وسواس فکری همان افکار یا تصویر های ذهنی ناگهانی یا میل به انجام کاری یا گفتن چیزی است که فرد را ناراحت می کند و مدام هم در ذهن تکرار می شود. از جمله ترس از نجس شدن یا نجس کردن، ترس از دست زدن به مواد سمی یا آلوده، ترس از آسیب رساندن یا کشتن فردی به خصوص نزدیکان و کسانی که فرد آن ها را دوست دارد. ترس از فراموش کردن انجام کاری مثل قفل کردن در، بستن شیر گاز یا ترس از ابتلا به یک بیماری مثل ایدز یا سرطان و....وسواس فکری یک بیماری عصبی و روانی است و روانشناسان و روان پزشکان امروزی، آن را فکر و اندیشه مدام و مکرری می دانند که فرد مبتلا به آن، علی رغم کوشش فراوان خود، قادر نیست آن را از ذهن خویش خارج سازد. این افکار مزاحم که بدون اختیار فرد به سراغ وی می آیند، گاهی او را به تکرار برخی کارها و اعمال بی فائده وا می دارند. هر چند وی به بیهودگی و عدم ضرورت و غیر منطقی بودن آن عمل واقف است، ولی نمی تواند از انجام آنها خودداری کند و زندگی عادی و عملکرد فرد را مختل می کنند و بسیار وقت گیرند و گاهی فرد به خاطر تمسخر یا مخالفت علنی یا ترحم دیگران، عمل تکراری خود را مخفی می کند.
بزرگترین نشانه های دلزدگی زناشویی چیست ؟
در این اختلال، چهار الگوی عمده علائم را می توان یافت:
1. شایع ترین الگو، وسواس آلودگی و متعاقب آن اقدام به شست و شوی مکرر برای رفع آلودگی و یا کسب طهارت است . بنابراین عمل وسواس، به شکل شستن یا تمیز کردن است.
2. دومین الگوی شایع وسواس، وسواس تردید و متعاقب آن اقدام جبری برای امتحان کردن است . مثلا احتمال بازماندن شیر گاز، کلید برق و ... به سراغ فرد می آید و به دنبال آن، چندین بار برای مطمئن شدن از بسته بودن شیر گاز و یا ...به خانه بر می گردد وبه اجاق گاز سر می زند.
3. افکار وسواسی، سومین الگوی وسواس است . این افکار به طور تکراری و ناخواسته به سراغ فرد آمده، ذهن او را به خود مشغول می کند. محتوای این افکار، معمولا عمل جنسی یا پرخاشگری یا آسیب رساندن است و از نظر بیمار، غیر قابل تحمل و شرم آور است.
4. چهارمین الگو، کندی وسواس است . این بیماران ساعت ها وقت خود را صرف خوردن غذا یا اصلاح سر و صورت، مسواک یا آماده شدن برای خواب یا مرتب کردن لباس ها می کنند. لازم به ذکر است که گاهی ترکیبی از دو یا چند الگوی فوق به سراغ فرد می آید .
عوامل مختلفی ممکن است باعث بروز این بیماری شود:
- گاهی ترشح ناموزون بعضی مواد شیمیایی در مغز باعث به وجود آمدن این بیماری می شود که شرح آن در کتاب های علمی قابل پی گیری است .
- اضطراب نیز یکی از عوامل این بیماری است که گاهی علت آن اضطراب نیز برای فرد مبتلا به وسواس معلوم نیست .
- گاهی بر اثر یک اتفاق مشکل آفرین و پرفشار، مثل مرگ یکی از نزدیکان یا بعضی مسائل جنسی یابیماری، وسواس رخ می دهد .
- عقده های فرو خورده و ناکامی های درون ریخته شده، نیز گاهی باعث این بیماری می شود.
- گاهی نیز احساس گناه کار بودن، باعث وسواس می شود و عوامل دیگری که در این نوشتار نمی گنجد.
درباره روش های پیش گیری و درمان وسواس، باید متناسب با عوامل مختلف که در بالا بیان شد، رفتار کرد. روانشناسان و روان پزشکان هم از درمان دارویی برای مقابله با وسواس فکری استفاده می کنند و هم از درمان غیر دارویی. در درمان غیر دارویی، از الگوهای مختلف برای کاهش این اختلال بهره می گیرند که به برخی از آنها به طور اجمال اشاره می کنیم; زیرا از این تکنیک ها متناسب با نوع و شدت و ضعف بیماری استفاده می شود:
- شناخت درمانی: در این روش، طی جلسات مکرر و متعدد، بینش بیمار درباره تعارض های درونی، به کمک روان درمان گر تغییر می یابد .
- رفتار درمانی: روشهای متعدد و متنوعی است که کارشناس، بیمار را به کارها و فعالیت هایی جهت کاهش سطح اضطراب در نتیجه فکر یا عمل وسواسی او وا می دارد .
- گاهی نیز روان شناس با ایجاد ارتباط با خانواده بیمار، به کاهش ناهماهنگی های احتمالی در خانواده و تصحیح ارتباطات خانوادگی آنها می پردازد .
آن چه بیان شد، کلیاتی درباره عوامل وسواس و روش های درمان آن بود و از آن جا که میزان و شدت و ضعف این بیماری متفاوت است، نمی توان دستور العمل جزئی و خاصی ارائه کرد و برای مقابله با آن، به اطلاعات دقیق تری نیاز است و در اکثر موارد، نیازمند مشاوره حضوری است و طی جلسات متعدد باید رسیدگی شود.
دردسرهای وسواس
وسواس می تواند مشکلات جدی برای فرد ایجاد کندکه از جمله آن ها می توان به این موارد اشاره کرد:
- - این افراد ساعت های زیادی در طول روز به انجام رفتارهای وسواسی می پردازند. به همین دلیل فرصت کافی برای رسیدگی به امور خانواده را ندارند.
- - بسیاری از این افراد از رفتن به مکان ها و قرار گرفتن در موقعیت هایی که در آن ها اضطراب ایجاد می کند خودداری می کنند و در بیشتر اوقات فرد یا افرادی در خانواده مجبورند به آن ها کمک کنند تا از عهده انجام تشریفات وسواسی برآیند.
وسواس در چه کسانی بیشتر بروز می کند؟
* تجارب نشان می دهد که وسواس همگام با بلوغ در افراد پایه می گیرد و به تدریج رشد می کند. البته اگر در آن ایام شرایط برای درمان مساعد باشد راحت تر می توان به درمان پرداخت وگرنه این بیماری سیر مداوم و رو به رشد خواهد داشت.
* بررسی های علمی نشان داده است که وضع هوشی افراد وسواسی در سطحی متوسط و حتی بالا تر از حد متوسط است.
وسواسی هایی که هوش اندک یا با درجه ضعیف دارند بسیار کم هستند؛ براین اساس رفتار آن ها نباید حمل بر کم هوشیشان شود.
* تجارب نشان داده است آن ها یی که در زندگی شخصی حساس ترند امکان ابتلایشان به بیماری وسواس بیشتر است. هم چنین در بین فرزندانی که والدینشان معمولا محکومشان می کنند این بیماری بیشتر دیده می شود. حتی گاه وسواس افراد در بزرگسالی نشأت گرفته از منع های شدید دوران کودکی و حتی نوجوانی و جوانی آنان است.
گام اول برای درمان وسواس فکری
برای اینکه بتوانید با وسواس خود مقابله کنید ابتدا باید بدانید که اختلال وسواس فکری- عملی چگونه به وجود می آید؟
بیشتر اوقات افکاری که باعث نگرانی افراد مبتلا به وسواس می شود با باور ها و ارزش های آن ها در تقابل است. مثلاً یک مادر دلسوز می ترسد که مبادا به فرزندش آسیبی برساند. به طور کلی هرچه بیشتر سعی کنید درباره چیزی فکر نکنید، در نهایت بیشتر به آن فکر خواهید کرد. می توانید همین حالا این را امتحان کنید: سعی کنید به مدت ۶۰ ثانیه به یک فیل صورتی فکر نکنید! به احتمال زیاد اولین چیزی که به ذهن شما می آید آن چیزی است که سعی می کنید به آن فکر نکنید؛ یعنی یک فیل صورتی. زمانی که آدم ها در می یابند که نمی توانند از افکار ناراحت کننده اجتناب کنند، به فکر راه حل های دیگری برای کاهش اضطراب می افتند و ممکن است کارهایی مانند شستن زیاد دست ها را انجام دهند. این کار ها معمولاً اضطراب آن ها را کاهش می دهد. فقط مشکل اینجاست که رهایی از اضطراب موقتی است. خیلی زود شرایط به گونه ای می شود که آن ها باید آن عمل را بیشتر و بیشتر انجام دهند تا حالشان بهتر شود و این عمل خیلی زود به یک رفتار وسواسی تبدیل می شود.
درمان رفتار شناختی؛ روشی برای درمان وسواس
یکی از روش های درمان وسواس، درمان رفتاری شناختی است. هدف این روش درمانی این است که فرد یاد بگیرد اضطراب خود را بدون انجام رفتارهای وسواسی کنترل کند. در این درمان شما راهبردهایی نظیر تمرین های آرام سازی و شیوه های تفکر را که باعث کاهش اضطراب می شوند یاد خواهید گرفت. هم چنین در این نوع درمان می آموزید که اگر به جای اجتناب از افکارتان با آن ها مواجه شوید، آن ها کنار می روند. درمانگرتان به شما کمک می کند با چیزهایی که بیشتر از همه از آن ها می ترسید به تدریج روبه رو شوید تا بالاخره زمانی فرا برسد که بتوانید ترستان را بدون انجام رفتارهای وسواسی مهار کنید. این درمان معمولاً حدود ۲۰ جلسه طول می کشد. حتی برای افرادی که علائم وسواس شدیدتری دارند ممکن است تعداد جلسات درمانی افزایش یابد.
آیا دارو راه حل خوبی است؟
داروهایی که بیشترین اثربخشی را در درمان اختلال وسواس فکری - عملی دارد، در واقع سطح شیمیایی سروتونین را در مغز افزایش می دهد. هرچند بسیاری از بیماران با دارو بهبود قابل ملاحظه ای پیدا می کنند، اما در اغلب موارد علایم بیماری با قطع دارو، عود می کند. به همین دلیل بهتر است همیشه درمان شناختی - رفتاری با دارودرمانی همراه باشد. برای برخی بیماران ترکیب دارودرمانی و شناخت درمانی بهترین نتایج را به بار می آورد. البته همان طور که می دانید در یک رابطه درمانی موثر، بخش عظیمی از اثربخشی درمان منوط به همکاری بیمار است. معمولاً در اوایل درمان، اضطراب درمان جو به شدت افزایش می یابد و مدام به این فکر می کند که آیا درمان اثربخش خواهد بود یاخیر؟
درمانگر راه های جدیدی برای مقابله با اضطراب به فرد می آموزد و به او یاد می دهد چطور با چیزهایی که از آن ها می ترسد روبه رو شود. از او خواسته می شود مهارتهایی را که در جلسات می آموزد، بین جلسات تمرین کند. اگر تمرین هایی را که درمان گر توصیه می کند بین جلسات انجام بدهد و درمان را تکمیل کند، به نتیجه مطلوب خواهد رسید.
چند راهکار سرپایی برای مقابله با وسواس
هرچند همان طور که گفته شد درمان اثربخش برای مقابله با وسواس شناخت درمانی و دارودرمانی زیر نظر پزشک است اما با این حال به خصوص اگر وسواس در مراحل اولیه باشد برخی راهکار ها تا حدودی می تواند به فرد وسواسی کمک کند.
- تا می توانید خودتان را مشغول و سرگرم کنید: اعمال وسواسی زمانی بیشتر بروز می کند که فرد زمان های زیادی بیکار است. بنابراین سعی کنید زمان های بیکاری خود را با فعالیت هایی که ذهنتان را درگیر می کند پر کنید. بهتر است این فعالیت ها عملی و به گونه ای باشدکه دستان شما نیز درگیر آن شود. الان فصل مناسبی برای یادگرفتن بافتنی است.
- از تنهایی اجتناب کنید: زندگی در جمع و ارتباط با کسانی که دوستشان داریم یکی از راه هایی است که می تواند به حل این موضوع کمک کند. علاوه بر این نزدیکان شما در کنترل رفتارهای وسواسیتان به شما کمک خواهند کرد.
- اراده تان را تقویت کنید: اجازه ندهید افکارتان، اختیار شما را به دست گیرد. برای این کار با تکنیک های افزایش تمرکز و اراده به خودتان کمک کنید.
