ساعدنیوز
ساعدنیوز

صورتبندی "اکنون" در روایت دکتر نعمت اله فاضلی

  سه شنبه، 01 مهر 1399 ID  کد خبر 102991
سید جواد میری : صورتبندی "اکنون" در روایت دکتر نعمت اله فاضلی
دکتر سید جواد میری جامعه شناس و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با انتشار مجموعه ای از یادداشت ها به نقد آثار و تفکر دکتر نعمت الله فاضلی یکی از اساتید انسان شناسی و اتنوگرافی ایرانی و عضو پژوهشکده مطالعات اجتماعی در تهران پرداخته است. بدیهی است ساعد نیوز منتظر پاسخ های ایشان به این نقدها جهت انتشار است.

ساعد نیوز در یادداشتی اختصاصی از دکتر سید جواد میری سلسله ای انتقادی از مطالب را در بررسی و ارزیابی کارنامه علمی و فعالیت فکری دکتر نعمت الله فاضلی منتشر کرده است. طبیعتاً هدف نقد، باز کردن فضای گفتگو برای طرح ایده های نو است. دکتر سید جواد میری یکی از پرکارترین اساتید جامعه شناسی در ایران است. او آثار متعددی به فارسی و انگلیسی در داخل و خارج از ایران منتشر کرده است و در تلاش است تا اهمیت فهمی غیرخطی از تفکر را به متفکران حوزه جامعه شناسی در ایران یادآور شود. او بر این باور است که گرفتار آمدن در پارادایمهای دیکوتومیک اجازه ظهور فهم غیریوروسنتریک و بدیل را در ساحت گفتمان جامعه شناسی نمی دهد و اگر ما می خواهیم مسائل اجتماعی را در چارچوب یک گفتمان نظری طرح کنیم که می تواند برای ما مثمر ثمر باشد و فهمی خودینه و نه ناخودینه از ما به ما بدهد باید از بند روایتهای یوروسنتریک خلاص شویم. به بیان دیگر، دکتر سید جواد میری بر این عقیده است که برای داشتن گفتمان انتقادی جامعه شناختی برای فهم هویت شرقی و ایرانی باید بر یک خودآگاهی غیریوروسنتریک و اصیل اتکا داشته باشیم و مشکل روایت های یوروسنتریک در این است که خود اصیل ما نمی تواند در ضمن آنها فهم شود و درکی از خودبودگی ما عیان شود. نمونه ای از روایت غیریوروسنتریک از تجربه تجدد در جامعه اسلامی را می توان در اندیشه امام موسی صدر یافت که همزمان فراروی از فرقه گرایی و سکولاریسم است و در عین حال لوازم تجدد را می توان در بستر من اصیل انتقادی یافت:

یکی از طموحات (علایق) فاضلی در آثار گرانسنگش تلاش برای صورتبندی نظری "اکنون" است ولی برای فهم این تلاش نظری باید دال یا دال های کانونی منظر تئوریک او را مورد واکاوی قرار داد تا از آن طریق بتوان پروژه صورتبندی نظری او را مورد سنجش انتقادی قرار داد. برای این مهم ما نیازمندیم قدری از متن فاضلی فاصله بگیریم و متن و ماتن را در فضای کلان ایران مورد مطالعه قرار دهیم. این سخن بدین معناست که بزرگترین "رویداد قرن چهاردهم خورشیدی" در ایران را که "انقلاب ۵۷" بود در کانون تحولات ملی و منطقه ای و جهانی در نسبت با ایران قرار دهیم و مبتنی بر آن صورتبندی فاضلی از ایران را مورد ارزیابی قرار دهیم. چرا؟ زیرا بدون سنجش این "دال کانونی" بسیاری از مباحث نظری فاضلی غیر قابل فهم خواهند بود. به عنوان مثال، در مردمنگاری آموزش او اشاره ای به پوشش آموزگاران می کند و می نویسد

"زنان آموزگار با دامن و آرایش کرده بودند. تا آنجا که یاد دارم همه خانم معلم های ما بدون پوشش سر بودند. معلمان مرد اغلب با کت و شلوار، کراوات، لباس اتو کرده و ریش تراشیده و آراسته به کلاس می آمدند" (۱۳۹۰. ۲۴۷).


در پسِ خطوط سیاه و در لا به لای سطور می توان ظهور انقلاب و کدهای استخدامی پوشش در جمهوری اسلامی را دید که نظام آموزش و پرورش ایران را دگرگون کرد و فاضلی "دوگانه های پنهانی" را در ذهن خواننده برساخت می کند. از این دست مثال ها در آثار او بیشمار است ولی آنچه من می خواهم بدان بپردازم فضای گفتمانی ایران پس از تاسیس جمهوری اسلامی است که ذیل یک مفهوم کانونی تدریجاً خود را ساماندهی کرد و فاضلی نیز به صورت "نااندیشیده" به آن پرداخته است و آن مفهومِ "سکولار" است که در نوشته های فاضلی معانی گوناگونی از آن استیفاد شده است بی آنکه او تاملی غیر-یوروسنتریک در باب آن داشته باشد. من به دو نمونه از معانی که او از مفهوم سکولار در آثارش داشته اشاره می کنم. در کتاب مردمنگاری آموزش در صفحه ۲۴۶ او سکولار را در عِداد "ارزش های جدید" و "ارزش های مدرن" ترسیم می کند و این مفهوم را در تضاد با "الگوهای اسلامی" و "الگوهای انقلابی" قرار می دهد.

اما در کتاب "مردمنگاری سفر" که در سال ۱۳۹۰ یعنی در همان سالی که کتاب "مردمنگاری آموزش" را منتشر کرده است مفهوم سکولار را "انسانگرا" (۱۳۹۰. ۱۷) صورتبندی می کند. این "تناقض تئوریک"(Theoretical Ambivalence) و "تردید نظری" در باب مفهوم سکولار و صورتبندی آن ذیل مقولات یوروسنتریک نشان از فقدان جایگاه نظری دارد که صرفاً محدود به فاضلی نیست بل یکی از خصیصه های بنیادین "نیروهای انقلابی" چپ و راست پس از دوران جنگ می باشد. این سخن به چه معناست؟ این بدین معناست که در جمهوری اسلامی نیروهای انقلابی به دو دسته "مشتاقان" و "بیزاران" در نسبت با "امر سکولار" تقسیمبندی شده اند و نسبت ایران و غرب نیز ذیل این کلان-مفهوم سترگ صورتبندی شده است.

به سخن دیگر، برای فهم فاضلی می توان بیوگرافی او را وا-سازی کرد و سپس باز-سازی کرد و در این دیالکتیک واسازی و بازسازی مشخصه اصلی آن مشتاقی و بیزاری در نسبت با امر سکولار نقطه کانونی جهانبینی نیروهای انقلابی قابل مشاهده است. اما صرفنظر از سویه های روانشناختی مشتاقی و بیزاری یک مولفه در هر دو جبهه قابل تامل است و آن صورتبندی مفهوم سکولار ذیل "مقولات یوروسنتریک" است که بیزاران تمامی توان کشور را برای دوری از آن بکار گرفته اند و مشتاقان تمامی بنیه نظام را برای نزدیکی به آن به استخدام خود درآورده اند. اما نکته اینجاست که آیا امکان صورتبندی این کلان مفهوم در "بیرون" از مقولات یوروسنتریک وجود دارد؟ این پرسشی است که فاضلی هیچ تاملی در باب آن نداشته است و بدون دقت در این پرسش نمی توان "تجربه تجدد ایرانی" را صورتبندی کرد و سخن از مفصلبندی نظری "اکنون" به میان آورد. به عبارت دیگر، سخن از اکنون ایرانی را ذیل مقولات یوروسنتریک نمی توان مورد مداقه قرار داد و ارزش های سکولار را در تقابل با ارزش های اسلامی و انقلابی مفهومینه کرد. این دقیقاً همان خبطی است که سروش و مصباح پس از دهه شصت دچار آن شدند و فاضلی این تقابل را با عبارات سروش در خدمت حکومت دینی و در تقابل با حکومت دینی به نادرستی ترسیم کرده است.

دیدگاه ها

  دیدگاه ها
پربحث های هفته   
رهبر معظم انقلاب: از وقتی که رهبر شده‌ام آجیل نخوردم؛ چون رهبر باید مثل فقرا زندگی کند! (518 نظر) داریوش ارجمند: زنی که وزنه برداری می کند نه رَحِم دارد و نه تخمدان ریش درآورده نه می‌تواند شوهر کند و نه می‌تواند بچه داشته باشد! (256 نظر) 10 اقدامِ منجر به گرانی در 100 روز (255 نظر) 10 ایده تبلیغات مؤثر برای کسب‌وکارهای کوچک (246 نظر) (تصاویر) سفر به عصر قاجار؛ منظره‌های «کلاردشت»، 158 سال قبل (245 نظر) مهران مدیری: من رفتم مسافرت و بهترین هتل اون شهر رو پیدا کردم ولی من رو نشناخت و گفت اتاقامون پُره، من هنوزم که هنوزه فکر میکنم دارم خواب میبینم+ویدیو (226 نظر) الهام چرخنده: من برای همه کسانی که کتکم زدند، باعث بیماری قلبی شدند نفرین ندارم اما الهی که به درد من دچار بشید+ویدیو (100 نظر) مازیار لرستانی: ای کاش به جای روز زن و روز مرد، روز شرف و انسانیت داشتیم+عکس (73 نظر) رونالدو: برای اولین بار جورجینا را برای شام دعوت کردم متعجب بود چون باورش نمی شد که به جای اتوبوس با بوگاتی به خانه برمی گردد+فیلم (61 نظر) شعرخوانی زیبا و دلنشین رهبر معظم انقلاب: ای تکیه گاه و پناه زیباترین لحظه های پرعصمت و پر شکوه تنهایی و خلوت من+ویدیو (52 نظر) تعجب بازیگر مطرح ترکیه با دیدن خونه زندگیِ شاه‌نشین پوریا پورسرخ، آرش سریال کیمیا+ ویدیو/ میزبانی درجه یک در خانه‌ای درجه یک👌 (44 نظر) علی دایی در واکنش به تقلید صدایش در مراسم استقلالی‌ها: در گذشته پادشاهان دلقک‌هایی داشتند که وظیفه‌شان تقلید صدا و خنداندن مردم بود+عکس (43 نظر) خلاقیت خنده دار پدر ایرانی با طراحی سینما در توالت خانه اش حماسه آفرید+عکس/ هنر نزد ایرانیان است و بس😂 (41 نظر) تذکر جدی علی دایی به اعجوبه طنز ایران: دفعه آخرت باشد که ادای من را درآوردی! (41 نظر) مهران مدیری: شایعه نیست؛ هواپیمای شخصی دارم سوئیچ رو هم دادم به بچه‌های پشت صحنه! / برشی از برنامه تلویزیونی جذاب «دورهمی» با اجرای بی‌نظیر مهران مدیری (39 نظر)
پربازدیدترین ویدئوهای روز   
تیتر امروز   
منتخب روز   
جریمه سنگین قهرمان سرشناس به خاطر دست درازی به یک زن 5 منطقه گردشگری پاییزی اطراف تبریز/ جون میدن واسه گرفتن عکسهای جذاب پاییزی قتل در پارک قیطریه بخاطر متلک انداختن به نامزد مقتول مهران مدیری: بدترین 4 سال زندگیم حتی پول نان و پنیر نداشتم! پسرم فرهاد از گرسنگی بیهوش شد/عین جنازه شده بودم عوضش الان بادیگارد دارم+فیلم حضور پرانرژی قهرمانان جوکر، ناهید مسلمی و عمو رشید در وی‌آی‌پی کنسرت سهراب پاکزاد/ یویو گفتن ناهید مسلمی رو وسط کنسرت از دست ندید👌 می‌گویند پزشکیان برف تهران را هم نخواهد دید! / تأخیر در پرداخت یارانه پاس گل به مخالفان دو آتیشه رئیس جمهور بود دورهمی پارسا پیروزفر و پریناز ایزدیار در یک کافه شیک و دلباز/ دو بازیگر خوش استایل و دوست‌داشتنی در یک قاب هدیه‌ دست‌ساز مادران سرزمین آفتاب، سیستان و بلوچستان به مسعود پزشکیان+ویدیو استفاده از ویروس کووید 19 برای مبارزه با سرطان! تب دنگی خطرناک شد؛ شیوع در جنوب شرقی ایران! سردار آزمون: وقتی دو تا گل میزنیم فکر میکنیم بازی رو بردیم و این ایراد بزرگ ماست/ناراحتی سردار آزمون بعد از بازی با قرقیزستان جزئیات پرونده آزار و اذیت دختر 16 ساله مشهدی از طرف 2 برادر ناتنی و پناه بردن او به کلانتری / از چند سال قبل که 2 برادر ناتنی ام به مصرف شیشه اعتیاد پیدا کردند مدام مرا کتک می زدند...