عوامل ایجاد استرس و اضطراب در جلسه امتحان 

به گزارش سایت خبری ساعد نیوز، همه انسان ها اضطراب را در زندگی خود تجربه می کنند و این کاملا طبیعی است که مردم هنگام مواجهه با موقعیت های تهدیدکننده و تنش زا مضطرب شوند. اضطراب اگر در برابر عاملی حقیقی ایجاد شود، سازنده است چون فرد را از خطر دور می کند، اما احساس اضطراب شدید و مزمن در غیاب علت واضح، غیرعادی است و نه تنها سازنده نیست، بلکه آثار مخرب و زیانباری نیز دارد. در رابطه با اضطراب امتحان، باید نوع اضطراب بررسی شود که واقعی است یا اخلاقی. اضطراب واقعی بر اثر تسلط نداشتن بر مطالب درسی حاصل می شود و اضطراب اخلاقی، نگرانی از به دست نیاوردن نتیجه مورد انتظار خود یا والدین و یا معلم مربوطه است (ترس از دست دادن موقعیت و جایگاه خود.) چنین دانش آموزی حتی در صورت آمادگی کامل برای امتحان می تواند نتیجه آزمون را تحت تاثیر قرار دهد.

اصطلاح کلی اضطراب امتحان، به نوعی از اضطراب با هراس اجتماعی خاص اشاره دارد که فرد را درباره توانایی هایش دچار تردید می کند و نتیجه آن ناتوانی مقابله باموقعیت های دشوار مانند امتحان است. موقعیت هایی که فرد را در معرض ارزشیابی قرار داده و نیازمند حل مشکل هستند.

بنابراین می توان گفت، فرد مضطرب، در امتحان، مواد درسی را می داند اما شدت اضطراب مانع از آن می شود که او معلومات خود را نشان دهد. به این ترتیب، اضطراب امتحاننوعی اشتغال ذهنی به خود است که به نگرانی یا تحقیر خود و ارزیابی شناختی منفی از خود (یادم نمی آید، باید بیشتر می خوندم، همیشه گیجم، چرا یادم نمیاد؟...)، عدم تمرکز حواس و واکنش های فیزیولوژیک نامطلوبمثل تپش قلب؛ پریدگی رنگ، خشکی دهان، عرق کردن کف دست، لرزش دست و صدا و .... منجر می شود.

انواع اضطراب امتحان

الف) اضطراب تسهیل کننده یا تسریع کننده: (طبیعی)

به اضطراب کم و یا در حد معقول که موجب تلاش بیشتر برای کسب موفقیت می شود و نتیجه بهتری را عاید فرد می کند، اضطراب تسهیل یا تسریع کننده اطلاق می شود.

نشانه ها یا علایم اضطراب تسهیل یا تسریع کننده:

• فرد به خاطر مرور کردن درس هایش دچار هیجان می شود.

• خودش را در اتاقش حبس می کند و مشغول درس خواندن می شود و به کوچکترین مزاحمت اعتراض می کند.

• به شیوه ی خاصی درس هایش را مرور می کند، مثلاً با صدای بلند درس می خواند در اتاق راه می رود و یا دراز می کشد.

• به درخواست های اطرافیان توجه نمی کند یا در مقابل خواسته ها با اعتراض می گوید که درس دارد.

• کم غذا یا نسبت به غذایی بی میل می شود.

ب) اضطراب ناتوان کننده (غیر طبیعی)

اضطراب ناتوان کننده دلهره و تشویق شدیدی است که یا خود فرد دارد و یا اطرافیان آن را در فرد تشدید می کنند. اضطراب شدید اثر منفی روی عملکرد فرد می گذارد، زیرا با

متأثر و درگیر کردن ذهن، زمینه فراموشی های زودگذر و خطاهای ادراکی را فراهم می کند.

نشانه های اضطراب ناتوان کننده:

فرد به خاطر مرور درس هایش دچار هیجان بیش از حد می شود.

دارای دلشوره و دل بهم خوردگی (احساس پروانه در شکم) است.

هنگام مرور درس هایش دستپاچه و عجول است.

از اینکه هر چه می خواند، چیزی نمی فهمد نالان است.

از گرفتن نمره ی کم ترس و وحشت دارد.

هنگام درس خواندن، ناخن هایش را می جود، پوست لب را می کند یا با موی سرش بازی می کند.

بی اشتهاست و نمی تواند غذا بخورد.

حالت تهوع دارد.

گریان است و بهانه گیری های بی دلیل دارد.

عوامل بوجود آورنده اضطراب امتحان

عوامل فردی

عوامل خانوادگی

عوامل مربوط به مدرسه

عوامل فردی:

انتظاربیش از حد از خود و ضعف اعتماد به نفس: گاهی انتظارات فرد از خود، بیش از توانایی های اوست. به عنوان مثال، یک دانش آموز متوسط، دائماً در پی کسب معدل 20برای رقابت با دانش آموز ممتاز مدرسه است و چون به این هدف نمی رسد، دچار ضعف اعتماد به نفس و اضطراب می گردد.

عدم باور مثبت نسبت به موفقیت: گاهی دانش آموزان علیرغم تلاش برای خواندن و یاد گرفتن، مرتب با خود و دیگران مطرح می کنند که چه فایده، انقدر سخته که می دونمموفق نمی شم!

رقابت بیش از حد: زمانی است که دانش آموزان در مدرسه و یا فرزندان در خانه برای برتری یافتن بر یکدیگر و نه پیشرفت و موفقیت، به رقابت بپردازند.

عدم آمادگی و برنامه ریزی لازم : هنگامی که فرد به علت نداشتن برنامه ریزی درسی و مطالعه ی صحیح آمادگی لازم را برای امتحان کسب نکرده باشد.

عدم تمرکز بر امتحان و درس خواندن: عدم دقت و تمرکز در انجام تکالیف یا درس خواندن در طول سال باعث می شود تا یادگیری سطحی باشد و در موقع امتحان یادآوریمطالب دشوار بوده و موجب اضطراب شود.

شخصیت مضطرب و کمال گرا: بخشی از این عامل ژنتیکی و بخشی از آن حاصل یادگیری در محیط خانواده و زندگی است، والدین مضطرب و کمال گرا، بطور غیر مستقیم،اضطراب و کمال گرایی را به فرزندان خود الگو می دهند.

کم بودن انگیزه و هوش متوسط : نداشتن انگیزه پیشرفت بالا بدلایل متعدد چون محیط خانوادگی، ضعف اعتماد به نفس و همچنین پاداش بیش از حد برای قبول شدن یاگرفتن نمره بالا (معمولاً بیست) از سوی والدین و اطرافیان..

عوامل خانوادگی:

سخت گیری بیش از اندازه: زمانی که والدین با نزدیک شدن زمان امتحان، فشار مضاعفی برای آماده شدن و گرفتن نمره (معمولاً بیست) در مورد فرزند خود به کار می برند و یاپی در پی درباره ی امتحان به او هشدار می دهند.

عدم حمایت و تشویق کودک: مواردی که والدین و خانواده، اهمیتی برای زمان امتحانات کودک و کنترل آرامش در خانه و پرهیز از سر و صدا و رفت و آمد قایل نمی شوند،دانش آموز احساس تنهایی و بی پشتوانگی نموده و مضطرب می گردد. در ضمن نباید به بهانه امتحان، کودک یا نوجوان درخانه تنها گذاشته شود.

والدین مضطرب وتوجه بیش از حد به مسایل تحصیلی فرزند: وجود اضطراب در والدین موجب انتقال آن به فرزند و تشدید اضطراب او می شود (مخصوصاً در ایام امتحان).برخی از والدین، هنگام امتحانات، بیش از فرزندانشان درگیر درس می شوند و حتی به مزاح می گویند که امتحان دارند!!! این امر به اضطراب بیشتر دانش آموز دامن می زند.

اختلافات خانوادگی: جو متشنج در خانواده، اختلافات والدین، تولد فرزند تازه در خانواده و ....

رقابت غیرمنطقی: وقتی ناتوانی ها ی دانش آموز با توانایی های دیگری سنجیده شود و این امر با سرزنش همراه باشد، اعتماد به نفس او کم و بر اضطراب او افزوده می شود.مثلا: پسر دوستم المپیاد ریاضی مدال آورده، اونوقت پسر من هنوز تقسیم سه رقمی رو بلد نیست!

تهدیدهای بی مورد: وقتی اطرافیان و مخصوصاً والدین، شرایط ویژه و سخت در ایام امتحان برقرار می کنند و فرزند خود را از گرفتن نمره کم یا عدم قبول شدن می ترسانند وتهدید می کنند.

الگوهای خشک فرزندپروری: برخی والدین ارتباط مناسب و دوستانه ای با فرزند خود برقرار نمی کنند و از سیاست چوب تر! استفاده می کنند که این امر، فاصله آنها را از نظرعاطفی با فرزندشان بیشتر کرده و او را دچار مشکل می کند.

سرزنش و تنبیه: وقتی اطرافیان فردی را با القابی مانند بی استعداد، بی عرضه و ... مورد خطاب قرار می دهند، تصویر ذهنی ناتوانی یا تفکر منفی را در فرد بوجود می آورند. این امراضطراب امتحان را در فرد تشدید می کند.

وضعیت اقتصادی پایین و عدم تشویق: در برخی خانواده ها، بدلیل شرایط اقتصادی پایین، والدین آنقدر درگیر مسائل اقتصادی و رتق و فتق امور می شوند که حتی نمی دانندفرزند آنها کلاس چندم است! تا تشویقی در کار باشد.

عوامل مربوط به مدرسه

انتظارات غیرواقعی آموزگاران: علیرغم تلاش معلمان زحمتکش، برخی انتظارات غیر واقعی از دانش آموزان، آنها را در وضعیت بدی قرار می دهد. در حالی که توجه به تفاوت هایفردی آنها از این انتظارات می کاهد.

محیط نامناسب امتحان و مقررات خشک: گاهی قوانین خشک، رسمی و انعطاف ناپذیری که بر مبنای عدم اعتماد به دانش آموز از سوی مدرسه و عوامل اجرایی امتحانات وضعگردیده، می تواند بر شدت اضطراب بیفزاید.

نوع پرسش های امتحان: گاه بر اساس توافق قبلی امتحان از بخشی از کتاب است و سر امتحان مشخص می شود که از جاهای دیگر هم سوال آمده است، این امر نیز اضطرابزیادی در دانش آموز ایجاد می کند.

ایجاد رقابت های ناسالم: بهتر است هر دانش آموز تنها با خودش مقایسه شود و مسیر پیشرفت او مشخص گردد.

عوامل مزاحم مثل سر و صدا و نور و تهویه نامناسب: نور کم یا خیلی زیاد، سروصدای بیرون از مدرسه و ...

بیش از حد مهم جلوه دادن برخی درس ها: وقتی معلم یا والدین بعضی از درس ها را به هر دلیلی خیلی مهم تلقی می کنند، در فرد ترس یا نگرش منفی نسبت به آن درس هابه وجود می آید.

نشانه ها و علایم اضطراب امتحان

• ناراحتی های گوارشی، آشفتگی معده، سرگیجه، بی اشتهایی، حالت تهوع

• تپش قلب، بی خوابی، تنگی و کوتاهی نفس

• لرزش در صدا، ضعف، عرق کردن کف دست

• لکنت زبان، خشکی دهان

• عدم تمرکز، آشفتگی ذهن، ارزیابی غلط از توانایی های خود، افت تحصیلی، بیزاری از مدرسه، خطاهای ادراکی، حواس پرتی، هیجانات افراطی، کاهش سیستم ایمنی بدن

• نقش خانواده در کاهش اضطراب امتحان

• ایجاد جو عاطفی دور از تنش و مشاجره در خانه

• محدود نمودن میهمانی و رفت و آمدهای مکرر

• توجه به خواب، استراحت و تفریح دانش آموز

• کاهش یا حذف وظایف محوله خانگی به دانش آموز در زمان امتحانات

• حمایت عاطفی و اطمینان بخشی در دوران امتحانات به دانش آموز

• کاهش زمان تماشای تلویزیون تا حد امکان در زمان امتحانات

• خودداری از ایجاد ترس ودلهره در دانش آموز

• خودداری از فشار و توقع بیش از حد برای مطالعه از دانش آموز

• خودداری از سرزنش دانش آموز به واسطه ی امتحان ناموفق

• خودداری از حبس نمودن دانش آموز جهت مطالعه

• پیش بینی تغذیه مناسب و قوی ویژه دانش آموز در ایام امتحانات و عدم مصرف مواد کافئین دار مانند: نوشابه، قهوه و غذاهای ادویه دار در برنامه غذایی

• عدم بروز انتظار بالا و کمال گرایی از فرزندان از سوی خانواده نسبت به نمرات بالا

• عدم مقایسه فرزندان با یکدیگر و با دیگران

• عدم تأکید مکرر به درس خواندن

• ایجاد انگیزه، تقویت روحیه با ارایه پاداش و تقویت های مطلوب

• مرور برگه های امتحانی فرزندان به منظور شناسایی و رفع نقاط ضعف درسی آنان

توصیه هایی برای والدین:

توجه داشته باشیم که: فرد مضطرب از آینده می هراسد و این ترس بر فعالیت او تاثیر دارد و اغلب باعث حمله های عصبی می شود. شخص مضطرب همیشه در شک و تردید بهسر می برد و نمی تواند در هیچ موردی بسرعت تصمیم بگیرد؛ زیرا از اشتباه کردن می ترسد و عدم تصمیم را به تصمیم غلط ترجیح می دهد.

اجازه دهیم دانش آموزان بدانند که امتحان، ارزیابی از میزان پیشرفت تحصیلی آنان است. به وسیله امتحان مشخص می شود دانش آموز چه مطالبی را آموخته است و از ترکیبآموخته های خود چه مسائلی را می تواند حل کند یا به کشف چه مطالب تازه ای می تواند برسد.

پس از همان کلاس اول ابتدایی کودکان را تشویق به امتحان دادن بکنیم. آنان را ترغیب کنیم خود را بیازمایند تا بفهمند چقدر از مطالب جدید را آموخته اند. حتی می توانیمآنها را تشویق کنیم خودشان از خودشان امتحان بگیرند تا امتحان دادن برایشان عادی و به یک سرگرمی تبدیل شود.

آنچه می بایست بیشتر مورد توجه والدین قرار گیرد، میزان تلاش کودکان و نوجوانان است، نه صرف نتایج حاصل از انجام آزمون های مختلف. همواره شایسته است با درکصحیح از ماهیت تفاوت های فردی و شناخت درست از ویژگی های ذهنی، روانی و جسمی دانش آموزان، از مقایسه بی مورد کودکان با یکدیگر اجتناب ورزیم و رقابت های فردی وگروهی را صرفا در شرایط عادلانه و با در نظر گرفتن تفاوت های فردی و فراهم ساختن محیطی صمیمی و دوست داشتنی ایجاد کرد.

برای کاهش اضطراب ناشی از امتحان، علاوه بر داشتن انتظارات معقول از کودکان و نوجوانان، تشویق نقاط مثبت و توانمندی های آنها، تقویت اعتماد به نفس ایشان و سرانجامفراهم کردن آرامش خاطر آنان، شایسته است بر تلاش هرچه بیشتر کودکان و نوجوانان در حد توانشان تاکید کنیم تا تسلط بیشتری بر موضوع مورد نظر داشته باشند.

بدیهی است هرچه با تسلط بر موضوع درس، آمادگی ذهنی و روانی بیشتری برای آزمون داشته باشند، اضطرابشان کمتر خواهد بود. همچنین بد نیست پیش از امتحانات اصلی،از امتحانات فرضی و آزمایشی به منظور آشناسازی دانش آموزان با سوالات و نحوه امتحان استفاده شود.