چگونه تراریوم یا باغ شیشه‌ای بسازیم؟
کلمه تراریوم، کلمه ای لاتین است که از دو قسمت Terra به معنی خاک و زمین و -rium به عنوان پسوند مکان تشکیل شده است. بر این اساس می توان این عبارت را به ” نمایشگاه جانداران زمینی” ترجمه کرد. به عبارتی دیگر، یک تراریوم جلوه هایی از نمونه های زندگی گیاهی یک منطقه یا اقلیم را دربرمی گیرد.
این محصول اولین بار توسط یک پزشک جراح انگلیسی به نام ناتانیل وارد Nathaniel Ward در سال ۱۸۲۷به شکلی کاملاً تصادفی ساخته شد.
تراریوم محیط مرطوب و مناسبی برای انواع گیاهان فراهم و زیبایی محیط را دو چندان می کند. اگر می خواهید گلخانه ای مینیاتوری داشته باشید، به جای چند گلدان کوچک با گل های متفاوت، از تراریوم یا باغ شیشه ای که این روزها مد شده است، استفاده کنید.
تراریوم یا باغ شیشه ای
تراریوم در اصل یک محیط کوچک بسته یا نیمه باز برای گیاهان مختلف است که به آن گلخانه ی مینیاتوری یا باغ شیشه ای هم می گویند. محفظه ی تراریوم اکثرا شفاف و از جنس شیشه یا پلاستیک است. یعنی تراریوم ها در اصل یک بطری دربسته بودند که همراه با چند لایه خاک، گیاهان کوچک رطوبت دوست را در خودشان پرورش می دادند.
انواع تراریوم :
- تراریوم بسته
- تراریوم نیمه باز
تراریوم های بسته، ظرف هایی دارند که هیچ منفذی ندارد و درپوشی دارند که می توان آن را برداشت، اما تراریوم های نیمه باز ظرف هایی هستند که مقداری از آن باز است و هوا در آن جریان دارد.
اکوسیستم تراریوم های نیمه باز و بسته
اکوسیستم تراریوم های نیمه باز و بسته تا حدودی با هم متفاوتند. به همین دلیل به طور دقیق به بررسی هرکدام از آن ها می پردازیم.
اکوسیستم تراریوم های بسته
تراریوم های بسته محیطی کاملا ایزوله دارند که راهی به بیرون ندارد. گیاهان داخل آن به هرآن چه که مورد نیازشان است، دسترسی دارند. خاک، مواد مغذی را برای گیاه فراهم می کند، این مواد مغذی در یک چرخه وارد گیاه می شود، بعد از جذب شدن و از بین رفتن گیاه دوباره وارد خاک می گردد.
آب داخل تراریوم هم وارد یک چرخه می شود و در واقع هیچ وقت از بین نمی رود. آب بخارشده از گیاه و خاک به دیواره ی ظرف تراریوم برخورد می کند و دوباره به مایع تبدیل می شود و به خاک برمی گردد. به عبارتی این همان چرخه ی طبیعی باران است.
این چرخه ی آب و مواد مغذی برای گیاهان بسیار ایده آل است و گیاهان به راحتی در این محیط رشد می کنند. به همین دلیل تراریوم بسته، به مراقبت زیادی نیاز ندارد؛ فقط کافی است هرچندوقت یک بار به آن آب دهید.
اکوسیستم تراریوم های نیمه باز
تراریوم نیمه باز ظرفی است که بخشی از آن باز است و با محیط بیرون در تماس است. بنابراین چرخش هوای بیش تری در تراریوم وجود دارد؛ از طرفی مقدار رطوبت تراریوم به خاطر بازبودن محفظه ی آن کم تر خواهد بود.
در تراریوم های نیمه باز می توانید آیتم های تزیینی بیش تری اضافه کنید. این تراریوم برای گیاهانی مناسب است که رطوبت کم تری نیاز داشته باشند مانند کاکتوس ها و …
این تراریوم ها را می توانید هم در فضای نیمه باز مانند پاسیو و هم در فضای بسته مانند اتاق و محل کار نگه داری کنید.
انواع گیاهان مناسب برای ساخت تراریوم
اکثر گیاهان کوچک آپارتمانی به خصوص آن هایی که در محیط مرطوب خوب رشد می کنند، مناسب هستند. به دلیل اینکه رطوبت درون محفظه بالا است، اغلب از گیاهان حساس به خشکی برای کاشت استفاده می شود. این گیاهان می توانند همیشه مرطوب بمانند و هیچ گاه از خشکی رنج نبرند.
در کاشت گیاهان خود دقت کنید که با یکدیگر هم خوانی داشته باشند:
- حسن یوسف و شمعدانی و گیاهان فصلی و باغچه ای و درختان را به هیچ عنوان نمی توان داخل ظرف شیشه ای کاشت زیرا به رطوبت بالا و تهویه کم حساس هستند و اصلا نیازی به کاشت آن ها نیست ولی گل هایی مثل گل سنگ، گندمی، سانسیوریا، بنفشه آفریقایی را هرگز با گیاهان دیگر نکارید زیرا نیازهای متفاوتی و به هوای خنک تر احتیاج دارند.
- پیله آ-Pilea cadierei: پیله آ یک گیاه چندساله و همیشه سبز آپارتمانی است که ۳۰ سانتی متر رشد می کند و ۸ سانتی متر گستردگی دارد. این گیاه برگ هایی متوسط به رنگ سبز تیره و بیضی شکل دارد که هر برگ شامل نقوش نقره ای رنگی است و علت نام گذاری این گیاه به گیاه آلومینیومی (Aluminium plant) نیز، همین رنگ برگ ها است. این گیاه از قلمه کشت حاصل می شود و ابعاد کوچک این گیاه آن را برای قرار دادن در مجموعه باغ شیشه ای مینیاتوری مناسب کرده است.
- بنفشه آفریقایی-(African violets) Saintpaulia: بنفشه آفریقایی یکی از زیباترین گیاهان گل دار آپارتمانی است که نه تنها گل هایش زیبا است بلکه شاخ و برگ آن نیز جذابیت خاصی دارد. ریشه بنفشه آفریقایی نسبت به آب زیاد حساس است و دچار پوسیدگی می شود بنابراین می توان با مقدار آب کم نیز این گل را نگه داری کرد.
- کاکتوس ها و گیاهان گوشتی-Cacti and succulents: کاکتوس ها و گیاهان گوشتی از مناسب ترین گیاهان آپارتمانی برای محفظه های شیشه ای هستند. این گیاهان برای ظرف های بسته توصیه نمی شود. انتخاب ظرف و خاکی که عملیات زهکشی را به خوبی انجام دهد در نگهداری این نوع از گل ها مهم است. هاورتیاس، اچوریا و انواع مختلف کاکتوس ها و گیاهان گوشتی مناسب برای تراریوم ها هستند.
- کراسولای نقره ای-Crassulaceae: کراسولای نقره ای یا گیاه یشم (jade plant)، گیاه زینتی آپارتمانی بسیار زیبایی است که ارتفاعی بین ۲/۱ تا ۸/۱ متر دارد و بین ۶۰ تا ۹۰ سانتیمتر گستردگی آن است. به طور کلی این گیاه تحمل خاک های خشک را دارد.
- گیاهان کوزه ای-Carnivorous plants: گیاهان کوزه ای گیاهانی گوشت خوارند که درون خود چاله ای دارند. این چاله کوزه مانند مملو از مایع است. کوزه های این گیاه، در واقع برگ های آن هستند که آب را درون خود نگه می دارند. ونوس، سندو و گیاه پارچی مهم ترین گیاهان کوزه ای استفاده شده در باغ شیشه ای هستند.
- سمپرویووم-Sempervivum: این گیاه کوچک آپارتمانی همیشه سبز، چندساله و آبدار است که درون برگ های محکمی با قطر ۳۰ سانتی متر دارای گونه های خیلی متنوعی است و دارای شکل کاکل دار و کوتوله مانند است. کشت آن ها بسیار آسان، آفتاب زیاد و سایه کم را تحمل می کند ولی برای رشد بهتر آفتاب زیاد بهتر است. این گیاهان معمولا در ظرف های شیشه ای کاملا بسته قرار نمی گیرند.
- بگونیا-Begonias: گل های این گیاه به رنگ های صورتی، سرخابی، بنفش، قرمز، نارنجی، زرد، قهوه ای، سفید و کرم است. این گیاه به شدت سایه دوست است و باید در سایه قرار گیرد. ریزوماتوس و Dwarf Rex از مناسب ترین بگونیاها در باغ شیشه ای هستند.
- پر سیاوشان-Maidenhair Fern: نام فارسی این گیاه پر سیاوشان است که در اکثر مناطق ایران ازجمله: استان های شمالی، مرکزی، بلوچستان، لرستان، خوزستان، فارس و بوشهر می روید. این گیاه خواص دارویی بسیار زیادی دارد و در کشور ما پراکندگی وسیعی دارد. این گیاه معمولا در محیط های مرطوب و بدون سایه به خوبی رشد می کند.
- فیتونیا-(Mosaic plant) Fittonia verschaffeltii: بین ۱۵ تا ۳۰ سانتیمتر بلندی پیدا می کند و بین ۱۵ تا ۲۲ سانتیمتر هم از فضای اطرافش را اشغال خواهد کرد. این گیاه آپارتمانی کوتاه، برگ های سبزی دارد و از مشخصات بارزش، وجود رگه هایی سفید تا صورتی است که روی برگ هایش دیده می شود.
روش ساخت باغ شیشه ای
وسایل موردنیاز:
- ظرف شیشه ای
- صابون
- شن
- خاک
روش ساخت:
- یک ظرف شیشه ای مثل تنگ ماهی، آکواریوم، پارچ بزرگ بلور و یا حتی شیشه مربا را برای این کار انتخاب کنید. اندازۀ ظرف ها باید طوری انتخاب شوند که بزرگی آن برای ۲ یا چند گیاه کافی باشد.
- هرچه دهانه ظرف تنگ تر باشد، کار سخت تر است. کاشت گیاه داخل این ظرف ها را با انبر سیمی نازکی که خود می سازید، انجام دهید.
- ظرف را با آب گرم و صابون شسته و خشک کنید. ظرف های نشسته باکتری های مضر را وارد محیط می کنند.
- یک لایه یکنواخت به قطر ۵/۲-۵/۱ سانتی متر شن ته ظرف بریزید. شن جهت زهکشی استفاده می شود. سعی کنید مقدار بیشتری از سنگریزه ها به یک سمت دیواره ظرف متمایل باشند. این کار به زهکشی بهتر کمک می کند.
- گاهی قبل از لایه سنگریزه، لایه نازکی از خزه در ته ظرف قرار می دهند.
- ۱ یا ۲ قاشق غذاخوری زغال چوب فعال را روی شن بپاشید. از زغال چوب برای جذب بوی نامطبوع ظرف استفاده می گردد. زغال هوا را تازه نگه می دارد و به خصوص زمانی که محیط داخلی ظرف را بسته نگه می دارید، دارای اهمیت است.
- گیاهان کوزه ای-Carnivorous plants: گیاهان کوزه ای گیاهانی گوشت خوارند که درون خود چاله ای دارند. این چاله کوزه مانند مملو از مایع است. کوزه های این گیاه، در واقع برگ های آن هستند که آب را درون خود نگه می دارند. ونوس، سندو و گیاه پارچی مهم ترین گیاهان کوزه ای استفاده شده در باغ شیشه ای هستند.
- به ظرف خاک گل کاری اضافه کنید تا روی شن و زغال چوب را بپوشاند. مقدار این خاک سبک باید یک چهارم عمق ظرف باشد.
- برای ایجاد جلوه بیشتر، خاک را به طور مسطح در ظرف نریزید، بلکه آن را شیب دار و تپه مانند بریزید تا گیاهان در سطوح مختلف قرار گیرند. خاک را از پشت به سمت جلو شیب دار کنید. معمولا اختلاف سطح بین خاک جلو خاک عقب ۱ تا ۲/۱ اینچ است. اگر محفظه دایره ای است، شما می توانید سطح صافی را برای کشت داشته باشید.
- می توان از خاک های گلدانی بسته بندی شده که استریلیزه هم هستند، استفاده کرد یا اینکه از خاک باغچه محیط کشت استفاده نمود.
- ابتدا خاک را مرطوب کرده و در سینی بزرگ پهن کنید. سپس آن را تحت دمای ۲۰۰ درجه فارنهایت به مدت ۲۰ دقیقه قرار دهید. هر ۵ دقیقه یک بار نیز خاک را به هم بزنید. به این ترتیب خاک استریلیزه خواهد شد.
- خاک را قبل از استفاده مورد آزمایش قرار دهید، به این صورت که آن را با دست فشار دهید، اگر به راحتی فشرده شد، مقداری پرلیت و وری کولات برای کمک به زهکشی به خاک اضافه کنید.
- خاکی که اضافه می شود نسبتا خشک باشد، در غیر این صورت به دیواره ها می چسبد.
- خاک باید نرم، دارای زهکشی خوب و بدون کود باشد.
- برای تراریوم نواحی گرمسیری با گیاهان شاخ و برگ دار، یک قسمت خاک، یک قسمت پیت ماس و یک قسمت پرلیت استفاده کنید. اگر شما می خواهید یک باغ کاکتوس ایجاد کنید از خاک زبر که از یک قسمت خاک و یک قسمت شن تشکیل شده است، استفاده کنید.
- گیاهان را قبل از درآوردن از گلدان اولیه به دقت بررسی کنید تا کاملا سالم باشند. گیاه را آرام تکان دهید تا خاک اضافی بدون صدمه دیدن ریشه ها از آن جدا شود. گیاه بیمار یا آفت زده را وارد محفظه نکنید.
- خاک را کمی گود کنید. گیاه را بکارید. دور ریشه ها را کاملا بپوشانید. این مراحل را در مورد بقیه گیاهان هم تکرار کنید.
- گیاهان و داخل ظرف را با اسپری آب تمیز کنید. خاک را با اسپری خوب مرطوب کنید.
- بعد از کاشت گیاهان، می توانید باغ شیشه ای را با استفاده از تخته سنگ، چوب شکسته، خزه و چیزهای دیگر تزئین کنید.
- ظرف را با درپوش یا سینی شیشه ای بپوشانید. در این مرحله ارتباط با محیط قطع می شود و جنگل بارانی مینیاتوری ایجاد می شود.
نکاتی مهم در مورد نگهداری باغ شیشه ای
- تراریوم به دلیل محیط بسته نباید زیاد آبیاری گردد، نسبت به دمای هوا هفته ای ۳ بار اسپری کافی است. همچنین موقع آبیاری خاک را کاملا خیس کنید طوری که وقتی از کنار نگاه می کنید خاک کامل خیس شده باشد و دفعه بعدی که خواستید آبیاری کنید دقت کنید که خاک خشک شده باشد.
- باغ شیشه ای را در معرض نور مستقیم آفتاب قرار ندهید. اجازه تابش مستقیم باعث افزایش درجه حرارت داخل محفظه می شود و باعث سوختگی گیاه خواهد شد.
- با بریدن لایه بالایی خاک و اضافه کردن خاک تازه، می توانید خاک را باطراوت کنید.
- هر گیاهی را که شروع به پوسیدگی می کند از محفظه خارج کنید. پوسیدگی معمولا در اثر رطوبت زیاد به وجود می آید. اگر این اتفاق در محفظه بیفتد درپوش را حرکت دهید تا ظرف خشک شود. درب محفظه را در هفته اول بعد از کاشت بسته نگه دارید.
- آبیاری شدید باعث از بین رفتن گیاهان می شود. هیچ گاه آب را به طور مستقیم روی تراریوم نریزید، زیرا محلی برای زهکشی که آب از آن خارج شود وجود ندارد. آب به مقداری اضافه کنید که فقط خاک مرطوب شود. هیچ گاه نگذارید آب در زیر لایه سنگریزه جمع شود زیرا آب باعث خواهد شد که ریشه گیاه دچار پوسیدگی شود. وقتی که کناره های ظرف خشک هستند و هیچ رطوبتی در کناره ها آشکار نیست، مقدار کمی آب اضافه کنید.