بیماری های تاثیر گذار در میل و توان جنسی زنان و مردان سالمند

به گزارش سایت خبری ساعد نیوز و به نقل از دلگرم، به دنبال افزایش چشمگیر جمعیت در دهه 60، هرم جمعیتی کشور تا مدت ها با قاعده ای بزرگ (نماینده افراد کم سن و سال جامعه) ترسیم می شد اما کمترشدن نرخ باروری و افزایش امید به زندگی، باعث شده است تا سالمندان به تدریج سهم قابل توجه تری از جامعه را تشکیل دهند

و با توجه به اینکه برخورداری از سلامت جنسی از جمله حقوق این طبقه از جامعه است، حفظ کیفیت زندگی و توجه به برخی جنبه های مهم موضوع سلامت جنسی در زنان و مردان سالمند باید در برنامه های سلامت کشور لحاظ شود...

علاوه بر محدودیت های بالقوه زیست شناختی در سالمندی، ملاحظه های جمعیت شناختی نیز بر عملکرد جنسی در سنین بالا تاثیر گذار است. مثلا حتی در کشورهای پیشرفته نیز امید به زندگی زنان حدود 5 سال بیش از مردان است. از طرفی در این کشورها هم زنان به طور میانگین با مردانی 2 سال بزرگ تر از خود ازدواج می کنند بنابراین بسیاری از زنان در سنین بالا، اصولا همسر خود را از دست داده اند. در کشورهای اروپای غربی، امید به زندگی همراه با فعالیت جنسی بعد از 55 سالگی برای مردان 16 سال و برای زنان 10.6 سال است، اما در عمل مردان در سنین بالا بیشتر به اختلال های «عملکرد جنسی» دچار می شوند. این موضوع می تواند ناشی از فرایند طبیعی سالخوردگی باشد یا به علت بیماری های مزمن شایع در این سنین.

در زنان و مردانی که سطح سلامت خوبی دارند، هیچ سقف سنی برای فعال بودن از نظر جنسی وجود ندارد. البته ملاحظه های فرهنگی و اجتماعی در رفتار جنسی سالمندان تعیین کننده اند و برای امکان برخورداری سالمندان از مواهب زندگی فعال زناشویی، فرهنگ سازی و تلاش برای کمرنگ کردن تدریجی برخی تابوها در این خصوص از مسئولیت های متخصصان حوزه سلامت، فرهنگ، حقوق و اخلاق است.

اگرچه برخی اختلال های عملکرد جنسی به خصوص اختلال نعوظ در آقایان با افزایش سن شیوع بیشتری می یابد اما افراد دچار این موضوع الزاما شکایتی از زندگی جنسی خود نخواهند داشت. حتی مطالعه ها نشان می دهند با افزایش سن، باوجود بیشتر شدن اختلال عملکرد، شکایت و ناراحتی افراد از این وضعیت کاهش می یابد. توجیهی که برای این حالت ارائه می شود، این است که برخلاف نسل های جوان تر که تجربه جنسی خوب را صرفا در داشتن نعوظ کامل می دانند، بسیاری از سالمندان توانایی در رسیدن به یک نعوظ کامل را پیش نیاز ادامه فعال بودن به لحاظ جنسی نمی دانند به خصوص که رسیدن به ارگاسم هم مستلزم چنین وضعیتی نیست. علاوه بر تغییرات زیست شناختی معمول در سالمندی، بیماری های رایج در سنین بالا نیز بر روابط زناشویی سالمندان تاثیر می گذارند.

بیماری هایی که بر توان جنسی مردان تاثیر می گذارند

از مهم ترین بیماری هایی که بر توان جنسی مردان تأثیر می گذارند، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. تصلب شرایین: فرایند تصلب شرایین عملا از روزهای نخست زندگی یک انسان شروع می شود و با افزایش سن ادامه می یابد. هرچه سن بالاتر می رود، قابلیت ارتجاعی عروق کاهش پیدا می کند. علاوه بر آن، به دنبال آسیب به سنگفرش پوشاننده داخل عروق (اندوتلیوم) و تلاش بدن برای ترمیم این آسیب ها، پلاک های «آترومی» در شریان ها تشکیل و به تدریج بزرگ تر می شوند و می توانند با توجه به محلی که در آن تنگی ایجاد کرده اند، علایم و عوارض مختلفی ایجاد کنند. عواملی مثل بالا بودن فشارخون، چاقی، مصرف دخانیات، دیابت و بالا بودن کلسترول خون این فرآیند را تسریع می کنند. طبیعی است هرچه قطر شریان کمتر باشد، ایجاد تنگی و حتی گرفتگی رگ زودتر دردسرساز خواهد شد. شریان های تغذیه کننده بافت های نعوظی آلت نیز از این قاعده مستثنی نیستند و از آنجا که بسیار باریک اند (حدود یک چهارم قطر عروق کرونر که به قلب خون رسانی می کنند)، نسبتا زود یعنی با 50 درصد کاهش در قطر فضای داخلی رگ، علایم بیماری آشکار می شود. امروزه اختلال نعوظ را به عنوان یک وضعیت پیش بینی کننده گرفتاری های عروق کرونر قلب در نظر می گیرند.

2. چاقی: یکی دیگر از مشکلاتی که با افزایش سن خودنمایی می کند، چاقی است. چاقی با مکانیسم های مختلف برای سلامت فرد زیان آور است و شانس بروز اختلال های عروقی نعوظ را افزایش می دهد. به علاوه، چاقی عامل خطر بروز دیابت است و حدود 50 درصد از افراد مبتلا به دیابت بالای 65 سال، به اختلال نعوظ مبتلا هستند. دیابت افزون بر درگیری عروقی با آسیب به اعصاب انتهایی نیز می تواند باعث کاهش توانایی نعوظ مردان شود.

3. کاهش میزان تستوسترون: میل و عملکرد جنسی تا حد زیادی به سطوح هورمونی تستوسترون وابسته است. این در حالی است که برآوردها نشان می دهد با گذشتن از مرز میانسالی، میزان تستوسترون خون در مردان هر سال حدود یک درصد کاهش می یابد. اگر این کمبود ظرفیت تولید تستوسترون در سالمندی از حدی فراتر رود، می تواند باعث بروز «نشانگان کمبود تستوسترون» شود که علایم آن عبارتند از: کاهش توده و قدرت عضلانی، خلق افسرده و کاهش قدرت شناختی، کاهش میل جنسی و توان دستیابی به نعوظ. اگرچه کمبود هورمون با اختلال در نعوظ مرتبط است ولی مشکلات عروقی و انتقال عصبی سهم بسیار بیشتری در ایجاد این اختلال دارند.

4. مشکلات ادراری: مشکلات ادراری که در بسیاری از مردان سالمند دیده می شود، مثل تکرر ادرار، نیاز به تخلیه ادرار در طول شب، دردناک یا سخت بودن خروج ادرار، بی اختیاری و نشت ادرار در شرایطی که مثانه پر است و تخلیه ناکامل ادرار که قبلا از آنها تحت عنوان «پروستاتیسم» یاد می شد و امروزه به «علایم مجرای ادراری تحتانی» معروف هستند، می توانند باعث اختلال در نعوظ (در مورد مکانیسم آن هنوز ابهام وجود دارد) و مشکل در انزال و حتی انزال دردناک شوند.

بیماری هایی که بر توان جنسی زنان تاثیر می گذارند

از میان مهم ترین بیماری هایی که بر توان جنسی زنان تأثیر می گذارند، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. تصلب شرایین: پدیده تصلب شرایین و بیماری های قلبی- عروقی اگرچه دیرتر از مردان ولی به هرحال زنان سالمند را درگیر خواهد کرد. البته در مقایسه با مردان، کمتر باعث اختلال عملکرد جنسی شان خواهد شد زیرا در زنان فرایندی مثل نعوظ اتفاق نمی افتد ولی ممکن است دچار تغییرات خلقی مثل افسردگی شوند. برخی داروهای کنترل فشارخون نیز ممکن است بر افزایش ترشحات واژن به دنبال تحریک جنسی و حتی ارگاسم تاثیرات منفی داشته باشند.

2. چاقی: چاقی در زنان سالمند هم می تواند بر عملکرد و رضایت جنسی شان تاثیرگذار باشد. البته این موضوع تا حدی نیز به ملاحظه های فرهنگی و اجتماعی مرتبط است. مثلا مطالعه ای در ایتالیا نشان داد زنان چاق عملکرد و رضایت محدودتری را گزارش می کنند در حالی که این یافته در مطالعه ای دیگر در مورد زنان کشور ترکیه مشاهده نشد. به هر حال تصویر بدنی از خود برای اغلب خانم ها و در هر سنی یک متغیر مهم در زندگی زناشویی و جنسی است.

3. دیابت: دیابت نیز (نوع یک و دو) می تواند هر 3 حیطه میل جنسی، واکنش به تحریک های جنسی و رسیدن به ارگاسم را دچار اختلال کند، به خصوص اگر با زمینه افسردگی همراه شود بنابراین کنترل دیابت (هرچه زودتر و در سن کمتر) برای حفظ عملکرد جنسی در خانم ها هم بسیار مهم است.

4. یائسگی: صرف نظر از بیماری های معمول در این دوران، پدیده یائسگی و توقف کار تخمدان ها نیز تغییرات بیولوژیک جدی در بدن به وجود می آورد و می تواند روی عملکرد جنسی خانم ها تاثیرگذار باشد. منبع عمده استروژن در این سنین هورمون های آندروژنی هستند که به استروژن تبدیل می شوند. کمبود استروژن می تواند باعث ایجاد تغییراتی مانند کم پشت شدن موهای ناحیه تناسلی، کم شدن چربی زیرپوستی در ناحیه تناسلی که گاهی می تواند زمینه ایجاد التهاب مثانه بعد از رابطه زناشویی را فراهم کند، کوتاه تر شدن واژن و کمتر شدن قابلیت ارتجاعی آن و شکننده ترشدن بافت پوشاننده آن (اپیتلیوم) شود که بی توجهی به این تغییرات در واژن و لزوم حفظ لغزندگی کافی (حتی با استفاده از ژل های لوبریکانت موجود در اغلب داروخانه ها) ممکن است به درد هنگام رابطه زناشویی بینجامد.

علاوه بر کمبود استروژن (که موضوع لزوم جایگزینی در مقابل خطرهای تجویز آن مدت هاست که بین متخصصان مختلف مورد اختلاف است)، با توقف کار تخمدان ها حدود نیمی از ظرفیت تولید آندروژن (هورمون های مردانه که عامل اصلی تحریک میل جنسی در هر 2 جنس هستند) نیز کاسته می شود و این موضوع هم ممکن است بر میل جنسی تا حدی تاثیر بگذارد.

5. مشکلات ادراری: بی اختیاری ادرار در خانم های مسن مشکل ناشایعی نیست اما در مورد اینکه این بی اختیاری هنگام فعالیت زناشویی (به خصوص هنگام ارگاسم) چقدر می تواند مشکل ساز باشد، اختلاف نظر وجود دارد.

تغییرات جنسی با افزایش سن در مردان سالم

کاهش گیرنده های «بتاآدرنرژیک» و گیرنده های «کلی نرژیک» باعث می شود تا فعالیت آلفا آدرنرژیک دستگاه عصبی سمپاتیک افزایش یابد و این موضوع با ظرفیت آزادشدن ماهیچه های صاف موجود در اجسام غاری که برای ایجاد نعوظ بسیار اهمیت دارند، در تقابل است. افزایش بافت همبند در آلت تناسلی نیز از میزان قابلیت اتساع آن می کاهد و به علاوه از حساسیتش نیز کاسته می شود. به این ترتیب در نهایت ایجاد نعوظ به تحریک بیشتر ناحیه آلت و اسکروتوم (پوسته بیضه) و همچنین زمان بیشتری نیاز پیدا می کند. البته همین موضوع باعث می شود اختلال انزال پیش از موعد یا آنچه به انزال زودرس معروف است، در این سنین کمتر مشکل ساز شود. به علاوه ارگاسم ممکن است کوتاه تر شود و خروج منی با شدت کمتری همراه باشد. دوره عدم پاسخ مجدد به تحریک جنسی متعاقب ارگاسم با افزایش سن به طور طبیعی افزایش می یابد (از چند ساعت تا حتی یکی دو روز)

تغییرات جنسی با افزایش سن در زنان سالم

همان تغییراتی که در گیرنده های بتا و سیستم «کلی نرژیک» اتفاق می افتد در زنان نیز با افزایش سن باعث کاهش پتانسیل لغزنده سازی افزایش ترشحات واژن به دنبال تحریک جنسی می شود. به این ترتیب ممکن است زمان بیشتری برای ایجاد لوبریکاسیون لازم باشد بنابراین همسر باید به این نکته توجه کند. اگرچه گاه رسیدن به ارگاسم نیز می تواند به مدت زمان بیشتری نیاز داشته باشد ولی با افزایش سن، در ظرفیت ارگاسمی یک زن یا توانایی او در رسیدن به ارگاسم (اوج لذت جنسی) هیچ خللی ایجاد نخواهد شد.

نکته پایانی

سن بالا با وجود تجربه، دانش و مهارت های روانی- اجتماعی بیشتر تضمین کننده مواجه نبودن زن و مرد با مشکلات جنسی نیست بنابراین مناسبت های جنسی مثل گذشته کماکان از روابط زناشویی زوج تاثیر می پذیرد و البته روابط زناشویی نیز بر مناسبت های زندگی مشترک اثرگذار است. اختلال در عملکرد جنسی یکی از طرفین نیز می تواند باعث اختلال عملکرد جنسی طرف مقابل شود. پزشکان و متخصصان محترم باید در نظر داشته باشند در مواجهه با افراد دچار بیماری های مزمن، ناتوانی های جسمی و سرطان، بی توجهی به زندگی و مشکلات زناشویی آنها، نمونه بارزی از مراقبت بهداشتی درمانی نامناسب است. از طرفی نپرداختن به زندگی و مشکلات جنسی سالمندان (که به طور شایع دچار بیماری های مزمن هستند) نیز نوعی «غفلت» و «تبعیض» در ارائه مراقبت های سلامت محسوب می شود.