معرفی صنایع دستی تبریز

آنچه به عنوان صنایع دستی از آن یاد می شود، وسایل تزئینی و کاربردی هستند که تنها به کمک دست و ابزار ساده ساخته می شوند. اگر روش تولید کالایی به صورت سنتی باشد، آن کالا جز صنایع دستی محسوب می شود. صنایع دستی تبریز نیز از این امر مستثنا نبوده و آذربایجان شرقی، صنایع دستی بسیار باارزش و زیبایی دارد. همان طور که ذکر شد، این نوع محصولات را به کمک دست و بدون دخالت ماشین تولید می کنند. به همین علت است که ساخت صنایع دستی زحمت زیادی دارد و مهارت خاصی را می طلبد. صنایع دستی هر منطقه ریشه در فرهنگ و پتانسیل های طبیعی آن منطقه دارد؛ مثلا در منطقه ای که پشم و نخ بسیار تولید می شود، معمولا تولید فرش و گلیم رونق دارد و یا در جایی که معدن مس وجود دارد، تولیدات ظروف مسی به وفور دیده می شود. صنایع دستی معمولا کاربردی هستند و اگر جنبه تزئینی و دکوری داشته باشند، در دسته کارهای دستی قرار می گیرند. آیا می دانستید از 600 نوع صنایع دستی ثبت شده در یونسکو 450 مورد به کشور ایران تعلق دارد؟ بخشی از این صنایع دستی نیز حاصل هنر و ذوق مردم آذربایجان شرقی و تبریز است.

صنایع دستی تبریز

دامنه تولیدات صنایع دستی در تبریز بسیار گسترده است. این امر معمولا باعث حیرت و شگفتی گردشگران و مسافرانی می شود که به تبریز سفر می کنند. صنایع دستی تبریز شامل انواع مختلفی از اجناس با مواد متفاوت می شود. مواد تشکیل دهنده صنایع دستی تبریز از شیشه، چوب، مس، نقره، پشم، سفال، پارچه، سنگ و سایر مواد طبیعی است.

سفالگري ( خاك سفيد )

سفالگري با خاك سفيد بومي منطقه با پيشينه سفالگري در زنوز پيوند تنگاتنگي دارد . چرا كه حدود شصت سال پيش استاد عباس و مرحوم استاد احمد قابچي از زنوز به تبريز آمده و با تأسيس كارگاه سفالگري در محله درب سرخاب تبريز اين روش توليد را آغاز و تا به امروز پي گرفتند . در اين شيوه كليه مراحل ساخت سفال به شيوه كاملاً سنتي انجام ميشود و عمدتاً شامل ظروف كاربردي همچون بشقاب ، كاسه ، فنجان ، نعلبكي ، پارچ آب ، قوري ، قندان و .... ميشود .

پوشش اين نوع سفال با دو نوع لعاب ترانسپارانت بي رنگ و ترانسپارانت فيروزه اي انجام ميگيرد كه آوازه اين نوع سفالها با لعاب فيروزه اي به فراتر از مرزهاي كشورمان نيز رسيده است . همچنين عده اي از هنرمندان اين استان با ايجاد تزئيناتي بر روي سفال خاك سفيد ، با استفاده از تكنيكهاي نقاشي ، برجسته كاري ، كنده كاري و مشبك كاري زيبايي دو چنداني به اين آثار ميبخشند . برخي از اين آثار به كشورهاي اروپايي نيز صادر ميشود .

سوزن دوزي

سوزن دوزي در بخش ممقان در 50 كيلومتري غرب تبريز از ديرباز رواج داشته است . در سال هاي اخير با توجه به درآمد اندكي كه از اين صنعت عايد هنرمند سوزن دوز مي شد ، به تدريج علاقه به اين هنر كاهش يافت ؛ ولي با تلاش سازمان صنايع دستي ، صنعت سوزن دوزي دوباره رونق يافته است . به جاي ماده اوليه سوزن دوزي كه در گذشته ابريشم طبيعي بود، امروزه از ابريشم مصنوعي استفاده مي شود .

قلمزني روي مس

قلمزنی عبارت است از تزیین و کندن نقوش بر روی اشیای فلزی به ویژه مس ، طلا، نقره ، برنج و یا به عبارت دیگر ایجاد خطوط و نقوش به وسیله قلم با ضربه چکش و بر روی اجسام فلزی . قلمزنی یکی از رشته های هنرهای سنتی ایران است که در دسته بندی ، در رده هنرهای صناعی و در گروه فلزکاری قرار دارد .

امروزه برای قلمزنی ابتدا داخل یا زیر ظرف یا سینی مورد نظر را که معمولاً از جنس نقره یا طلا است از محلول قیر و گچ پر می کنند تا سروصدای قلم کمتر به گوش برسد و همچنین مانع از سوراخ شدن ظرف در حین کار شود . سپس نقش مورد نظر را روی ظرف رسم کرده و قلم مناسب را انتخاب کرده و روی سطح ظرف قرار می دهند و با چکش بر انتهای قلم می کوبند تا شیارها و نقش ها با تغییر شدت ضربه روی ظرف ایجاد شوند .

قلم های این هنر متنوع هستند و نام های خاص خود را دارند مانند قلم سایه و قلم نیم بر. پس از ایجاد نقش ها ، قیر را جدا می کنند و روی شیارها گرده زغال می ریزند و روی ظرف را با روغن جلای سیاه می پوشانند . به این ترتیب نقش های قلمزده شده به شکل خط هایی تیره و مشخص دیده می شود .

نمونه ای از هنر قلم زنی استان مرکزی که یک بادیاب (بادیه ، جام بزرگ پایه دار) مسی بود در ورودی سازمان مالکیت های معنوی WIPO در سوئیس قرار دارد .

فرش و قالی تبریز

قالی و فرش ایران شهرت جهانی دارد که اعلاترین نوع آن متعلق به شهر تبریز است. این شهر از دیرباز تاکنون به خاطر فرش های دستباف ارزنده اش شهرتی جهانی دارد. به طوری که تبریز به شهر صنایع دستی و بافت فرش مشهور شده است. قدمت قالی بافی در این دیار از زمان سلجوقیان و ایلخانیان بوده و تاکنون نیز ادامه دارد. در زمان صفویان استفاده از نقوش شاه عباسی و گل وبته بسیار رواج یافت و آنچه باعث زیبایی دوچندان فرش و قالی تبریز گشت، استفاده از نخ ابریشم در این آثار بود. نقوش فرش های تبریز سینه به سینه از نسل های گذشته تاکنون منتقل شده و با وجود اینکه امروزه پیشرفت فنّاوری در کشیدن این نقشه ها بسیار کمک کرده است اما هنوز هم هنرمندانی هستند که کار کشیدن نقشه فرش به صورت دستی را بر عهده دارند. بسیاری از فرش های قدیمی و عتیقه بافت تبریز، امروزه در موزه ها و گالری های مشهور دنیا نگهداری می شوند. اگر به تبریز سفر کردید و دوست داشتید فرش های دستباف تبریز را از نزدیک ببینید، پیشنهاد می کنیم حتما از بازار مظفریه در داخل بازار قدیمی تبریز دیدن کنید. نمونه دیگری از فرش های قدیمی و بسیار نفیس تبریز را می توانید در موزه ساختمان ساعت تبریز مشاهده کنید که این ساختمان یکی از جاذبه های دیدنی شهر تبریز نیز محسوب می شود.

چرم تبریز

چرم تبریز نیز از دیرباز معروف بوده است و کارخانه چرم سازی قدیمی در تبریز امروزه به دانشگاه هنرهای اسلامی تبدیل شده است. در این دانشگاه، نمایشگاه دائمی هنر دست دانشجویان، همیشه دایر و بازدید از آن برای عموم نیز آزد است. صنایع دستی چرم تبریز مانند کیف و کفش، سوخت روی چرم و نقش اندازی ضربی روی چرم در این منطقه بسیار رواج دارد. کفش چرمی تبریز امروزه به عنوان یک برند در ایران و حتی خارج از ایران شناخته می شود. بازار کفاشان در بازار تاریخی تبریز بهترین مکان برای خرید کفش در تبریز است.

ورنی بافی در تبریز

ورنی در زبان آذری سوماک نیز گفته می شود. ورنی مانند فرش پرز ندارد اما نقوش آن مانند گلیم ساده است. هنر ورنی بافی در آذربایجان به چند صد سال قبل برمی گردد. ظاهرا عشایر اولین کسانی بودند که نقوش ورنی را آن طور که امروزه بافته می شود، کشیده اند. زنان و دختران عشایر تار و پودها را با عشق بسیار به هم می بافند و در تمام طرح ها اعتقادات، روحیات و فرهنگ این مردمان را می توان دید و لمس کرد. در بافت ورنی معمولا از رنگ های کرمی، پوست پیازی، آبی روشن، سفید، سورمه ای و لاکی استفاده می شود. ورنی را با پشم، ابریشم، پنبه و موی حیوانات می بافند.

حجاری سنتی تبریز

حجاری سنتی در ایران، از دیرباز جایگاه خاصی داشته است و آثار بسیار هنرمندانه ای به جای گذاشته است. این روز ها، این هنر رونق سابق خود را ندارد.

با این حال هنرمندان تبریزی هنوز به آن مشغول هستند و آثار با ارزشی را با استفاده از این رشته ی هنری خلق می کنند.

حجاری چیست؟

حجاری نوعی حکاکی بر روی سنگ ها است. برای انجام آن بعد از برش مناسب سنگ، و پیاده سازی طرح، با قلم، نقش و نگار مورد نظر را تراشیده و در نهایت آن را پرداخت می کنند.

نقره کوبی تبریز

در تبریز، هنر نقره کوبی، از گذشته های دور وجود داشته است. این هنر در زمان سلجوقیان و مغول ها، در تبریز، به اوج زیبایی و تکامل خود رسیده است.

هنرمندان تبریزی در حال حاضر، این هنر را با تزیینات و مرصع کاری ظروف درمی آمیزند. هنرمندان تبریزی با آرایش نقره ها به شیوه ای خاص از نقره کوبی، آثاری چشمگیر را پدید می آوردند.

این هنر در سال های فرمانروایی صفویان نیز در تبریز به رشد خود ادامه داده است. و تا اواخر قاجاریه نیز رواج داشته است. پیش از این دوره، آثار نقره کوبی، بسیار گران قیمت بودند اما با اضافه شدن آلیاژهای دیگر، امکان دسترسی مردم عادی نیز به آن ها فراهم شد.

هنر نقره کوبی در تبریز بیشتر بر روی تسبیح های مخصوصی از جنس:

• هسته میوه آووکادو،
• چوب یُسِر،
• آبنوس،
• عناب
• و صندلوس

دیده می شود و هنرمندان با نقره، نقش و نگاری جالب توجه به آن می دهند.

علاوه بر این از هنر نقره کوبی بر روی اشیای دیگری همچون موارد زیر استفاده می شود:

• تابلوهای تزیینی،
• پایه فندک،
• پیپ،
• زیرسیگاری،
• استکان،
• عصا،
• چوب سیگار

سبد بافی کشکسرای مرند

شهرستان مرند دارای سبد بافی اصیل و ارزشمندی است. این سبدبافی ها در سال 1394 ثبت ملی شده اند. یکی از دلایل ثبت این هنر قدمت طولانی آن است که در گذشته تنها در مرند و روستای توابع آن این هنر وجود داشته است. امروزه به علّت تغییر نیازها از سبدبافی ها کمتر استفاده می شود و این هنر در خطر قرار گرفته است امّا همیشه این هنر برای گردشگران و مسافران این استان مورد توجه بوده است به طوری که به عنوان یک اثر ارزشمند آن را برای سوغات با خود به همراه می بردند.

در بافت سبدبافی ها از چوب بسیار ظریف موسون بهره میگیرند این در صورتی است که در مرند، کشکسرا، بناب و بهرام از ساقه ی گندم در ساخت سبد ها استفاده می کنند. بعلاوه یکی دیگر از نکات ارزشمند این سبد بافی ها استفاده از رنگ های طبیعی در تزئینات آنها می باشد. در سفر به آذربایجان شرقی از خرید و به یادگار آوردن این سبدهای مرندی فراموش نکنید.

منبت کاری در تبریز

منبت کاری یکی دیگر از هنرهای استان هنرپرور تبریز می باشد. اشیاء مختلفی را می توان یافت که مزین به منبت کاری هستند، البته که در شهر تبریز می توانید منبت کاری را در ساختمان بناهای تاریخی نیز مشاهده کنید. در بناهای تاریخی از جمله در، پنجره، محراب، منبر، میز و … را می توان از نزدیک لمس و نظاره کرد و با هنر ناب منبت کاری آشنا شد. منبت کاری یکی از هنرهای پر زحمت و دارای ظرافت است که استادان حرفه ای آن را از مواد اولیه ارزان و ساده بوجود می آورند. منبت کاری هنری است ترکیبی از کنده کاری و حکاکی بر روی چوب که موجب نقش برجسته های زیبا می شود. این نقوش طرح های اسلیمی، خطوط کوفی و … می باشند. اگر به عنوان یادگار می خواهید قطعه ای از این هنر اصیل ایرانی را به همراه با خود ببرید می توانید از اشیائی همچون تابلوهای منبت کاری شده، جعبه های گوناگون، وسایل لوکسی همچون عصا، صفحه و مهره های شطرنج، ساعت، و صدها لوازم تزئینی دیگر … خریداری کنید.

با هنر نقاشی لاکی (پاپیه ماشه) آشنا شوید