در استخر تعیین می گردد.

البته این نقدینگی نیز باید به جایی منتقل گردد و از آنجایی که هر فردی می تواند یک LP باشد، این تأمین کنندگان نقدینگی را می توان به نحوی طرف معامله خود در نظر گرفت. اما وجه تمایز این سیستم با مدل دفتر سفارش این است که شما با قراردادهایی که استخرهای نقدینگی را مدیریت می کنند سروکار خواهید داشت.

سود استخر نقدینگی

تا اینجا بیشتر در مورد بازارسازهای خودکار که محبوب ترین مصداق کاربرد استخرهای نقدینگی به شمار می آیند صحبت کردیم. با این حال، همان طور که گفتیم، فلسفه استخر نقدینگی فوق العاده ساده است و بنابراین می توان آن را به روش های مختلف مورداستفاده قرار داد.یکی از این موارد، ییلد فارمینگ (Yield Farming) یا استخراج نقدینگی است. استخرهای نقدینگی اساس پلتفرم های خودکار تولید سود مانند yearn را تشکیل می دهند و در این پلتفرم ها کاربران وجوه خود را به استخرهایی که بعدها به منظور تولید سود به کار می روند، می افزایند.

توزیع توکن های جدید در میان اشخاص درست یکی از مشکلات بسیار دشوار در پروژه های رمزارز به شمار می رود. استخراج (ماینینگ) نقدینگی یکی از رویکردهای نسبتاً موفق در این زمینه بوده است. اساساً توکن ها بر مبنای الگوریتم در میان کاربرانی که توکن های خود را در استخر نقدینگی قرار می دهند، توزیع می گردند. سپس توکن های تازه ضرب شده، متناسب با سهم هر کاربر از Liquidity Pool توزیع می شوند.

به خاطر داشته باشید؛ این توکن ها می توانند حتی توکن هایی از استخرهای نقدینگی دیگر باشند که به آنها «توکن های استخر» گفته می شود. برای مثال، اگر شما برای یونی سواپ نقدینگی فراهم آورید یا سرمایه های خود را در کامپاند (Compound) به عنوان وام ذخیره کنید، توکن هایی به ازای سهم خود در استخر دریافت خواهید کرد. حتی می توانید این توکن ها را در یک استخر دیگر سپرده گذاری کنید و شاهد دریافت بازگشت سرمایه خود باشید. این پروتکل ها با اقداماتی از قبیل ادغام توکن های استخر از دیگر پروتکل ها با محصولات خود، موجب پیچیدگی هر چه بیشتر این زنجیره ها شده اند.

مزایای استخر های نقدینگی

استخر نقدینگی به عنوان یک بازار ساز خودکار و از پیش تعیین شده، سفارش های خرید و فروش را با هم مچ می کند. به طوری که نیازی به ارتباط معامله گران با یکدیگر نباشد، در واقع با وارد کردن دارایی های تامین کنندگان نقدینگی به استخر نقدینگی، نقدینگی برای ترید فراهم می شود.

در صرافی های متکی بر دفتر سفارش، بازار ساز ها مدام سفارش های خرید و فروش را با توجه به نوسان قیمت تنظیم می کنند. برای چنین کاری نیز، نیاز به یک بازار ساز حرفه ای دارد که زمان و تخصص لازم را برای مدیریت استراتژی ها داشته باشد اما در استخر های نقدینگی این طور نیست و نیازی به جمع آوری اطلاعات در مورد قیمت های دارایی از صرافی های مختلف نیست، بلکه تامین کنندگان نقدینگی دارایی های خود را وارد استخر نقدینگی کرده و قرارداد ها به صورت هوشمند انجام می شود.

هر کسی بدون نیاز به احراز هویت می تواند وارد استخر نقدینگی شده و دارایی خود را درون آن قرار دهد و موانعی که برای فعالیت در صرافی های متمرکز وجود دارد، در این جا مطرح نیست. برای تامین نقدینگی استخر ها باید به صورت جفت ارز باشد یعنی اگر بخواهد ۱۰۰ دلار به استخر ETH/DAI وارد کند باید ۱۰۰ دلار ETH و ۱۰۰ دلار DAI و در مجموع ۲۰۰ دلار واریز کند. سرمایه گذار بابت تامین نقدینگی استخر، توکن هایی را دریافت می کند و این توکن ها به منزله ی سود و سهم تامین کنندگان خواهد بود که در هر زمان قابل برداشت خواهد بود. یعنی هر زمان که معامله ای انجام می شود، کارمزد دریافت شده از آن معامله به عنوان سود به تامین کننده ی نقدینگی داده می شود.

کاهش هزینه های گپ در قرارداد های هوشمند صرافی های غیر متمرکز مثل uniswap بسیار پایین است. همچنین در این تراکنش ها اصطکاک کمتری وجود دارد به این معنی که قیمت کار آمد و توزیع کارمزد محاسبه می شود. برای مثال قرارداد های هوشمند فقط قادرند وجوه معامله شده را به همان کیف پول برگردانند اما در uniswap این امکان برای معامله گر ها وجود دارد که دارایی ها را مبادله کرده و آن ها را به کیف پول دیگری ارسال کنند.

استخر های نقدینگی به گونه ای طراحی شده اند که معامله ها را اجرا، قیمت را طبق فرمول یک محصول ثابت حفظ می کند و این تضمینی است که ارزش هر ذخیره ثابت بماند حتی زمانی که نسبت دارایی ها تغییر کند. تراکنش های خرید قیمت دارایی های خریداری شده را نسبت به دارایی های فروخته شده افزایش و تراکنش های فروش قیمت دارایی های خریده شده را کاهش می دهند.

معایب استخر های نقدینگی

با وجود این که استخر های نقدینگی مزایای زیادی دارند و به آن ها اشاره شد اما استخر های نقدینگی خالی از عیب نبوده و مشکلاتی را به همراه دارد. استخر های نقدینگی بیشترین کارایی را زمانی دارند که به قیمت بازار به تدریج تغییر کند وگرنه اگر قیمت ها ناگهانی تغییر کنند، استخر ها آسیب می بینند. اگر نقدینگی استخر ها بیش تر از حجم تراکنش ها باشد، کارمزد های دریافتی کاهش پیدا می کند.

همان طور که بار های اشاره شد چون این استخر ها به صورت هوشمند کنترل می شوند بنابراین در معرض خطر باگ ها و آسیب پذیری های این قرارداد، قرار می گیرند. حوزه ی دیفای و نقدینگی استخر ها به دلیل این که تکنولوژی نو پایی هستند بنابراین هر گونه خطری می تواند آن ها را تهدید کند از جمله ای این خطرات وجود هکر ها و سوء استفاده ی آن ها از کوچک ترین حفره های امنیتی است.

آربیتراژ و استخر نقدینگی

در این مطلب می خواهیم به نقش آربیتراژ در استخر های نقدینگی برای اجرا شدن به آربیتراژ های اصلی نیاز دارند که بیش ترین آن ها ربات هستند. هدف اصلی از این کار بهره گیری از اختلاف قیمت ها و متعادل کردن بازار است. مثلا اگر قیمت بازار ETH در Coinbase، ۱۰۰ دلار باشد اما ETH در استخر ۱۱۱ دلار باشد، آربیتراژ ها ETH را به این مجموعه فروخته و ۱ دلار سود می کنند. این چرخه زمانی به حالت قبل بر می گردد که کسی ۱ETH به این مجموعه بفروشد.

نکته: اختلاف بین استخر و بازار به عنوان لغزش شناخته می شود. میزان لغزش به میزان تجارت کاربر نسبت به اندازه یا عمق استخر بستگی دارد. عمق استخر با پارامتر k ثابت اندازه گیری می شود، پس هرچه k بزرگ تر باشد، استخر عمیق تر می شود و احتمال وقوع لغزش نیز کم تر می شود.

سخن پایانی

استخر های نقدینگی یا Liquidity Pool ها در حال حاضر یکی از فناوری های محوری و زیربنای پشته فناوری سیستم تأمین مالی غیرمتمرکز (DeFi) به شمار می روند. این استخرها امکان معامله، وام دهی، تولید سود و بسیاری امکانات دیگر را به صورت غیرمتمرکز به کاربران خود اعطا می کنند. این قراردادهای هوشمند تقریباً تمامی قسمت های شبکه دیفای را پوشش می دهند و به احتمال زیاد در آینده نیز به همین روند ادامه خواهند داد.