اسکوربوت (به انگلیسی: Scurvy) نوعی عارضه ناشی از کمبود ویتامین C است که به علائم گسترده ای در بدن منجر شده و در صورت عدم درمان می تواند کشنده باشد. از جمله علائم و عوارض این بیماری می توان به کم خونی، ضعف، خستگی، خونریزی بی دلیل، درد در اندام ها به خصوص پاها، ورم برخی قسمت های بدن و گاهی زخم لثه و افتادن دندان ها اشاره کرد.در ادامه قصد داریم درباره اسکوربوت و علل، علائم و روش های درمان آن صحبت کنیم.
اسکوربوت چیست؟
اسکوربوت یا اسکوروی از بیماری های جدی اما قابل درمان است که به دلیل کمبود ویتامین C یا اسید اسکوربیک در بدن رخ می دهد. همان طور که می دانید ویتامین C نقش مهمی در عملکردهای مهم بدن دارد. به عنوان مثال برای ساخت کلاژن که از اجزای مهم بافت های همبند می باشد مورد نیاز است. بافت های همبند وظیفه مهم در حفظ ساختار و پشتیبانی از بدن از جمله ساختار عروق خونی بر عهده دارند. به علاوه کمبود ویتامین C روی سیستم ایمنی، جذب آهن، متابولیسم کلسترول و سایر عملکردهای بدن اثر منفی می گذارد.
پیشینه شناخت اسکوربوت به دوران یونان و مصر باستان بر می گردد. گفته شده این بیماری طی قرن های 15 تا 18 میلادی در میان دریانوردان بسیار شایع بوده است زیرا در سفرهای دریایی طولانی دستیابی به منابع محصولات تازه دشوار بوده و بسیاری از این افراد در اثر عوارض بیماری جان خود را از دست می دادند. همچنین در دوره قحطی سیب زمینی سال 1845 در ایرلند و جنگ داخلی آمریکا موارد ابتلا به آن تا حد زیادی افزایش یافت. امروزه خوشبختانه اسکوربوت به خصوص در مناطقی که از نان و غلات غنی شده استفاده می شود چندان شایع نیست اما هنوز افرادی هستند که به دلیل عدم مصرف کافی ویتامین C به این بیماری دچار می شوند. این عارضه در صورت عدم درمان می تواند کشنده باشد و برای درمان آن از مکمل های خوراکی یا درون وریدی ویتامین C استفاده می شود.
شرایطی که می تواند منجر به اسکوربورت شود
بدن شما نمی تواند ویتامین C بسازد؛ این بدان معناست که شما باید تمام ویتامین C مورد نیاز بدن خود را از طریق غذا یا نوشیدنی یا با مصرف مکمل به دست آورید. اکثر افراد مبتلا به اسکوربوت به میوه ها و سبزیجات تازه دسترسی ندارند یا رژیم غذایی سالمی ندارند. اسکوربوت افراد زیادی را در کشورهای در حال توسعه تحت تاثیر قرار می دهد. بررسی های اخیر سلامت عمومی نشان داده است که اسکوربوت ممکن است در کشورهای توسعه یافته بسیار بیشتر از آن چیزی باشد که تصور می شد، به ویژه در بخش های پرجمعیت که شرایط پزشکی و عادات سبک زندگی مناسب وجود ندارد خطر ابتلا به این بیماری بیشتر است. شرایطی که می تواند منجر به اسکوربورت شود:
- کودکان یا افراد ۶۵ سال به بالا
- مصرف روزانه الکل
- استفاده از مواد مخدر غیر قانونی
- زندگی به تنهایی
- رژیم های غذایی محدود کننده یا مشخص شده
- درآمد کم و کاهش دسترسی به غذاهای مغذی
- بی خانمانی یا پناهنده بودن
- زندگی در مناطقی با دسترسی محدود به میوه ها و سبزیجات تازه
- اختلالات خوردن یا شرایط روانی که شامل ترس از غذا می باشد
- شرایط عصبی
- معلولیت
- اشکال بیماری التهابی روده (IBD)، از جمله سندرم روده تحریک پذیر (IBS)، بیماری کرون، یا کولیت اولسروز
- شرایط گوارشی
- شرایط ایمنی بدن
- زندگی در جایی که رژیم غذایی در آن فرهنگ تقریبا به طور کامل از کربوهیدرات مانند نان، ماکارونی، و ذرت تشکیل شده است
- اسهال مزمن
- کم آبی بدن
- سیگار
- شیمی درمانی و پرتودرمانی
- دیالیز و نارسایی کلیه
از عوامل خطر ابتلا به اسکوربوت آگاه باشید
اگر علائم یا نشانه هایی از خود بروز می دهید که مشکوک به اسکوربوت هستند، به این موضوع توجه کنید که در گروه های پرخطر قرار دارید یا خیر (زیرا این احتمال ابتلا به اسکوربوت را بیشتر می کند). افراد در معرض خطر بیشتر اسکوربوت عبارتند از:
- افرادی که رژیم غذایی ضعیفی دارند (اغلب الکلی ها و یا مصرف کنندگان مواد مخدر)
- کسانی که حساسیت غذایی قابل توجهی دارند و رژیم غذایی بسیار محدودی دارند.
- افراد مسن
- کسانی که اختلال در خوردن دارند.
- افرادی که سیگار می کشند، زیرا سیگار کشیدن نیاز به ویتامین C بدن را افزایش می دهد و به همین ترتیب شما را مستعد کمبود ویتامین C می کند.
روش های تشخيص اسکوربوت
اگر مشکوک به بیماری اسکوربوت هستید، به پزشک مراجعه کنید و یا از طریق ویزیت آنلاین با یک پزشک متخصص صحبت کنید. پزشک در مورد سابقه رژیم غذایی شما سؤالاتی می پرسد، علائم این بیماری را بررسی می کند و آزمایش خون را تجویز می کند. آزمایش خون برای بررسی سطح ویتامین C در سرم خون شما استفاده می شود. به طور کلی، افراد مبتلا به اسکوربوت سطح سرمی ویتامین C کمتر از ۱۱ میکرومول در لیتر دارند.
درمان اسکوربوت
اگرچه علائم می تواند شدید باشد، درمان اسکوربوت نسبتاً ساده است. ویتامین C به طور طبیعی در بسیاری از میوه ها و سبزیجات یافت می شود. همچنین اغلب به آب میوه ها، غلات و غذاهای میان وعده اضافه می شود. اگر به یک مورد خفیف اسکوربوت مشکوک هستید، خوردن حداقل پنج وعده میوه و سبزیجات در روز ساده ترین راه برای درمان این بیماری است. برای اینکه رژیم غذایی مناسبی دریافت کنید مشاوره پزشکی داشته باشید. مکمل های خوراکی ویتامین C نیز به طور گسترده در دسترس هستند و این ویتامین در اکثر مولتی ویتامین ها وجود دارد. اگر علائم پس از چند روز تغییر رژیم غذایی ادامه یافت، حتما با پزشک خود مشورت کنید. برای موارد شدید و مزمن اسکوربوت، پزشک ممکن است دوزهای بالایی از مکمل های خوراکی ویتامین C را برای چند هفته تا چند ماه توصیه کند. در این خصوص باید گفت که هیچ اتفاق نظری در مورد دوز درمانی خاص برای اسکوربوت شدید وجود ندارد و بسته به نظر پزشک انجام می شود.
مشاهده برخی علائم بعد از درمان
اکثر افراد پس از شروع درمان نسبتاً سریع بهبود می یابند. شما باید طی یک یا دو روز پس از درمان شاهد بهبود برخی علائم باشید، از جمله:
- درد
- خستگی
- سردرگمی
- سردرد
- نوسانات خلق و خوی
علائم زیر ممکن است چند هفته طول بکشد تا بهبود یابد:
- ضعف
- خونریزی
- کبودی
- یرقان
مصرف ویتامین C برای پیشگیری از اسکوربوت
توصیه های روزانه ویتامین C به سن، جنسیت و سایر شرایط سلامتی بستگی دارد. برای بزرگسالان این میزان بین ۶۵ تا ۱۲۰ میلی گرم است. افرادی که سیگار می کشند یا مشکلات گوارشی دارند معمولاً حداقل ۳۵ میلی گرم در روز بیشتر از افراد غیرسیگاری به این ویتامین نیاز دارند.
مرکباتی مانند پرتقال، لیموترش و لیمو به طور سنتی برای پیشگیری و درمان اسکوربوت استفاده می شود. چندین میوه و سبزی دیگر نسبت به مرکبات دارای دوز بالاتر ویتامین C هستند. بسیاری از غذاهای آماده، مانند آب میوه ها و غلات نیز حاوی ویتامین C هستند. میوه هایی با سطح بالای ویتامینC شامل موارد زیر هستند:
- فلفل شیرین
- گواوا و پاپایا
- سبزی های تیره به خصوص کلم و اسفناج
- بروکلی
- جوانه بروکسل
- توت، به خصوص تمشک، توت فرنگی، و توت سیاه
- آناناس و انبه
- گوجه فرنگی، به ویژه پوره گوجه فرنگی یا آب میوه ها
- طالبی و بیشتر خربزه ها
- نخود سبز
- سیب زمینی
- گل کلم
ویتامین C در آب حل می شود. پخت و پز، کنسرو کردن و نگهداری طولانی مدت می تواند محتوای ویتامین در غذاها را تا حد زیادی کاهش دهد. بهتر است غذاهای غنی از ویتامین C را به صورت خام یا تا حد امکان نزدیک به آن مصرف کنید.
گیاهان دارویی موثر بر بیماری اسکوربوت
اسکوربوت بیماری ناشی از فقدان ویتامین C در بدن است که به طور طبیعی با مصرف سبزیجات و میوه های تازه و غذاهای مختلف در بدن تامین می شود.ویتامین c اثرات مهم در اعمال حیاتی و سلامت بدن دارد.
نیاز روزانه بدن به آن درافراد بالغ، به مقدار75تا10میلی گرم برحسب هر کیلو گرم وزن بدن است.علاوه بر سبزی ها و میوه ها گیاهان دارویی نیز در درمان بیماری اسکوربوت اثر معالج دارند. جوشانده برگ گیاه ترشک دارای ویتامین c و اثردرمانی در این بیماری دارد . میتوانید این جوشانده را چند مرتبه در روز تهیه و مصرف کنید .از نخستین جوشانده برگ ترشک استفاده نکنید چون دارای اسید اکسالیک است .اسید اکسالیک نباید مورد مصرف بیماران سنگ های صفراوی قرار بگیرد.
مصرف دم کرده کیسه کشیش ( ضد خونریزی ) به مقدار 3 فنجان در روز بین دو وعده غذایی موثر است. مصرف دم کرده برگ لادن 2الی3 فنجان در روز .اعضای این گیاه اسانسی شبیه اسانس خردل آزاد می کنند. مصرف اغذیه گیاهی مانند هویچ، پیاز، سیب زمینی ، گوجه فرنگی نیز اثرات کمک درمانی در بیماری اسکوربوت دارند.
علل خونریزی لثه و راههای درمان آن
