چگونه لباس محلی بختیاری چوقا را بدوزیم؟

چوقا بافی یا بافت لباس محلی مردان عشایر بختیاری

چوقا یا چوخا يا چوغا، كه به عبای دهقاني و عشايری نيز معروف مي باشد، بالاپوش مردان عشایر لر بختیاری در جنوب غرب ایران است. این پوشش در بین مردم شهرنشین این قوم نیز در مراسم گوناگون استفاده می شود و به دست زنان بختیاری و از پشم گوسفند بافته می شود. چوقا در لُرهای ساکن استان لرستان کمتر به کار گرفته می شود و بیشتر در میان لرهای بختیاری مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین به عنوان يکي از صنايع دستي عشايری استان چهارمحال و بختياري در شورای ثبت ميراث فرهنگي کشور مورد تائيد قرار گرفته و به ثبت ملي رسيده است.

این پوشش فقط مخصوص مردان است و در بین مردم شهرنشین این قوم نیز در مراسم گوناگون استفاده می شود. مردان در تابستان در زیر چوقا، پیراهن و در زمستان لباس گرم می پوشند. چوقا در لر های ساکن استان لرستان کمتر به کار گرفته می شود و بیشتر در میان لر های بختیاری مورد استفاده قرار می گیرد. نه پوششی سفید است و نه سیاه؛ بلکه پوششی است با دو رنگ سیاه و سفید. معمولاً بلندی چوقا باید به حدی باشد که تا زیر زانو برسد. در نقش آن خطوط سیاه به صورت عمودی وارد خطوط سفید می شوند. آستین کوتاه چوقا بیشتر حالت نمایشی دارد و به عنوان جیب نیز می توان از آن استفاده کرد. برای بافت این پوشش مردانه از دار خوابیده استفاده می کنند و تکنیک بافت آن نیز مانند تکنیک گلیم بافی است با این تفاوت که خیلی ریز بافت تر است و تار و پود نازک دارد. طول پارچه مخصوص چوقا ۲٫۵ الی ۳٫۵ متر و عرض آن ۵۰ الی ۷۰ سانتیمتر است و با تاری از جنس پنبه (گاه پشم) و پود پشمی بافته می شود.

تاریخچه ورود به ایل بختیاری

چوغا قدمتی چند هزار ساله دارد و از چغازنبیل شوش الهام گرفته شده در گذشته چوخا (چوغا) فقط به لرهای فیلی در شوش و لرستان اختصاص داشت است. ظاهراً یکی از خوانین لر (خانِ لیوس، دهی در شمال شرق دزفول) چوخایی به خان بختیاری هدیه داد و آن خان از آن چوغا خوشش آمد و رفته رفته در مردم عادی همه گیر شده و پوشیدند.

بافت و طرح

چوقا نه پوششی سفید است و نه سیاه؛ بلکه پوششی است با دو رنگ سیاه و سفید. معمولاً بلندیِ چوقا باید به حدّی باشد که تا زیر زانو برسد. نقشِ چوقا همواره دارای شکلی ثابت است و در آن خطوط سیاه به صورت عمودی وارد خطوط سفید می شوند. دربارهٔ چراییِ نگاره این بالاپوش چند نظریه وجود دارد اما هنوز پیشنهاد همه پسندی دربارهٔ خاستگاه یا مضمون این نقش از سوی صاحب نظران انجام نشده است. ترکیب رنگ های دیگر چوقا کرم - آبی، کرم - سرمه ای یا کرم - قهوه ای است. آستین کوتاه چوقا بیشتر حالت نمایشی دارد و به عنوان جیب نیز می توان از آن استفاده کرد.^[۱] برای بافتِ چوقا از دارِ خوابیده استفاده می کنند و تکنیک بافت آن نیز مانند تکنیک گلیم بافی است با این تفاوت که خیلی ریز بافت تر است و تار و پود نازک دارد. طول پارچه مخصوص چوقا ۲٫۵ الی ۳٫۵ متر و عرض آن ۵۰ الی ۷۰ سانتیمتر است و با تاری از جنس پنبه (گاه پشم) و پود پشمی بافته می شود. قطعات را پس از بافتن به اندازه لازم می برند و کنار هم می دوزند. پشم به کار رفته باید کیفیت بالایی داشته باشد

نحوه دوخت چوقا بختیاری

چوقا را بصورت نواری به عرض ۵۰ سانتیمتر وبلندی حدود ۵/۲ متر می بافند. این نوار از دو قسمت مساوی ومتفاوت تشکیل می شود. بافت آن ساده است ودر طول آن نوارهایی به عرض یک سانتیمتر با بافت یک ردیف نازک نخ مشکی جدا می شوند. در یک قسمت همین بافت ساده که راه راه است، ادامه می یابد ودر قسمت دیگر نقش پله ای که رنگ آن مشکی است بافته می شود. مدت زمان لازم برای بافت یک قطعه چوقا حدود ۲۰ روز است.

پس از بافت چوقا آن قسمت را که بافت ساده دارد برای پایین تنه وقسمتی را که دارای نقش پله ای مشکی است برای بالاتنه بکار برده وآن را می دورند. پود چوقا از خامه پشمی است که توسط زنان ایل بوسیله پره ریسیده می شود وتار آن از نخ پنبه ای بسیار ظریف است که از بازار خریداری می شود.

چوقا در کلیه فصول سال مورد استفاده قرار می گیرد. هنگامی که هوا سرد باشد چوقا را با بستن شالی در کمر به دور آن به بدن محکم می بندند تا باد وسرما در آن نفوذ نکند. بافت چوقا به علت متراکم بودن وپشمی بودن آن تا حدودی مانع نفوذ باران می شود. هنگام گرما ویا در حال کوه پیمایی دامن چوقا را از پایین تا کرده به کمر یا شانه حائل می کنند تا دامن آن دست وپای فرد رانگیرد.

برای بافت یک چوقای متوسط حدود یک کیلو گرم نخ پنبه ای (پود) ویک کیلو خامه پشمی بکار می رود. ارزش ومرغوبیت چوقا بسته به منزلت اجتماعی افراد ایل متفاوت است. بهترین نوع چوقا نوعی است که در طایفه بهداروند در تش کیارسی بافته شدن وبه چوقا «کیارسی» معروف است. بعد از آن چوقای«موری» که در طایفه موری بافته می شود شهرت دارد.قیمت این پوشش بستگی به خوش بافت بودن آن دارد.

در روش دوم يعني دستگاه نساجي (پدالي – وردي) که توسط استادکاران شوشتر و دزفول در خوزستان و استادکاران در اليگودرز و ازنا در لرستان صورت مي پذيرد چله هاي پنبه اي بر روي دار پدالي چله دواني کرده و سپس ورد چيني دهانه بافت صورت گرفته و با رشته طناب وردها به پدال چوبي زير پاي استاد متصل مي گردد سپس با استفاده از ماسوره نخ هاي پشمي از يک طرف بافت به طرف ديگر برده و با کوبه مربوطه يک رديف را مي کوبند (تار و پود به هم چفت مي گردد) سپس دهانه بافت با حرکت پدال هاي زير پا عوض و ماسوره حاوي نخي در يک رديف ديگر جاي مي گيرد و اين امر تا پايان بافت ادامه دارد و بقيه مراحل کار در هر دو روش مشترک است.

انواع چوقا

چوقا معمولاً داراي دو رنگ سياه و سفيد (يا سرمه يي و سفيد) است كه به صورت قواره اي به عرض 70 سانتيمتر و طول حداكثر حدود 350 سانتيمتر بافته مي شود و به دو تكه بريده شده و از به هم دوختن قطعات بريده شده، چوقا حاصل مي گردد. طرح نيمه بالايي چوقا از نوارهاي متعدد پهن، سرمه اي يا سياه ولي طرح نيمه پاييني فقط از چند خط تشكيل مي شود.

در مورد استفاده از این نقوش گفته می شود كه خط های سفید نماد سپنتا مینو ( فرشته نیك ) از پایین به بالا می آیند و خطوط سیاه نماد انگره مینو ( اهریمن ) از بالا به پایین می آیند و بیانگر پیروزی های نهایی خوبی ها بر بدی هاست.

کاربرد چوقا

چوقا در واقع كت بلند و بي آستيني است كه مردان عشاير و روستايي به خصوص در استان هاي خوزستان، چهارمحال و بختياري، گيلان و اصفهان به صورت عبا روي لباس هاي ديگر خود مي پوشند و طرح آن برگرفته از معبد چغازنبیل بزرگترین معبد عیلامیان و شبیه کنگره های تخت جمشید می باشد.آنها در تابستان در زیر چوقا، پیراهن و در زمستان لباس گرم می پوشند. در نتیجه چوقا در کلیه فصول سال مورد استفاده قرار می گیرد. هنگامی که هوا سرد باشد.

با هنر گلابتون دوزی آشنا شوید