آشنایی با سعدیه شیراز

آرامگاه سعدی معروف به سعدیه مکان خاکسپاری سعدی، شاعر پارسی گوی است. این اثر را محسن فروغی طراحی کرده است.این آرامگاه در انتهای خیابان بوستان و کنار باغ دلگشا در دامنهٔ کوه در شمال شرق شیراز قرار دارد. در اطراف مقبره، قبور زیادی از بزرگان دین وجود دارند که بنا به وصیت خود، در آنجا مدفون شده اند. از جمله مهمترین های آن می توان شوریده شیرازی را نام برد که آرامگاهش به وسیله رواق به آرامگاه سعدی متصل شده است. آرامگاه شیخ مشرف الدین بن مصلح الدین سعدی شیرازی در تاریخ ۲۰ آبان ۱۳۵۳ به شمارهٔ ثبت ۱۰۱۰٫۳ در انجمن آثار ملی به ثبت رسیده است.

لغت نامه دهخدا به نقل از فرهنگ برهان قاطع نام موضعی که شیخ سعدی در آنجا آرمیده را «گازرگاه» نامیده و به نقل از فرهنگ آنندراج گازرگاه را حد شیراز نزدیک به مرقد شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی دانسته است.سکه های پانصد ریالی برنزی جمهوری اسلامی ایران از سال ۱۳۸۷ خورشیدی به نقش آرامگاه سعدی مزین شده است و همچنین از سال ۱۳۸۹ اسکناس های یکصد هزار ریالی با نقش آرامگاه سعدی در پشت آن چاپ شده است.

سعدی چه کسی بود؟

سعدی نامی است که به "ابومحمد مصلح الدین بن عبدالله" تخلص داده اند. او در سال 606 هجری قمری در شهر شیراز متولد شد و در سال 690 هجری قمری چشم از جهان فرو بست. ابو محمد در زمان کودکی پدرش را از دست داده بود، او علاقه زیادی به یادگیری مطالب جدید داشت و هر روز با عشق راهی مکتب می شد. اوضاع آشفته ایران در پایان دوره حکومت سلطان محمد خوارزمشاه سبب شد وی تحصیلات خود را در بهترین مرکز علم و دانش جهان اسلام (در آن دوره) که در بغداد قرار داشت ادامه دهد. بعد از به اتمام رسیدن تحصیلاتش در مدرسه نظامیه، به عنوان واعظ در شهرهای شام و حجاز مشغول به فعالیت شد.

به طور کلی سعدی در حدود 30 سال از عمر خود را به جهانگردی گذراند و وقتی به ایران بازگشت، تا آخر عمر در شیراز ماند. وی در طول سفرهای خود سختی های بی شماری را پشت سر گذاشت و حتی در بُرهه ای از زمان، پاپوشی نداشت که در خیابان به پا کند ولی در آن شرایط هم ایمان داشت که روزی این مشکلات پایان می یابد. گردشگران تور شیراز این نکته را در نظر داشته باشند که می توانند به راحتی به بازدید از آرامگاه این شاعر پر آوازه بروند. مجموعه آثار او در کتاب کلیات سعدی جمع آوری شده و کتاب های بوستان، گلستان و غزلیات سعدی نیز به صورت جداگانه به چاپ رسیده است. در کتاب های بوستان و گلستان سعدی مضامین اخلاقی ارزشمندی به چاپ رسیده که سبب گشته اندیشمندان مشهور غربی مانند گوته و ولتر نیز در آثار خود از آن ها الهام بگیرند.

تاریخچه آرامگاه سعدی

سعدیه در ابتدا خانقاه سعدی بود که اواخر عمرش را در آنجا زندگی می کرد و سپس در همان جا دفن شد. برای اولین بار در قرن هفتم توسط خواجه شمس الدین محمد صاحب دیوانی وزیر معروف آباقاخان، مقبره ای بر فراز قبر سعدی ساخته شد. در سال ۹۹۸ به حکم یعقوب ذوالقدر، حکمران فارس، خانقاه شیخ تخریب شد و اثری از آن باقی نماند. ابن بطویه، ۳۵ سال پس از وفات سعدی، گزارشی از آرامگاه این شاعر نوشت که قدیمی ترین گزارش از مقبره سعدی است. طبق این متن، بازدیدکنندگان آرامگاه سعدی، لباس های خود را در حوضچه های مرمر می شستند. بر اساس باوری قدیمی، شستشوی لباس در این آب، خاصیت شفابخشی به آن می بخشید.

در سال ۱۱۸۷ هجری قمری به دستور کریم خان زند، عمارتی ملوکانه از گچ و آجر بر فراز مزار شیخ بنا شد که شامل دو طبقه بود. طبقه پایین دارای راهرویی بود که پلکان طبقه دوم از آنجا شروع می شد.

بر اساس روایت محمدتقی بهروزی، در اوایل دوره قاجار یکی از علمای شیراز به دلیل انتساب سعدی به مذهب تسنن، دستور تخریب و شکستن سنگ آرامگاه او را می دهد. مدتی بعد علی اکبر خان قوام الملک شیرازی نسبت به تهیه و نصب سنگ کنونی اقدام می کند و بخشی از اشعار سعدی در بوستان را که در ستایش پیامبر اسلام (ص) سروده بود، با اندکی تغییر روی آن حک می کند. این سنگ در بنای ساخته شده توسط کریم خان زند تا زمان آغاز ساخت آرامگاه کنونی وجود داشت.

این بنا در دوره قاجاریه (سال ۱۳۰۱) توسط فتحعلی خان صاحب دیوان مرمت شد و چند سال بعد نیز حبیب الله قوام الملک خان دستور تعمیر و ترمیم قسمتی از بنا را صادر کرد.

معماری آرامگاه سعدی

محسن فروغی معمار مدرنیستی بود که به تاریخ و پیشینه ی فرهنگی ایران عشق می ورزید. او برداشت فرمال و ظاهری از تاریخ را سطحی نگری همکاران جوان خود می دانست و بر این عقیده بود که رابطه ی ساختمان ها را از نظر سبک و شکل می توان به دو دسته تقسیم کرد: رابطه ظاهری و رابطه حقیقی. برای فروغی، رابطه ظاهری به مانند ساختمان های ساخته شده در ابتدای دوره شکل گیری معماری ساسانی است که با الگوبرداری از معماری هخامنشی درصدد خلق شباهت بین معماری ساسانی و هخامنشی بودند.

در سال ۱۳۲۷ پس از کسب موافقت اولیه برای احیای مجموعه سعدیه، از آندره گدار که در آن زمان مدیر باستان شناسی ایران بود، دعوت شد تا به شیراز بیاید و نظر خود را بیان کند؛ ولی پس از بحث و بررسی های گوناگون و در سال ۱۳۲۸ قرارداد طراحی آرامگاه سعدی با یک شرکت ساختمانی بسته شد و مهندس محسن فروغی و مهندس علی صادق به عنوان طراحان سعدیه آغاز به کار کردند. در گزارش انجمن ملی در توصیف عمومی آرامگاه چنین آمده است:

طرح معماری این مجموعه، از یک ایوان ستون دار بلند و یک رواق کشیده تشکیل شده است که به صورت یک «L» سازماندهی شده اند.

بنایی که در زمان کریم خان ساخته شده بود تا سال ۱۳۲۷ هجری شمسی برپا بود. در سال ۱۳۲۹ توسط علی اصغر حمکت و انجمن آثار ملی ایران، بنای کنونی به جای ساختمان قدیمی ساخته و مراسم افتتاح رسمی آن در اردیبهشت ماه ۱۳۳۱ برگزار شد. این بنا با اقتباس از کاخ چهلستون و تلفیقی از معماری قدیم و جدید ایرانی ساخته شد. ورودی آرامگاه توسط آندره گدار فرانسوی طراحی شده است. هشت ستون از سنگ های قهوه ای رنگ جلوی مقبره قرار دارند و اصل بنا با سنگ سفید و کاشی کاری مزین شده است. بنای آرامگاه از بیرون به شکل مکعبی دیده می شود، اما در داخل شکل هشت ضلعی دارد و جنس دیوارها از مرمر و لاجورد است.

در بعدازظهر یازدهم اردیبهشت ماه ۱۳۳۱، آرامگاه سعدی با حضور دکتر محمود حسابی که در آن زمان وزیر فرهنگ بود و علی اصغر خان حکمت و تعداد زیادی از شاعران، نویسندگان، بازرگانان و صاحب منصبان افتتاح شد. هم زمان با افتتاح سعدیه، در صبح همان روز از مجسمه سعدی که در دروازه اصفهان نصب شده بود، پرده برداری شد. این مجسمه اثری از هنرمند ایرانی، استاد ابوالحسن صدیقی بود و بر اساس گزارش مالی انجمن آثار ملی، برای ساخت آن ۱۴,۵۰۰ تومان به استاد پرداخت شد؛ البته کل هزینه ساخت سعدیه در آن سال ۹۸۰ هزار تومان بود.

آشنایی با بخش های مختلف سعدیه شیراز

به آرامگاه سعدی شیراز قدم بگذارید و برای سفری متفاوت مهیا شوید؛ خانه ابدی شاعری که آوازه ای جهانی دارد و اشعارش در جای جای دنیا شنیده می شود.سعدیه شیراز جایی برای عاشقان این شاعر بزرگ ایران زمین است و حال و هوایی خاص دارد. در این میان با دیدن عکس آرامگاه سعدی احتمالا در مورد معماری آن هم کنجکاو می شوید و می خواهید درباره اش بیشتر بدانید.

ورودی سعدیه

درب ورودی سعدیه، به دست هنرمند معروف، آندره گدار فرانسوی طراحی شده است. آندره گدار نام فردی است که مسئولیت ساخت حافظیه را نیز به عهده داشت. او یکی از مهم ترین مستشرقان محسوب می شود و خدمات بی شماری به فرهنگ ایرانی کرده است. بعد عبور از درب ورودی، وارد محوطه خواهید شد. آرامگاه سعدی دقیقاً رو به روی درب ورودی قرار دارد. به این ترتیب در بدو ورود، جذب عظمت سازه اصلی آرامگاه خواهید شد.

فضاسازی محوطه به خوبی انجام شده است. در دو طرف مسیر دسترسی به آرامگاه، باغچه هایی چمن کاری و گل کاری شده به چشم می خورند. در میان این باغ، دو حوض مستطیل شکل قرار دارد که فضا را به مراتب زیبا تر می کنند. لازم به ذکر است که در طراحی محوطه سعدیه، از باغ های ایرانی الهام گرفته شده است. به همین خاطر می توانید شاهد حضور المان های باغ ایرانی در سعدیه شیراز باشید.

قنات سعدیه

همان طور که اشاره کردیم، در سعدیه از باغ های ایرانی الهام گرفته شده است. به همین خاطر در آرامگاه سعدی می توانید شاهد سیستم گردش آب باشید. در این مجموعه چندین قنات و حوض آب وجود دارد. آب از قناتی با نام قنات سعدیه وارد محوطه باغ می شود. این قنات در عمق 10 متری از سطح زمین قرار دارد. آب این قنات دارای مقادیر بسیاری از گوگرد، جیوه و سایر مواد معدنی است. قنات سعدیه مستقیم به حوض ماهی می ریزد.

حوض ماهی

در سمت چپ آرامگاه، حوضی با نام حوض ماهی به چشم می خورد. این حوض ساختاری 8 ضلعی دارد. مساحت حوض ماهی به حدود 30 مترمربع می رسد و حوضی بزرگ به حساب می آید. برای دسترسی به این حوض، باید از صحن آرامگاه 28 پله به سمت پایین بروید. جالب است بدانید پیش از ساخت سعدیه، در شیراز چنین رسم بود که در این حوض آب تنی کنند. این رسم بیشتر در شب چهارشنبه سوری انجام می شد؛ اما پس از ساخت آرامگاه سعدی، از این کار جلوگیری شد. با این وجود به خاطر حفظ سنت ها، تنها در چهارشنبه سوری و آن هم در ساعاتی خاص، مردم می توانند در این حوض شنا کنند.

حوض سکه

حوض دیگر، حوض سکه نام دارد. حوض ماهی در مرور زمان کم آب شد. به همین خاطر مردم سراغ حوض سکه رفتند. همان طور که حدس می زنید، مردم بر اساس رسوم سنتی خود، در این حوض سکه می اندازند. آن ها بر این باور هستند که با انجام این کار آرزوهایشان برآورده می شود. شاید تصور کنید این مسئله خرافه است؛ اما فلسفه انداختن سکه در آب، به زرتشت باز می گردد. در دین زرتشت چنین روایت می شود که با انداختن سکه در آب، به میترا پیشکش می دهید و او نیز حاجت شما را برآورده می کند.

مقبره سعدی

مقبره سعدی مهم ترین بخش سعدیه به حساب می آید. این مقبره یک عمارت 8 ضلعی است که سقفی بلند دارد. در این عمارت گنبدی زیبا و فیروزه ای با کاشی کاری های هنرمندانه، خودنمایی می کند. در مرکز این 8 ضلعی، سنگ قبر سعدی را مشاهده خواهید کرد. سنگ قبر کنونی سعدی به دست علی اکبرخان قوام الملک شیرازی نصب شده است. در ساخت این سنگ قبر از سنگ سماق استفاده کرده اند. سنگ سماق سنگی سخت با رنگی متمایل به قرمز یا سبز است. در این مقبره می توانید از کتیبه ای دیدن کنید که با خط عالی نستعلیق، برخی اشعار سعدی بر روی آن حکاکی شده است.

آرامگاه شوریده شیرازی

چنین رسم است که بسیاری از بزرگان وصیت می کنند تا در نزدیکی افراد بزرگ به خاک سپرده شوند. به عنوان مثال استاد شجریان در کنار آرامگاه فردوسی به خاک سپرده شده است. حتی جمعی از شاعران و هنرمندان، در مجموعه حافظیه آرمیده اند. در نزدیکی مقبره سعدی نیز قبور بسیاری از بزرگان و هنرمندان به چشم می خورد. یکی از این بزرگان، شوریده شیرازی نام دارد. او یکی از شاعران بزرگ شیراز بود که در سال 1345 قمری در همین شهر از دنیا رفت. آرامگاه شوریده شیرازی در سمت چپ بنای اصلی آرامگاه سعدی واقع شده است.

کتابخانه سعدیه

کتابخانه سعدیه در سال 1351 و در ضلع غربی آرامگاه تأسیس شد. این کتابخانه تنها 105 مترمربع وسعت دارد؛ اما بار سنگینی از مفاهیم عرفانی را به دوش می کشد. با وجود آنکه این کتابخانه فضایی کوچک دارد؛ اما کتب ارزشمندی را در سینه خود نگه می دارد. در این کتابخانه می توانید از کتب مختلف در زمینه فلسفه، منطق، ادیان، تاریخ، ادبیات و غیره استفاده کنید. اگر به کتاب و کتاب خوانی علاقه مند هستید، بی تردید بازدید از این کتابخانه برای شما بسیار هیجان انگیز خواهد بود.

حوض آرزوها در سعدیه

یکی از جذابیت های سعدیه، بجز باغ زیبایش، حوضچه های متعددی ست که در آن قرار دارد. در جلوی رواق یا پیشگاه، حوضی هست که مردم اول آرزو می کنند و بعد به امید برآورده شدن آرزویشان، داخلش سکه می اندازند. اینطور می گویند که اگر سکه روی سکه دیگری بیافتد، نباید امیدی به برآورده شدن آن آرزو داشت.در عمق ده متری صحن آرامگاه هم قناتی هست که آبش، دارای مواد گوگردی و جیوه است. آب این قنات که در زیر زمین جریان دارد، داخل «حوض ماهی» می ریزد. زیرزمین سعدیه این روزها تبدیل به چایخانه سنتی شده است.حوض ماهی هم در سمت چپ آرامگاه قرار گرفته و در داخل شکل هشت ضلعی ست اینطور معروف است که سعدی، نزدیک زاویه خود، حوضچه هایی از سنگ مرمر ساخته بود که آب در آنها جریان داشته و شستشو در این آب، مخصوصا در شب چهارشنبه سوری، زمانی، جزو معتقدات مردم شیراز بوده است.در بلوار گلستان نزدیک آرامگاه سعدی، تعدادی بستنی و فالوده فروشی های معروف شیراز قرار گرفته اند. بستنی و فالوده قدیمی سعدی و بستنی و فالوده کلبهاز جمله ی ان ها هستند.

آشنایی با آرامگاه حافظیه در شیراز