درباره سلنیوم چه میدانید؟ 

خواص سلنیوم

سلنیوم یک ماده معدنی کمیاب و ضروری است که آرایه وسیعی از خواص درمانی همچون محافظت در برابر بیماری های قلبی خاص، افزایش قدرت سیستم ایمنی بدن ، به حداکثر رساندن عملکرد تیروئید ، کاهش التهاب ، پیشگیری از سرطان ، کاهش نشانه های پیری زودرس ، محافظت در برابر آنتی بادی ها، افزایش سلامت مو و تعادل هورمون ها را دارد. سلنیوم یک ماده ارگانیک است که به طو عمده از خاک، آب و مواد گیاهی مشتق می شود. واضح است که انسان ها این ماده را بیشتر از طریق منابع گیاهی به دست می اورند. سلنیوم به عنوان یک ماده غیر فلزی در نظر گرفته می شود. اگرچه مقادیر زیاد سلنیوم سمی است ولی مصرف صحیح آن برای عملکردهای سلولی خاص بسیار ضروری است. به همین خاطر قرار دادن مواد گیاهی غنی از سلنیوم در رژیم غذایی برای نگهداری از سلامت کلی بدن مهم است. این ماده در اوایل قرن نوزدهم به صورت تصادفی کشف شد. بیشتر افراد تصور می کردند که این ماده برای انسان سمی است زیرا کارگرانی که در کارخانه ها کار می کردند و در معرض مقادیر زیادی از سلنیوم قرار می گرفتند اغلب بیمار بودند. بعدها مشخص شد که این ماده برای انسان و حیوان بسیار ضروری است. برخی از منابع عالی برای سلنیوم شامل غلات، حبوبات، آجیل، قارچ، گوشت، ماهی و تخم مرغ است. این ماده همچنین در کلیه حیوانات، تن ماهی، خرچنگ و خرچنگ دریایی یافت می شود. آجیل برزیلی غنی ترین منبع سلنیوم محسوب می شود. آجیل ها برای حفظ عملکرد خود به سلنیوم نیاز دارند اما مقادیر زیادی از آن را در خود ذخیره می کنند. مزایای سلنیوم برای سلامتی در حال تحقیق و بررسی است اما در ادامه با برخی از مزایای شناخته شده و مشهور آن اشنا خواهید شد.

جلوگیری از سرطان

همانطور که در بالا نیز ذکر کردیم، سلنیوم یک ماده ضروری برای بیشتر فرایندهای سلولی است. این فرآیندها شامل پاسخ بدن به فعالیت های سرطان زاست. سرطان یکی از بیماری های کشنده در سراسر جهان است و هنوز در بیشتر موارد بدون درمان باقی مانده است. مطالعات انجام شده نشان می دهد که مصرف متعادل سلنیوم می تواند کاهش بسیار خوبی در تشکیل سلول های سرطانی به خصوص در پروستات؛ ریه و روده داشته باشد. سلنیوم یک ماده ضروری در بیشتر فعالیت های آنزیمی است که می تواند آپوپتوز را تحریک کند. رادیکال های آزاد که محصول فرعی متابولیسم سلولی است می تواند منجر به سرطان و آسیب به DNA شود. سلنیوم به ترمیم DNA کمک می کند و از بروز سرطان جلوگیری خواهد کرد. در نهایت، گلوتاتیون سوپراکسید(یک ترکیب ضد سرطانی مهم در بدن) از سلنیوم برای فعالیت های خود استفاده می کند.

آنتی بادی ها وسلامت سیستم ایمنی بدن

مطالعات انجام شده نشان می دهد که سلنیوم در تحریک آنتی بادی ها بسیار مهم است که عناصر سیستم ایمنی بدن هستند و می توانند اجسام خارجی ویروسی، باکتریایی ، قارچی و تک یاخته ای را نابود کنند. سلنیوم در تحریک این آنتی بادی ها بسیار مفید است. بعد از واکسیناسیون برای یک بیماری خاص، استفاده از سلنیوم می تواند بدن شما را مقاوم تر سازد.

ضد التهاب

سلنیوم علاوه بر افزایش قدرت سیستم ایمنی بدن، خاصیت ضد التهابی نیز دارد. مطالعات انجام شده نشان می دهد که سلنیوم به کاهش استرس اکسیداتیو که اغلب در اطراف مفاصل و استخوان ها رخ می دهد بسیار مفید است. با کاهش التهاب در قسمت های حیاتی بدن، شما می توانید فعال، سالم و بدون درد زندگی کنید.

سلامت تیروئید

زمانی که صحبت از سیستم غدد درون ریز و تنظیم هورمون ها در بدن به میان می آید، غده تیروئید یکی از مهم ترین و تاثیر گذارترین غده هاست. مطالعات انجام شده نشان می دهد که سلنیوم یک ترکیب ضروری برای عملکرد غده تیروئید است و به تنظیم مقدار هورمون هایی که از این غده ترشح می شود کمک می کند. هورمون T3 یکی از مهم ترین محصولات از غده تیروئید است و سرعت متابولیسم کلی بدن را کنترل می کند. بدون سلنیوم، هورمون T3 نمی تواند تولید شود و همین امر برای بدن بسیار مضر است.

سلنیوم به جلوگیری از زوال عقل کمک می کند

بیماری آلزایمر عارضه ای است که منجر به از دست دادن حافظه و اثرات منفی روی فکر کردن و رفتار می شود. این بیماری ششمین علت مرگ ومیر در ایالت متحده ی آمریکا است. متأسفانه تعداد افراد مبتلا به این بیماری رو به افزایش است. بنابراین پیدا کردن روش هایی برای جلوگیری از آن اهمیت زیادی دارد. باور بر این است که استرس اکسیداتیو هم در شروع و هم در پیشرفت بیماری های عصب شناختی مثل آلزایمر و پارکینسون نقش دارد. چندین مطالعه نشان داده اند که سطح سلنیوم در بدن بیماران مبتلا به آلزایمر پایین تر است. علاوه بر این بعضی از مطالعات به این نتیجه رسیده اند که آنتی اکسیدان های موجود در مواد غذایی و مکمل ها ممکن است حافظه را در بیماران مبتلا به آلزایمر بهبود دهند. یک مطالعه ی کوچک نشان داد که مصرف روزانه ی آجیل برزیلی روان صحبت کردن و سایر عملکردهای ذهنی را در بیماران مبتلا به اختلال شناختی بهبود بخشید. علاوه بر این نشان داده شده که رژیم غذایی مدیترانه ای، که سرشار از مواد غذایی غنی از سلنیوم مثل غذاهای دریایی و مغزها است، با کاهش خطر ابتلا به بیماری آلزایمر در ارتباط است.

سلامت قلب

سلنیوم به عنوان یک رقیق کننده خون عمل می کند و خطر لخته شدن خون در رگ ها را کاهش می دهد. این ماده همچنین می تواند سطح کلسترول بد خون را تا حد زیادی کاهش دهد. این کلسترول در رگ ها و شریان ها تجمع پیدا می کند و باعث ایجاد بیماری های قلبی- عروقی، سکته، حملات قلبی و سایر موارد می شود. بنابراین سلنیوم یک ماده قدرتمند برای سلامت قلب انسان است.

ممکن است علائم آسم را کاهش دهد

اگر به آسم مبتلا باشید، حتما خیلی خوب می دانید که این عارضه به شدت آزاردهنده است و حتی ممکن است زندگی روزمره را مختل کند. آسم یک بیماری مزمن است که روی مجاری تنفسی اثر می گذارد. در این بیماری، مجاری تنفسی ملتهب می شوند و شروع به باریک شدن می کنند که این موضوع باعث بروز علائمی مثل خس خس ، تنگی نفس، احساس فشار و تنگی در قفسه ی سینه و سرفه کردن می شود. آسم با افزایش سطح استرس اکسیداتیو و التهاب در بدن ارتباط دارد. با توجه به توانایی سلنیوم در کاهش التهاب، بعضی از مطالعات عنوان می کنند که این ماده ی معدنی ممکن است علائم مرتبط با آسم را کاهش دهد. تحقیقات نشان می دهند که سطح سلنیوم در بدن افرادی که به آسم مبتلا هستند، پایین تر است. یک مطالعه نشان داد که عملکرد ریه در بیماران مبتلا به آسم که سطح سلنیوم در بدنشان زیاد بود، نسبت به افرادی که سطح پایین تری از سلنیوم را داشتند، بهتر بود. برای مثال یک مطالعه به این نتیجه رسید که نیاز به کورتیکوستروئیدها برای کنترل علائم در افراد مبتلا به آسم که ۲۰۰ میکروگرم سلنیوم در روز مصرف کردند، کاهش پیدا کرد. تحقیقات انجام شده در این زمینه نتایج متناقضی را نشان می دهند. بنابراین به مطالعات بیشتری برای فهم کامل نقش سلنیوم در پیشرفت و درمان آسم نیاز است.

شوره سر و سلامت موها

اگرچه تحقیقات هنوز در مورد این شرایط مطمئن نیستند اما بیشتر افراد معتقدند که مصرف متعادل سلنیوم می تواند ریزش مو را کمتر کند و از بروز شوره سر جلوگیری نماید.

علائم کمبود سلنیوم در بدن چیست ؟

• ناباروری در مردان و زنان
• ضعف عضلانی
• خستگی
• مشکلات ذهنی
• ریزش مو
• ضعف سیستم ایمنی بدن
• مشکلات قلبی
• مشکلات مفصلی
• اضافه وزن
• ضعف در انجام فعالیت های شغلی و روزانه
• احساس داشتن استرس بیش از حد
• مشکل تنفسی و تنگی نفس

چه کسانی در معرض خطر کمبود سلنیوم هستند ؟

افراد دارای شرایط زیر بیش از بقیه در معرض خطر می باشند :

• افراد دیالیزی
• افراد مبتلا به ویروس ایدز
• افرادی که به اختلالات گوارشی مبتلا هستند

*هر کدام از موارد بالا می تواند جذب سلنیوم را مختل کند.

جذب سلنیوم برای چه کسانی مهم تر می باشد ؟

سلنیوم برای همه افراد مهم است اما افراد با شرایط زیر باید بیش از همه به میزان آن در بدن خود توجه کنند :

• افرادی که دچار بیماری های تیروئیدی هستند
• افراد مبتلا به سرطان
• افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند
• خانم های باردار
• افرادی که با کمبود سلنیوم مواجه هستند

کمبود سلنیوم چگونه تشخیص داده می شود ؟

کمبود سلنیوم تشخیص سختی برای پزشکان دارد زیرا آزمایش های گسترده برای آن در دسترس نیست. در بعضی از موارد پزشک سطح مواد معدنی بدن را اندازه گیری می کند و همچنین میزان آنزیمی را اندازه می گیرند که برای عملکرد مناسب سلنیوم مورد نیاز می باشد . اگر سطح این آنزیم کم باشد ، احتمالا سلنیوم به اندازه کافی در بدن فرد وجود ندارد.

منابع خوراکی سلنیوم کدامند ؟

برخی از مواد غذایی حاوی سلنیوم عبارتند از :

آجیل برزیلی

آجیل برزیلی یکی از بهترین منابع سلنیوم است. تقریبا ۶ تا ۸ مغز حاوی ۵۵۴ میکروگرم سلنیوم هستند. حواستان باشد فقط چند بار در هفته مقدار کمی آجیل برزیلی بخورید و در خوردن این ماده ی غذایی زیاده روی نکنید، وگرنه دچار مسمومیت با سلنیوم می شود.

۲. ماهی

ماهی هایی مثل ساردین و سالمون، همچنین سایر غذاهای دریایی مانند صدف خوراکی و میگو از منابع خوب سلنیوم محسوب می شوند و بین ۴۰ تا ۶۵ میکروگرم سلنیوم دارند.

۳. مواد غذایی غنی شده با سلنیوم

بعضی از مواد غذایی مثل پاستا، گندم، نان و سریل صبحانه با سلنیوم و مواد معدنی دیگر غنی می شوند. میزان سلنیوم موجود در این محصولات غذایی متفاوت است.

۴. گوشت گاو

میزان سلنیوم موجود در گوشت گاو به اینکه گوشت برای کدام قسمت گاو است، بستگی دارد. برای مثال جگر گاو حاوی تقریبا ۲۸ میکروگرم سلنیوم است و گوشت چر خ کرده حدود ۱۸ میکروگرم سلنیوم دارد.

۵. گوشت بوقلمون

با خوردن تقریبا ۱۰۰ گرم گوشت بوقلمون بدون استخوان، حدود ۳۱ میکروگرم سلنیوم دریافت می کنید.

۶. مرغ

حدود ۱۰۰ گرم مرغ تقریبا ۲۲ تا ۲۵ میکروگرم سلنیوم به شما می دهد. می توانید با مرغ غذاهای متنوعی درست کنید تا سلنیوم لازم بدن اتان تأمین شود.

۷. پنیر کاتیج

با خوردن یک فنجان پنیر کاتیج تقریبا ۲۰ میکروگرم سلنیوم دریافت می کنید و ۳۰ درصد از نیاز روزانه ی بدن اتان به این ماده ی معدنی برطرف می شود.

۸. تخم مرغ

یک عدد تخم مرغ آبپز حاوی تقریبا ۲۰ میکروگرم سلنیوم است. تخم مرغ هم از آن دسته از مواد غذایی محسوب می شود که می توان با آن غذاها و میان وعده های متنوعی را درست کرد. تخم مرغ علاوه بر سلنیوم حاوی ویتامین ها و مواد معدنی دیگری مثل ویتامین A، فولات، ویتامین ب ۵، ویتامین ب ۱۲، فسفر، ویتامین ب ۲، کلسیم و زینک (روی) است.

۹. برنج قهوه ای

یک فنجان برنج قهوه ای ۱۹ میکروگرم سلنیوم دارد و ۲۷ درصد از نیاز روزانه ی بدن به این ماده ی معدنی را برطرف می کند. حتما شنیده اید که خواص برنج قهوه ای بیشتر از برنج سفید است. بنابراین سعی کنید از آن استفاده کنید.

۱۰. تخم آفتاب گردان

یک فنجان تخم آفتاب گردان حاوی ۱۹ میکروگرم سلنیوم است. می توانید این ماده ی غذایی را به عنوان یک میان وعده ی ترد و لذیذ نوش جان کنید. اگر گیاه خوار هستید یا به هر دلیلی محصولات حیوانی نمی خورید، خوردن تخم آفتاب گردان یکی از روش های عالی برای دریافت سلنیوم است.

۱۱. لوبیای پخته

لوبیای پخته را می توانید به سالاد اضافه کنید یا با آن خورش ها و سوپ های مختلفی درست کنید. با خوردن یک فنجان لوبیای پخته، ۱۳ میکروگرم سلنیوم و همچنین فیبر دریافت می کنید. فیبر سیرکننده است و شما را برای مدت زمان طولانی سیر نگه می دارد. به همین دلیل به کاهش وزن کمک می کند. از جمله سایر منابع غذایی سلنیوم می توانیم اقلام زیر را نام ببریم.

• قارچ
• جو دوسر
• اسفناج
• شیر و ماست
• عدس
• بادام هندی
• موز

کمبود سلنیوم می تواند منجر به مشکلاتی شود، اما مصرف بیش از حد آن هم خطرناک است و باعث مسمومیت با سلنیوم می شود. برای همین باید بدانید چه مقدار سلنیوم در روز می توانید مصرف کنید. در ادامه میزان سلنیوم لازم بدن در روز با توجه به سن آورده شده است. خانم های باردار یا شیرده به ۶۰ میکروگرم سلنیوم در روز نیاز دارند.

• نوزاد تازه متولد شده تا شش ماهه: ۱۵ میکروگرم
• نوزاد ۷ ماهه تا کودک ۳ ساله: ۲۰ میکروگرم
• کودک ۴ تا ۸ سال: ۳۰ میکروگرم
• نوجوان ۹ تا ۱۳ ساله: ۴۰ میکروگرم
• افراد بالای ۱۴ سال: ۵۵ میکروگرم

احتیاط و هشدارها

مسمومیت با سلنیوم به اندازه کمبود آن در بدن خطرناک است. بنابراین مراقب مقدار مصرف سلنیوم در رژیم غذایی خود باشید. نشانه های مسمومیت از طریق سلنیوم شامل بوی بد از دهان ( همانند بوی سیر)، اختلالات گوارشی، خستگی؛ تحریک پذیری ، اشکال در تمرکز، سیروز کبدی ، ادم ریوی و حتی مرگ است. اگر رژیم غذایی غنی از سلنیوم دارید از مصرف مکمل های آن پرهیز کنید.

نکته ی پایانی

سلنیوم یک ماده ی معدنی قوی بوده که برای عملکرد بهینه ی بدن ضروری است. این ماده ی معدنی نقشی حیاتی در سوخت وساز و عملکرد تیروئید دارد و از بدن در برابر آسیب ناشی از استرس اکسیداتیو محافظت می کند. علاوه بر این، سلنیوم ممکن است سیستم ایمنی بدن را تقویت کند، سرعت زوال عقل ناشی از افزایش سن را کاهش دهد و خطر ابتلا به بیماری قلبی را پایین بیاورد. این ریزمغذی در مواد غذایی مختلف، از قارچ تا آجیل برزیلی وجود دارد . اضافه کردن مقدار بیشتری از مواد غذایی سرشار از سلنیوم یک روش عالی برای حفظ سلامتی است.