چگونه پرداخت یا عدم پرداخت نفقه را اثبات کنیم؟

هنگامی که دعوایی در دادگاه مطرح می شود، برای اینکه حکم مورد نظر، نسبت به آن صادر شود، مدعی باید ادعای خود را اثبات نماید. چرا که مطابق قاعده (البینه علی المدعی) کسی که ادعای امری را دارد، موظف به آوردن دلیل و اثبات ادعا می باشد. دعوای نفقه نیز مستثنی از این قاعده نبوده و برای صدور حکم دادگاه، لازم است تا مدعی، ادعای خود را اثبات نماید. اما، برای احقاق حق در این دعوا، لازم است تا افرادی که در جریان دعوا، دخالت داشته، با راه های اثبات پرداخت و یا عدم پرداخت نفقه آشنا شده و پیش از آن، از این مساله اطلاع یابند که بار اثبات دعوا، در پرونده نفقه بر عهده کدام طرف دعوا می باشد. با توجه به توضیحات فوق، در این محتوا، ابتدا به این سوال پاسخ داده که اثبات پرداخت و یا عدم پرداخت نفقه بر عهده چه کسی است؛ سپس در ادامه، راه ها و نحوه اثبات و عدم اثبات این دعوا را توضیح خواهیم داد.

اثبات پرداخت و یا عدم پرداخت نفقه بر عهده چه کسی است

هر دعوایی که در دادگاه مطرح می گردد، برای اینکه به سرانجام رسیده و منجر به صدور حکم به نفع خواهان آن شود، نیازمند اثبات ادعا از سوی مدعی می باشد. چرا که مطابق قاعده البینه علی المدعی و الیمین علی من انکر، کسی که ادعای امری را دارد، موظف به آوردن دلیل و اثبات ادعا می باشد.

دعوای نفقه نیز به عنوان یکی از دعاوی مطرح خانواده، مستثنی از این امر نبوده و برای اینکه دادگاه، حکم بر پرداخت نفقه یا عدم نیاز بر پرداخت نفقه دهد، لازم است تا مدعی، ادعای پرداخت یا عدم پرداخت نفقه را در دادگاه اثبات نماید. لذا، این سوال مطرح می گردد که در این دعوا، نحوه اثبات به چه صورت بوده و اثبات پرداخت و یا عدم پرداخت نفقه بر عهده چه کسی است؟

برای پاسخ به سوال فوق، باید به یک نکته توجه داشت و آن نکته، این است که از آنجا که مطابق مقررات قانون مدنی، نفقه، به طور کلی، به دو نوع نفقه زن و نفقه اقارب(خویشاوندان) تقسیم شده و احکام این دو نوع نفقه، متفاوت از یکدیگر بوده، نحوه اثبات پرداخت و یا عدم پرداخت نفقه و مسئول آن نیز در نفقه زوجه و اقارب، دارای مقررات و احکام متفاوتی می باشد. لذا، در ادامه، در دو بخش جداگانه، به این سوال پاسخ خواهیم داد که اثبات پرداخت و یا عدم پرداخت نفقه بر عهده چه کسی است؟

در مورد بحث اثبات پرداخت و یا عدم پرداخت نفقه، در دعوای نفقه زن، میان دادگاه های کشور ما اختلاف نظر وجود داشته و لذا، رویه یکسانی در مورد مسئول اثبات این دعوا، در میان دادگاه های خانواده، تجدیدنظر و دیوان عالی کشور وجود ندارد. با این توضیح که:

برخی از دادگاه ها بر این اعتقادند که صرف اثبات وقوع عقد نکاح، برای پذیرش دعوای نفقه زوجه، کافی بوده و از آنجا که اصل عدم، در تعهدات جاری است، هنگامی که دعوای نفقه از سوی زوجه مطرح شده، اصل بر عدم پرداخت نفقه بوده و لذا، این شوهر است که باید اثبات کند که نفقه همسر خود را پرداخت کرده است.

وانگهی امر عدمی، یعنی در اینجا عدم پرداخت نفقه، قابل اثبات نیست، بنابراین، نمی توان از زن انتظار داشت که یک امر عدمی، یعنی عدم پرداخت نفقه را اثبات نماید. در نتیجه، پرداخت نفقه باید توسط زوج اثبات شود نه عدم پرداخت نفقه، توسط زوجه.

در مقابل، به نظر گروه دیگری از قضات، در حالتی که زن و شوهر با یکدیگر زندگی کرده، ظاهر از این زندگی مشترک، آن است که مرد، نفقه همسر خود را پرداخت می کرده، بنابراین، هنگامی که زن مدعی عدم پرداخت نفقه می شود، این زوجه است که باید عدم پرداخت را اثبات نماید.

با این توضیح که هرچند در اینجا اصل عدم پرداخت نفقه، به نفع زوجه بوده و او نیاز به اثبات عدم ندارد، اما از آنجا که ظاهر زندگی مشترک، دلالت بر پرداخت نفقه از جانب شوهر داشته و این ظاهر، در مقابل اصل عدم، از قدرت بیشتری برخوردار بوده و اثبات کننده پرداخت نفقه از جانب شوهر است، لذا، زن باید عدم پرداخت نفقه را اثبات نماید.

در میان دو دیدگاه فوق، دیدگاه اول، طرفداران بیشتری داشته و لذا، هنگامی که دعوای نفقه از جانب زوجه مطرح می گردد، غالب دادگاه ها، اثبات نکاح از جانب زن را کافی دانسته و این مساله را بر عهده شوهر می دانند که پرداخت نفقه یا عدم تمکین همسر خود را اثبات نماید.

با این وجود، در فرضی که زوج، بر حسب ظاهر، ادعای خود مبنی بر پرداخت نفقه را اثبات می نماید، مانند اینکه فیش های واریزی را به دادگاه ارائه می کند که دلالت بر پرداخت نفقه به طور مرتب و ماهیانه به زوجه داشته، این زن است که باید با استفاده از راه های اثبات عدم پرداخت نفقه، در دادگاه ثابت نماید که نفقه ای به وی پرداخت نشده است. به عنوان مثال، پرداخت آن وجوه، بابت واریز وام متعلق به شوهر بوده است.

در نفقه اقارب یا همان خویشاوندان، صرفا اقارب خط عمودی، موظف به پرداخت نفقه به یکدیگر می باشند. منظور از اقارب در خط عمودی، پدر و مادر و فرزندان آنها می باشد. به این ترتیب که پدر و مادر، موظف به پرداخت نفقه فرزندان خود بوده و بر عکس، فرزندان نیز چنین وظیفه ای را با شرایطی، در مقابل پدر و مادر خود بر عهده دارند.

پاسخ به این سوال که اثبات پرداخت و یا عدم پرداخت نفقه بر عهده چه کسی است، در دعوای نفقه اقارب، متفاوت از دعوای نفقه زن می باشد. با این توضیح که بر خلاف نفقه زوجه که بر عهده زوج بوده و در عقد ازدواج، یک قاعده می باشد، تکلیف پرداخت نفقه اقارب، یک امر استثنایی و خلاف اصل است و لذا، همواره، این خویشاوند مستحق نفقه است که باید برای اثبات دعوا اقدام نماید.

راه های اثبات پرداخت نفقه

برای اینکه به این سوال پاسخ دهیم که راه های اثبات پرداخت نفقه چیست و نحوه اثبات آن به چه صورت می باشد، لازم است تا به بررسی ادله اثبات دعوا در قانون آیین دادرسی مدنی بپردازیم. مطابق این قانون، راه ها و ادله اثبات دعوا، به طور کلی، بر 5 نوع می باشند: اقرار، سند، شهادت(گواهی)، سوگند(قسم)، اماره(معاینه محل، تحقیق محلی و نظر کارشناس و سایر امارات). در ادامه، به بررسی این ادله خواهیم پرداخت.

• اقرار: اقرار در دعوی حقوقی، مطابق ماده 1259 قانون مدنی: « ... عبارت از اخبار به حقی است، برای غیر، به ضرر خود» بنابراین، اگر در دعوای نفقه، پس از اینکه فرزند، مدعی عدم پرداخت نفقه شده، مجددا پرداخت نفقه از جانب مادر را قبول نماید، این اقرار وی، از راه های اثبات پرداخت نفقه می باشد.
• سند: سند، به موجب ماده 1284 قانون مدنی: «... عبارت است از هر نوشته که در مقام دعوی یا دفاع، قابل استناد باشد» در نتیجه، اگر شوهر، رسیدهای پرداخت بانک را به دادگاه ارائه کرده یا دست نوشته ای از همسر خود به دادگاه نشان دهد که در آن، پرداخت مبالغ را به عنوان نفقه قبول نموده، می تواند ادعای پرداخت نفقه را اثبات کند.
• شهادت(گواهی): هرگاه شخص یا اشخاصی، بر پرداخت نفقه از جانب شوهر یا مسئول نفقه، در دادگاه، خبر دهند، به این عمل، شهادت یا گواهی گفته می شود. از آنجا که دعوای نفقه، یک دعوای مالی بوده، مطابق شرایط شهادت، لازم است تا دو نفر شاهد مرد یا یک شاهد مرد و دو شاهد زن، بر پرداخت نفقه توسط شوهر، شهادت دهند ؛هرچند، گاهی، شهادت یک شاهد مرد یا دو شاهد زن، همراه با سوگند شوهر نیز می تواند از راه های اثبات پرداخت نفقه محسوب گردد.
• سوگند(قسم): یکی دیگر از راه های اثبات پرداخت نفقه، سوگند یاقسم می باشد. در این روش اثبات، مدعی، از داگاه درخواست می کند که طرف مقابل وی سوگند خورده و در صورت قسم خوردن وی، دعوا خاتمه می یابد و حکم به نفع آن طرف مقابل، صادر می شود. بنابراین، اگر پدر، در دعوای نفقه فرزند، درخواست سوگند داده و فرزند وی بر عدم پرداخت نفقه قسم بخورد، دادگاه، حکم بر پرداخت نفقه صادر خواهد کرد.
• اماره: بر اساس ماده 1321 قانون مدنی: «اماره، عبارت از اوضاع احوالی است که به حکم قانون یا در نظر قاضی، دلیلی بر امری شناخته می شود.» در دعوای نفقه نیز در صورت ارائه امارات خاصی از سوی زوج، مانند رفتن زوجه به کلاس های مختلف آموزشی، علی رغم خانه دار بودن وی و نداشتن منبع درآمدی مستقل، می توان پرداخت نفقه را اثبات نمود.

راه های اثبات عدم پرداخت نفقه

در خصوص اینکه چه مدارکی برای اثبات ترک انفاق لازم است، باید گفت، اصولا زوجه نیازی به اثبات مواردی مانند استطاعت مالی زوج یا انجام امور زناشویی خود ندارد و با مراجعه به مراجع قضایی و ارائه مدارک لازم می تواند شکایت خود را ثبت کند.زوجه باید مدارک لازم در خصوص اثبات ترک انفاق را به دادگاه ارائه دهد، مخصوصا در شرایطی که در محل اقامت زوج سکونت دارد، چرا که در چنین شرایطی، اصل بر این است که زوج، نفقه را پرداخت می کند. مدارکی که زوجه می تواند با استناد به آنها، ترک انفاق را اثبات کند، عبارتند از:

• استشهادیه: زوجه می تواند مدارکی مانند استشهادیه که به معنای شهادت شهود به ترک انفاق توسط زوج و عدم پرداخت هزینه های زندگی زوجه است را ارائه کند.
• صورت مجلس پلیس: زوجه می تواند برای اثبات ترک انفاق، صورت مجلس پلیس را به دادگاه ارائه کند. صورت مجلس پلیس، مخصوص مواقعی است که زوج زوجه را از محل اقامت خود بیرون کرده و زوجه با پلیس تماس گرفته است. فیش واریز وجه از سوی افراد خانواده زوجه: با ارائه این فیش واریزی، زوجه می تواند در دادگاه اثبات کند که برای پرداخت هزینه های زندگی خود به دلیل عدم پرداخت نفقه از سمت زوج، مجبور به دریافت وجه از خانواده خود شده است.فیش پرداخت وجوه: فیش پرداخت وجه برای خریدهای ماهیانه زوجه که توسط کارت خود او پرداخت شده است نیز می تواند بیانگر عدم پرداخت نفقه توسط زوج باشد.همچنین خویشاوندان واجب النفقه می توانند در صورت ترک انفاق از طرف مسئول پرداخت نفقه، با استناد به مدارکی مانند استشهادیه یا ارائه فیش های واریز وجه از طرف نزدیکان مبنی بر دریافت وجه برای تامین هزینه های زندگی خود از اشخاص دیگر، اقدام به اثبات ترک انفاق و دریافت نفقه، از جمله نفقه فرزند کنند. در رسیدگی به دعوای ترک انفاق میان زوجین در دادسرا و دادگاه، در صورتی که زوج ادعای عدم استطاعت مالی یا عدم تمکین زوجه را داشته باشد، اثبات این امور بر عهده خود او بوده و موظف است مدارک و مستندات لازم برای اثبات این ادعا را به دادگاه تقدیم کند و هیچ بار اثباتی بر دوش زوجه نیست، چرا که اصل بر داشتن استطاعت زوج و تمکین زوجه است. مطابق احکام مربوط به نحوه اثبات دعوای نفقه، گاهی اثبات عدم پرداخت نفقه، بر عهده زوجه یا خویشاوند مستحق نفقه قرار می گیرد. به عنوان مثال، چنانچه زوج، رسیدهای پرداخت بانکی به حساب زن را به دادگاه ارائه نماید، این وظیفه بر عهده زوجه است تا با اثبات مواردی مانند اینکه فیش های واریزی بابت بدهی شوهر بوده، عدم پرداخت نفقه را اثبات نماید.
• به طور کلی، راه های اثبات عدم پرداخت نفقه نیز همانند راه های اثبات پرداخت آن هستند؛ چرا که در این مورد نیز ادله اثبات دعوا، شامل اقرار، سند، شهادت(گواهی)، سوگند(قسم)، اماره(معاینه محل، تحقیق محلی و نظر کارشناس و سایر امارات) می باشد.
• بنابراین، به عنوان مثال، اگر پدر، فیش های واریزی را به دادگاه ارائه کرده و مدعی شود که این فیش ها، دلیل پرداخت نفقه به فرزند وی هستند، در مقابل، فرزند نیز می تواند با استناد به شهادت شهود یا فیش های بانکی دیگری، ثابت کند که پرداخت های پدر، بابت بدهی خود وی بوده و بدین ترتیب، عدم پرداخت نفقه را اثبات نماید.

در حالت دوم هم زوج عدم پرداخت نفقه توسط خود را پذیرفته و حاضر به پرداخت این حق نیز است. در چنین مواقعی هم قاضی پرونده معمولاً با سازش به دنبال مختومه کردن پرونده رفته و شرایط پرداخت نفقه را برای زوج تشریح خواهد نمود.

در حالت سوم و موضوع اصلی که در این مقاله به بررسی آن می پردازیم، زوج شکایت همسر خود را قبول نداشته و ادعا بر پرداخت نفقه توسط خود را دارد. طبق قانون در این مواقع وظیفه اثبات پرداخت نفقه به گردن زوج خواهد بود. در چنین شرایطی مرد می تواند با مدارک و مستندات خود نسبت به رفع اتهام از خود اقدام نماید. برای چنین مواقعی اسناد و مدارک زیر می تواند تعیین کننده باشد:

• اثبات پرداخت نفقه توسط زوج از طرق ارائه فیش واریزی
• ارائه رسید دریافت پول توسط زوجه از زوج
• اثبات پرداخت نفقه از طریق ادعای شهود و شهادت آنها

امیدوارم از محتوای مسائل حقوقی نهایت استفاده را برده باشید و برای کسانی که دچار مشکل حقوقی هستند، میتوانید ارسال نمایید. همچنین برای مشاهده ی مطالب پر محتوای دیگر میتوانید به بخش آموزش ساعدنیوز مراجعه نمایید. از همراهی شما بسیار سپاسگزارم .

طلاق صوری چیست؟ و راه اثبات آن چگونه است؟