چگونه حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر ارجاع داده میشود؟

پس از رسیدگی و صدور حکم توسط دادگاه بدوی، در شرایط خاصی، طرفین، می توانند نسبت به حکم صادره ، درخواست تجدید نظر خواهی نموده و این امر منجر به صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر خواهد شد. لذا از آن جهت که عدم اطلاع از شرایط اعتراض به رای دادگاه بدوی سبب تضییع حقوق افراد می گردد آشنایی با شرایط و نحوه صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر اهمیت فراوان دارد.

شرایط صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر

در نظام حقوقی ایران ، رسیدگی به دعاوی حقوقی و دعاوی کیفری ، به این صورت است که پرونده ، ابتدا در دادگاه بدوی ، مورد رسیدگی قرار می گیرد و قاضی ، با لحاظ قوانین و مقررات و نیز ، اوضاع و احوال پرونده ، اقدام به صدور حکم می نماید. با این حال، بر اساس قانون، این امکان پیش بینی شده است که در شرایط خاصی ، بتوان نسبت به حکم دادگاه بدوی ، اعتراض نمود که در نتیجه آن، حکم، از دادگاه بدوی، به دادگاه بالاتر ارجاع شده و دوباره ، در فرایند رسیدگی مجدد قرار خواهد گرفت که این روش اعتراض به رای دادگاه بدوی را ، اصطلاحا ، تجدید نظر خواهی می گویند. اما سوالی که در این خصوص مطرح می شود ، این است که شرایط صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر چیست ؟ در پاسخ به این سوال ، باید گفت که شرایط صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر ، بسته به اینکه موضوع پرونده ، دعاوی حقوقی یا دعاوی کیفری باشد متفاوت بوده و آرای صادره از دادگاه های حقوقی و کیفری ، در شرایط خاصی ، قابلیت تجدید نظر خواهی را خواهند داشت .

بر اساس ماده 348 قانون آیین دادرسی مدنی ، شرایط صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر ، یا به عبارت دیگر ، جهات تجدید نظر خواهی از آرای صادره در دعاوی حقوقی ، استناد به هر یک از موارد زیر می باشد :

• ادعای عدم صلاحیت قاضی دادگاه بدوی که رای را صادر نموده است

• ادعای معتبر نبودن مستنداتی که دادگاه بدوی ، بر اساس آن حکم صادر نموده است

• ادعای عدم وجود شرایط قانونی شهادت شهود که منجر به صدور رای دادگاه بدوی شده است

• ادعای عدم توجه قاضی صادر کننده حکم دادگاه بدوی ، به دلایل و مستنداتی که طرفین ارائه نموده اند

• ادعای مغایرت رای صادره از دادگاه بدوی ، با موازین شرعی یا مقررات قانونی .

در همین رابطه ، باید افزود که بر اساس ماده 331 قانون آیین دادرسی مدنی ، در دعاوی حقوقی ، صرفا در شرایطی صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر امکانپذیر است که : دعاوی مالی با ارزش خواسته بیشتر از 3 میلیون ریال بوده و یا اینکه مربوط به دعاوی غیر مالی باشد. همچنین ، احکام راجع به متفرعات دعوی ( در صورتی که حکم راجع به اصل دعوی قابل تجدید نظر خواهی باشد ) نیز ، قابلیت صدور به دادگاه بالاتر را دارند. اما در دعاوی کیفری ، شرایط صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر، با دعاوی حقوقی، متفاوت است. بر اساس ماده 434 قانون آیین دادرسی کیفری، شرایط صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر ، به شرح زیر است :

• ادعای مخالف بودن رای دادگاه بدوی ، با قانون

• ادعای عدم توجه دادگاه بدوی به ادله ارائه شده توسط طرفین

• ادعای عدم صلاحیت دادگاه بدوی صادر کننده رای یا وجود جهات رد دادرس در وی

• ادعای عدم اعتبار ادله و مدارکی که دادگاه بدوی ، به استناد آنها ، حکم صادر نموده است

اما در خصوص اینکه چه آرایی قابلیت تجدیدنظر خواهی کیفری را دارند ، باید گفت که بر اساس ماده 427 قانون آیین دادرسی کیفری ، اصولا آرای دادگاه کیفری شرایط صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر را خواهد داشت ؛ مگر در جرایم تعزیری درجه 8 و جرایم مستلزم پرداخت دیه که میزان آن ، کمتر از یک دهم دیه کامل باشد . در این شرایط ، صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه تجدید نظر ، طبق نحوه و مراحلی که در ادامه خواهیم گفت، انجام می شود. با این وجود ، بر اساس ماده 428 قانون آیین دادرسی کیفری ، در خصوص آرای دادگاه بدوی کیفری که مجازات آنها ، سلب حیات یا اعدام ، قطع عضو، حبس ابد ، مجازات تعزیری درجه 3 و بالاتر است و جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی که میزان آنها ، نصف دیه کامل یا بیشتر است و آرای صادره در خصوص جرایم سیاسی و مطبوعاتی ، صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر یعنی دیوان عالی کشور انجام شده و در قالب فرجام خواهی صورت می گیرد .

روند و نحوه صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر

صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر ، بسته به اینکه حکم صادره ، از دادگاه حقوقی یا دادگاه کیفری باشد ، متفاوت خواهد بود که در قسمت قبل ، شرایط صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر در این قسم از دعاوی را به صورت کامل، شرح دادیم .

• اما سوال دیگری که مطرح می شود، آن است که روند و نحوه صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر ، به چه صورت است ؟ برای پاسخ دادن به این سوال نیز ، می بایست نحوه صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر را ، با تفکیک دعاوی حقوقی و کیفری، توضیح دهیم. روند و نحوه صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر در دعاوی حقوقی ، به این صورت است که بر اساس ماده 335 قانون آیین دادرسی مدنی، هر یک از طرفین وکلا یا نمایندگان قانونی آنها ، می توانند با ارائه دادخواست تجدید نظر خواهی ، صدور حکم به مرحله تجدید نظر را تقاضا نمایند. به این منظور، کافیست که اشخاص مزبور ، به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه نموده و با استناد به یکی از جهات تجدید نظر خواهی حقوقی و ارائه مدارک و مستندات مربوط به آن ، درخواست تجدید نظر خود را ثبت نمایند .

• روند صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر ، به این صورت است که وصول دادخواست ، به ثبت رسیده و سپس، تعیین وقت رسیدگی به عمل خواهد آمد . در صورت ناقص بودن ، اخطار رفع نقص صادر شده و در صورت کامل بودن، این موضوع ، به طرف مقابل، ابلاغ می گردد. در هر حال ، در صورتی که دادخواست تجدید نظر ، در زمان مشخص شده ، ارائه شده باشد ، مورد رسیدگی دادگاه تجدید نظر قرار خواهد گرفت .

• روند و نحوه صدور حکم از دادگاه بدوی در دادگاه بالاتر ، به این صورت است که اگر دادگاه ، اشتباهی غیر از اعداد ، ارقام ، سهو قلم ، مشخصات طرفین یا از قلم افتادگی ، اشکالی در حکم دادگاه بدوی مشاهده نکند ، آن را اصلاح نموده و سپس ، حکم دادگاه بدوی را تایید می نماید . اگر هم دادگاه بدوی را فاقد صلاحیت تشخیص دهد ، رای را نقض نموده و پرونده را به مرجع صلاحیت دار ، ارسال می نماید . در صورتی که دادگاه تجدید نظر ، ادعای تجدید نظر خواه را درست و موجه تشخیص داد ، رای دادگاه بدوی را نقض نموده و رای صحیح را صادر خواهد نمود .

• اما روند و نحوه صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر در دعاوی کیفری ، به این صورت است که افرادی همچون محکوم علیه ، وکیل یا نماینده وی ؛ شاکی یا مدعی خصوصی یا وکیل وی ؛ و یا دادستان ، می توانند تحت شرایط خاصی ، درخواست صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر ( اعم از دادگاه تجدید نظر استان یا دیوانعالی کشور ) را داشته باشند . به این منظور ، می توان از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ، درخواست تجدید نظرخواهی یا فرجام خواهی را به ثبت رسانید. پس از ثبت، پرونده به مرجع صلاحیت دار ، ارجاع شده و بر اساس ماده 455 قانون آیین دادرسی کیفری، دادگاه تجدید نظر ، اقدام به صدور رای متناسب می کند به این شرح که اگر رای دادگاه بدوی طبق قانون صادر شده باشد ، آن را تایید نموده و در صورتی که آن را مخالف قانون تشخیص دهد حکم را نقض و رای جدید صادر می نماید .

  

آثار صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر

شرایط و نحوه صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر ، آن است که خواهان یا شاکی ، در زمان و مهلت مناسب ، درخواست رسیدگی مجدد به پرونده را نموده و اعتراض نسبت به آرای قابل تجدید نظر را ، از طریق دفاتر خدمات قضایی ، به ثبت رساند . در هر حال ، صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر ، آثار حقوقی مهمی دارد که در این قسمت ، قصد داریم مورد بررسی قرار دهیم. یکی از مهم ترین آثار صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر یعنی دادگاه تجدید نظر ، آن است که اصولا در چنین مواردی ، صلاحیت دادگاه بدوی ، خاتمه پیدا کرده و دیگر ، این دادگاه ، حق تصحیح رای یا رسیدگی مجدد به آن را نخواهد داشت و این امر ، صرفا از طریق دادگاه تجدید نظر به عمل خواهد آمد. یکی دیگر از آثار صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر ، آن است که در طول مدتی که حکم دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر ارجاع شده است ، حکم بدوی ، قابلیت اجرایی شدن را نخواهد داشت ؛ به این معنا که ذی نفع ، برای درخواست اجرای حکم دادگاه بدوی ، باید تا پایان تجدید نظر خواهی از حکم ، صبر کند تا حکم قطعی شود. از جمله دیگر آثار صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر، آن است که طرح ادعای جدید در مرحله تجدید نظر خواهی ، امکان پذیر نمی باشد ؛ هر چند ارائه دلیل جدید در این مرحله ، امکان پذیر است.

مدت زمان صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر

صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر ، غالبا به صورت تجدید نظر خواهی حقوقی و یا کیفری انجام می شود . در بسیاری از موارد ، اصحاب دعوی ، قصد دارند تا در صورت دارا بودن شرایط صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر ، اقدام به طرح اعتراض نمایند . به همین دلیل ، پرداختن به این موضوع ضروری است که مدت زمان صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر چقدر است ؟

• در خصوص مدت زمان صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر ، باید گفت که طبق قانون آیین دادرسی مدنی و ماده 431 قانون آیین دادرسی کیفری ، محکوم علیه ، ظرف مهلت بیست روز پس از ابلاغ رای دادگاه بدوی یا اتمام مهلت واخواهی از رای غیابی ، می تواند نسبت به حکم صادره ، تقاضای تجدید نظر خواهی نماید که زمان تجدید نظر خواهی در دعاوی حقوقی ، برای اشخاص مقیم خارج از کشور ، به زمان دو ماه ، افزایش می یابد .

• البته ، در خصوص زمان تجدید نظر خواهی از حکم دادگاه بدوی ، باید افزود که بر اساس ماده 340 قانون آیین دادرسی مدنی ، در صورتی که تقاضای صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر ، خارج از مهلت زمانی مذکور انجام شده باشد ، متقاضی می بایست به استناد یکی از موارد عذر موجه ، اقدام به درخواست تجدید نظر نماید .

• بر اساس ماده 306 این قانون ، از جمله موارد عذر موجه تجدید نظر خارج از مهلت ، می توان به مواردی همچون بیماری مانع از حرکت ، فوت یکی از والدین ، همسر یا فرزندان ، حوادث قهریه و توقیف یا حبس بودن فرد اشاره نمود . در این صورت ، دادگاه ، ابتدا به موارد عذر موجه در قانون آیین دادرسی مدنی ، رسیدگی نموده و در صورتی که وجود یکی از آنها را احراز نماید ، نسبت به پذیرش یا عدم پذیرش درخواست تجدید نظر خواهی حقوقی ، اتخاذ تصمیم می نماید .

• در دعاوی کیفری نیز ، بر اساس ماده 432 قانون آیین دادرسی کیفری ، متقاضی تجدید نظر خارج از مهلت ، می بایست به یکی از جهات عذر موجه ، استناد نماید . در صورت موجه دانستن موضوع ، دادگاه قرار قبولی درخواست را صادر می کند . از جمله مصادیق عذر موجه تجدید نظر خواهی در زمان قانونی ، می توان به نرسیدن یا دیر رسیدن احضاریه ، بیماری متهم یا والدین ، همسر و فرزندانش ، فوت همسر یا یکی از بستگان نزدیک ، ابتلا به بیماری یا حوادث قهریه و توقیف یا حبس بودن متهم اشاره نمود .

نحوه اعتراض در صورت صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر

در صورتی که شرایط صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر طبق قانون وجود داشته باشد ، اصحاب دعوی می توانند حسب مورد ، در زمان قانونی ، نسبت به حکم دادگاه ، تقاضای تجدید نظر خواهی نموده تا پرونده ، مجددا در دادگاه تجدید نظر ، رسیدگی شود . اما سوالی که مطرح می شود ، آن است که نحوه اعتراض در صورت صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر ، به چه صورت است ؟

• به عبارت دیگر ، در صورتی که یکی از طرفین ، با استناد به قانون ، تقاضای تجدید نظر خواهی از رای دادگاه بدوی نموده و حکم بدوی ، برای رسیدگی مجدد ، به دادگاه بالاتر ارسال شود ، طرف مقابل و یا حتی خود فرد ، به چه صورت می تواند نسبت به این موضوع ، اعتراض نمایند ؟ در پاسخ به این سوال ، باید گفت که علاوه بر تجدید نظر خواهی ، روش های دیگری نیز ، برای اعتراض به حکم دادگاه ، پیش بینی شده است که در این قسمت ، به توضیح آن خواهیم پرداخت .

• یکی از روش های نحوه اعتراض در صورت صدور حکم از دادگاه بدوی به دادگاه بالاتر ، آن است که محکوم علیه دادگاه تجدید نظر ، در صورت دارا بودن شرایط لازم تقاضای فرجام خواهی حقوقی یا کیفری نماید . فرجام خواهی حقوقی ، به این معناست که محکوم علیه ، تقاضای رسیدگی شکلی دیوانعالی کشور را دارد ؛ به استناد آنکه رای صادره از دادگاه تجدید نظر ، مخالف شرع یا قانون است .

• بر اساس ماده 368 قانون آیین دادرسی مدنی ، آرای دادگاه تجدید نظر ، در مواردی همچون احکام راجع به اصل نکاح و فسخ آن، طلاق، نسب، حجر، وقف، قابلیت فرجام در دیوان عالی کشور را خواهد داشت.

• اما بر اساس ماده 428 قانون آیین دادرسی کیفری ، احکامی همچون سلب حیات ، قطع عضو ، حبس ابد ، تعزیر درجه 3 و جنایاتی که میزان دیه آن ، نصف دیه کامل یا بیشتر است ، در مرحله تجدید نظر خواهی ، به جای دادگاه تجدید نظر استان ، در دیوان عالی کشور مورد تجدید نظر قرار می گیرند که به آن ، فرجام خواهی نیز گفته می شود . لذا صدور چنین احکامی از دادگاه بدوی ، صرفا قابل تجدید نظر خواهی در دیوان عالی کشور است و صدور این احکام ، قطعی تلقی می گردد. با این وجود ، باید دانست که پس از صدور حکم قطعی ، باز هم می توان نسبت به حکم دادگاه ، تقاضای رسیدگی مجدد نمود که به آن ، اعاده دادرسی حقوقی گفته می شود . در دعاوی حقوقی ، طبق ماده 426 قانون آیین دادرسی مدنی ، استناد به مواردی همچون صدور حکمی که مورد تقاضای خواهان نبوده یا بیشتر از خواسته وی بوده است ، همچنین ، تضاد در مفاد حکم دادگاه ، تقلب نمودن طرف مقابل و کشف اسناد و مدارک جدید ، می تواند منجر به درخواست اعاده دادرسی حقوقی و رسیدگی مجدد دادگاه صادر کننده حکم شود .

• در دعاوی کیفری نیز ، بر اساس ماده 474 قانون آیین دادرسی کیفری، مواردی همچون کشف اسناد و مدارک جدید ، جرم نبودن عمل ارتکابی ، جعلی بودن اسناد و مدارک ارائه شده یا شهادت دروغ و مواردی از این قبیل ، به محکوم علیه حکم قطعی ، این اختیار را می دهد که درخواست رسیدگی مجدد به پرونده را داشته باشد.