آشنایی کامل با ساز بالالایکا (Balalaika)

محبوبیت بالالایکای سنتی در دهه‌های آخر قرن هجدهم افزایش یافت بطوریکه مسافران خارجی در هر خانه‌ای یک بالالایکا می‌دیدند، اگرچه در آثار لئو تولستوی، نیکولای گوگول، فیودور داستایوفسکی و سایرین به این ساز زیاد اشاره شده است، در قرن نوزدهم علیرغم گسترش این ساز، استفاده از آن چندان زیاد نبوده است، این ساز که احتمالاً از تاتارها گرفته شده، به میزان کمتری توسط اوکراینی ها، جیپسی ها (کولی ها)، بلاروسی‌ها و گروه‌های اقلیت مشابه مورد استفاده قرار گرفت.

بالالایکای مدرن حاصل فعالیت‌های واسیلی آندریف (Vasily Andreyev, 1861-1918) در زمینه ساخت این ساز، در دهه 1880 است. ساز ساخته شده توسط وی بالالایکایی استاندارد، مثلثی شکلی، کروماتیک، دارای سه سیم با پرده‌های فلزی ثابت به علاوه‌ی سایر نوآوری‌های وی در ساخت این ساز است. آندریف ایده تشکیل ارکستر بالالایکا را که شامل سازهایی در اندازه‌های مختلف است را توسعه داد که برای این منظور او بعدها ساز دومرا (domra) که مدت‌ها به فراموشی سپرده شده بود را بازسازی کرد. دومرا ساز مورد علاقه اسکومورخی (skomorkhi) یا نوازندگان سیار بود.

بالالایکای مدرن سازی ترکیبی است که شامل عناصری از موسیقی فولک، پاپ و هنر یا موسیقی کلاسیک است و عمدتاً در مدارس موسیقی در هنرستان‌های هنرهای زیبا آموخته می‌شود. این ساز علاوه بر اینکه در ارکسترها و گروه‌های سازهای سنتی استفاده می‌شود، در میان ساکنان منطقه‌ی روسیه و قفقاز طرفداران زیادی دارد. کارنامه بالالایکا شامل قطعاتی از پیانو و قطعات مجلسی دیگر، شمار زیادی کنسرتو (concerto) با ارکستر سمفونیک و حضور گاه به گاه در اپرا است. در بخش بزرگی از تاریخچه بالالایکا، این ساز به عنوان سمبلی از فرهنگ سنتی روسیه مورد استفاده قرار گرفته است.

بالالایکا، ساز زهی روسی از خانواده لوت است. این ساز در قرن 18ام با الهام از دومبرا یا دومرا، که یک نوع لوت با بدنه دایره‌ای شکل، دسته بلند و با سه سیم است در روسیه و آسیای مرکزی نواخته می‌شد. بالالایکا در شش اندازه مختلف از پیکولو تا دوبل باس وجود دارد و دارای یک پشت مسطح و یک triangular table یا شکم است که به سمت دسته دارای پرده، مخروطی شده است. سه سیم، که معمولاً از جنس روده هستند در انتها بسته شده‌اند و روی خرکی شبیه خرک ویولن یا خرک فشاری کشیده شده‌اند. معمولاً این سیما توسط انگشتان دست زده می‌شوند و سیمای فلزی نیز با یک زخمه چرمی نواخته می‌شوند.

اگرچه این ساز بیشتر در موسیقی فولک استفاده شده ولی در ارکسترهای بزرگ بالالایکا در قرن بیستم نیز مورد استفاده قرار است. اندازه معمول این ساز، پرایم (prime) یا تربل (treble) نامیده می‌شود و معمولاً روی E-E-A در اکتاو بالای C کوک می‌شود.

تاریخچه بالالایکا و خواستگاه آن

خاستگاه دقیق بالالایکا هم مانند بسیاری از سازهای سنتی به طور دقیق مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد که این ساز از «دورما» که سازی سنتی و متعلق به قفقاز است ساخته شده باشد. همچنین به نظر می‌رسد که بالالایکاهای اولیه به ساز «تاپشور» مغولی و «دومبرا» قزاقی هم شباهت بسیار زیادی داشته اند.

بر اساس اسناد و شواهد تاریخی ساز بالالایکا در قرن هجدهم و با الهام از سازهای قدیمی تر روسی ساخته شده است. این ساز در شش اندازه ی مختلف از پیکولو تا کنترباس وجود دارد.

اگر چه ساز بالالایکا یک ساز سنتی روسی است اما شباهت بسیار زیادی به بسیاری از آلات موسیقی سیمی آسیای شرقی از قبیل دومبرا ( dombra) و تانبورا (tanbura) دارد. با این وجود در سال های 1500 نیز این ساز توسط دلقک ها و آوازه خوان های روسی در هنگام خواندن ترانه های در هجو حاکمان و کلیسای ارتدوکس نواخته می شد.

بنابراین جای تعجب ندارد که قدیمی ترین سند در مورد ساز بالالایکا مربوط به یک نامه ی بازداشت در تاریخ 1688 است که نشان می دهد کلیسا قصد داشته موسیقی سنتی را به طور کلی ممنوع کند. البته کلیسا موفق به این کار نشد و از آن زمان تاکنون همواره بر محبوبیت این ساز سیمی به ویژه در میان طبقات متوسط و پایین جامعه افزوده شده است.

در اواخر دهه ی 1800 تقریباً در هر خانه ای در روسیه یک بالالایکا وجود داشت. از این لحاظ می توان تاریخچه ی بالالایکا را با ساز «بانجو» (banjo) در آمریکا مقایسه کرد.

ویژگی های ساز بالایکا چیست؟

بالالایکاهای امروزی از تلاش و فعالیت های «واسیلی آندریف» موسیقیدان روسی ساخته شده اند. در سال 1880 ساز بالالایکا با بدنه ای مثلثی، کروماتیک، دارای سه سیم و با پرده های فلزی به عنوان شکل رایج و استاندارد این ساز رواج پیدا کرد.

همچنین آندریف ایده ی تشکیل ارکستری متشکل از ساز بالالایکا در اندازه های مختلف را داد و سازهای دیگری روسی مثل «دومرا» را که به فراموشی سپرده شده بود مجددا بازسازی کرد.

ساز بالالایکا سازی محبوب در مناطق مختلف روسیه و قفقاز است و در مدارس موسیقی به طور حرفه ای آموزش داده می‌شود. این ساز علاوه بر اینکه در گروه های فولکور و موسیقی سنتی خاص روسیه استفاده می‌شود، در بسیاری از قطعات مجلسی و ارکستر سمفونیک های مختلف هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

انواع ساز بالالایکا (Balalaika)

بالالایکا دارای یک بدنه مثلثی و سه سیم (گاهی اوقات 6 سیم در سه جفت) است. سیمای بالالایکا معمولاً با انگشتان نواخته می شوند ولی این ساز قابل نواختن با زخمه نیز هست. انواع مختلف بالالایکا وجود دارند که از کوچک به بزرگ از نظر اندازه عبارتند از:

• پیکولو (piccolo)

• پریما (prima)

• سکوندا (secunda)

• آلتو (alto)

• باس (bass)

رایج‌ترین بالالایکا، بالالایکای پریما است.

بالالایکای مدرن

بالالایکای مدرن سازی ترکیبی است که شامل عناصری از موسیقی فولک ؛ پاپ و هنر یا موسیقی کلاسیک است و عمدتاً در مدارس موسیقی در هنرستان‌های هنرهای زیبا آموخته می‌شود.این ساز علاوه بر اینکه در ارکسترها و گروه‌های سازهای سنتی استفاده می‌شود، در میان ساکنان منطقه‌ی روسیه و قفقاز طرفداران زیادی دارد.