«ملک فیصل» بزرگ ترین مسجد در جنوب شرق و جنوب آسیا و همچنین چهارمین مسجد بزرگ جهان است. پیش از ساخته شدن مسجد «حسن ثانی» مراکش ، توسعه مسجدالحرام و مسجد نبوی در مدینه ، «فیصل» عنوان بزرگ ترین مسجد جهان را داشت. یکی از نکات جالب توجه درباره مسجد «فیصل»، بدون گنبد بودن آن است. این مسجد چهار مناره چادرشکل دارد و گنجایش آن حدود 75 هزار نفر است. ساخت این مسجد حدود 40 میلیون دلار آمریکا هزینه داشته است و از مهم ترین دستاوردهای اسلامی به شمار می رود.
از آنجایی که «شاه فیصل عبدالعزیز» سرمایه گذار اصلی و بانی ساخت این مسجد بود این مسجد و خیابان مجاور آن پس از به قتل رسیدن وی در سال 1975 میلادی به همین نام به ثبت رسید. از ویژگی های منحصر بفرد این مسجد، آن است که مسجد فاقد گنبد بوده و گنبد آن به شکل خیمه یا چادر طراحی شده است. سالن نمازگزاران به شکل مثلث و چهار مناره اطراف آن به شکل مدادهای باریک قرار گرفته اند و ورودی مسجد لوسترهای بزرگ قرار دارد و دیوارها با موزاییک های زیبا پوشیده شده و خطاطان مشهور پاکستانی به خط کوفی آن را نوشته و طراحی کرده اند. به این ترتیب می توان گفت که این مسجد پلی بین معماری سنتی عربی، ترکی و مسلمانان پاکستانی است.
ورودی اصلی مسجد از شرق با یک حیاط با مسجد مرتبط می شود. فواره های بزرگ در محور این ورودی، بر روی یک سکوی بلند قراردارد. نماز خانه اصلی برای ده هزار نفر، نماز خانه بانوان برای یک هزار و 500 نماز گزار ظرفیت دارد که درست در بالای ورودی واقع شده است. حیاط مسجد برای چهل هزار نفر ظرفیت دارد و یک سکو برای 27 هزار نفر و رواق هایی که برای 22 هزار نفر ظرفیت دارند. علاوه بر این محوطه های سبز می توان به عنوان فضاهای عبادی در فضای باز برای دویست هزار نفر مورد استفاده قرار گیرند.
نمازخانه اصلی بر مبنای یک پلان مربعی به طول شصت متر است و به جای استفاده از گنبدهای سنتی که معمولاً در مساجد به کار گرفته می شوند با یک پوسته بتونی پخ دار هشت وجهی که جلوهای از یک خیمه بیابانی را به نمایش می گذارد، پوشش داده شده است. ارتفاع پوسته سقف به چهل متر می رسد و روی چهار شاه تیر بتونی بزرگ قرار دارد. این پوسته یک شاهکار مهندسی دقیق و حساب شده است و به صورت سازه فضایی و متشکل از قالب های بتنی مثلثی شکل دیده می شود.
فواصل شیشه دار ما بین قاب ها، نور طبیعی را به داخل سرسرای اصلی مسجد هدایت می کند و ارزشی معنوی به فضای داخلی می بخشند. سطح خارجی بنا با سنگ مرمر سفید رنگ پوشیده شده است و سطوح داخلی با طرح های موزاییکی آراسته شده اند. دیوار قبله در نمازخانه اصلی مسجد با کاشی های لعاب داده ترکی در رنگ های آبی طلایی مزین شده است. در نمازخانه اصلی، قابل توجه ترین جنبه، تاکیدات عمودی است.
محورهای عمودی که بیشتر به معماری عثمانی شباهت دارد، به گونه ای استفاده شده است که امتدادهای افقی اصلی در فضا را که به سمت مکه هستند، شاخص تر می کند. در جلوی دیوار قبله، محراب و محور قرار دارد که هر دو توسط یک هنرمند پاکستانی طراحی شده اند. محراب بلند و غیر متعارف این مسجد، یک عنصر معماری تندیس وار ساده به شکل یک قرآن مفتوح عمودی است، ولی منبر طرح نسبتاً متداولی دارد. یک چلچراغ زیبای بزرگ در نمازخانه اصلی وجود دارد که در آن از هزتر لامپ الکتریکی استفاده شده است.
در پای دیوار غربی و شمالی نمازخانه اصلی مسجد در فضای بیرونی، استخرهایی قرار داده شده است که باعث می شوند جریان هوا به واسطه آب سطح آنها تعدیل شود. همچنین درخشش نوار باریک شیشه ای در امتداد طول دیوار قبله در اثر نور غیر مستقیم منعکس شده از استخر بزرگ بیرونی و بازتاب آن به فضای داخل، روحی تازه و مضاعف به فضا می بخشد. سازه بتونی مسجد، در داخل به رنگ سفید است و کف ها از گرانیت براق و صیقلی پوشیده شده اند. دسترسی به نیم طبقه بانوان از طریق گذرگاهی سرپوشیده فراهم شده است که در آن قطعه ای از یک حدیث نوشته شده است: «بهشت زیر پای مادران است».
دالوکای معمار این مسجد، فردی بود که توانست مصالح را با مهارت خاصی به کار گیرد و تأثیرات مطلوبی را بیافریند. شکل تندیس وار ساختمان توأم با مدرن بودن آن در کنار نمایش آخرین فناوری های سازه ای معاصر و عدم استفاده از مصالح محلی موجود نظیر سنگ و آجر، ساختمان را به عنوان نمادی مهم از شهر مطرح ساخته است. دالوکای با مهارت و خبرگی هنری خود، معماری ای را خلق کرده است که در آن تکنولوژی مدرن به عنوان راهی برای ارتباط با خدا به کار رفته است و نمازگزار را به تفکر و تعمق وا می دارد. گفتنی است، هر ساله شخصیتهای اسلامی و سیاسی بسیاری از این مسجد زیبا و مدرن بازدید می کنند.
مشخصات طرح معماری
طرح اولیه تنها برای یک نمازخانه بزرگ در نظر گرفته شده بود، اما در سال ۱۹۷۰ و ۱۹۸۲ تصمیم گرفته شد که فضاهای دیگری نیز به آن الحاق شود. آنچه که در نهایت احداث شد، علاوه بر نمازخانه و فضاهای مربوط به مسجد، شامل مرکز پژوهش های اسلامی، کتابخانه، موزه سالن کنفرانس و دفاتری برای استادان دانشگاه اسلامی بین المللی بود.
مجموعه این الحاقات، مساحتی را که در آغاز برای منظور شده بود، به بیش از دو برابر افزایش داد و روی هم هزینه ساخت آن را به چهل میلیون دلار آمریکا رساند، اما از آنجا که بخش های الحاقی، همگی خارج از نمازخانه اصلی بودند، تغییری در طرح اصلی مسجد ایجاد نکردند.
در طرح جامع شهر اسلام آباد، مسجد در شمال و در انتهای جاده ورودی اصلی شهر- شاهراه اسلام آباد- پیش بینی شد. زمین های پیرامون مجموعه باز هستند و مسجد در آن همانند یک فضای تندیس گونه در نظر می آید. این موضوع باعث می شود بنا به صورت یک منظره مستقل جلوه گر شود، نه به عنوان ترکیب یک پارچه ای از بافت شهر و از این جنبه شبیه بیشتر مساجد ایالتی و ملی است.
دالوکای ساختار خیمه مانند و بدیع را در طرح خود پیشنهاد کرد که دارای سقف های شیبدار، سقف خارجی مرمرین و چهار مناره بلند بود. در حقیقت طرح، دالوکای از جمله نخستین طرح های بود که در پاکستان از انواع قوس ها و گنبدهای سنتی و متعارف پیروی نمی کرد.
دالوکای به همان اندازه که به مدرن بودن طرح توجه می کند، اصول طراحی اسلامی سنتی را نیز به خوبی به کار می گیرد. معمار این مسجد در طی ساخت پروژه، در یک بازدید مطالعاتی، دربارهٔ طرح اش به دانشجویان این گونه توضیح می دهد: «من سعی کردم که جوهره، تناسبات و هندسه کعبه را به روشی کاملاً انتزاعی به کار گیرم. نقطه اوج هر یک از چهار مناره یاد آوره چهار گوشه بلند کعبه است و به این طریق با این مناره ها فرم نامحسوسی از کعبه، بر مبنای تناسبات آن ایجاد شده است. اگر بالای هر مناره را به صورت مورب به انتهای پایانی مناره مقابل آن وصل کنید، یک هرم مربع القاعده در داخل آن معکب نامرئی مشخص می شود. تراز پایینی این هرم، بدنه صلب مسجد را تشکیل می دهد و آن چهار مناره با نقطه اوج شان، معکب فرضی کعبه را کامل می کنند.» ارتفاع هر چهار مناره که تحت تأثیر معماری ترکیه، بلند و باریک و نوک تیز هستند به نود متر می رسد.
آشنایی با جاذبه های مسجد شیخ زاید ابوظبی
