قصر توپکاپی در استانبول و جاذبه های آن

کاخ توپ کاپی یکی از بزرگ ترین و محبوب ترین مراکز برای بازدید گردشگران در استانبول است. این بنا در بین سال های ۱۴۶۶ و ۱۴۷۸ توسط سلطان محمد دوم (sultan Mehmet II) ساخته شده است. ساخت این بنا بر روی یک شبه جزیره کوچک ساخته شده است و در سمت شمالی آن دماغه طلایی و در جنوب آن نیز دریای مرمر قرار دارد؛ در سمت شمال شرقی این بنا نیز تنگه بسفر (Bosphorus) قرار گرفته است که موجب می شود تا نمایی زیبا از سمت آسیایی این منطقه نیز برای این کاخ مهیا شود. این کاخ در بازه زمانی قرن های ۱۵ تا ۱۹ میلادی، مرکز سیاسی امپراتوری عثمانی به حساب می آمد و این شرایط تا زمان ساخت کاخ دلما باغچه (Dolmabahce Palace) در کنار دریا ادامه داشت.

تاریخچه کاخ توپ کاپی

مجموعه کاخ در منطقه Seraglio (Sarayburnu) واقع شده است، دماغه مشرف به شاخ طلایی، جایی که تنگه بسفر با دریای مرمره روبرو می شود. زمین کوهپایه ای است و خود کاخ در یکی از بلندترین نقاط نزدیک به دریا واقع شده است. در زمان یونان و بیزانس، آکروپلیس شهر یونان باستان بیزانسیون در اینجا ایستاده بود.

حرمسرا کاخ توپ کاپی

حرمسرای سلطنتی (Harem-i Hümayûn) یکی از بخشهای آپارتمانهای خصوصی سلطان را اشغال کرد. حرمسرا بیش از ۴۰۰ اتاق داشت. حرمسرا خانه مادر سلطان، والیده سلطان، همسران صیغه ای و همسران سلطان و بقیه خانواده اش، از جمله فرزندان و خادمان آنها بود. حرمسرا از مجموعه ای از ساختمانها و سازه ها تشکیل شده است که از طریق راهروها و حیاط ها به هم متصل می شوند. هر تیم خدماتی و گروه سلسله مراتبی که در حرمسرا زندگی می کردند که دارای فضایی شخصی بود که در اطراف آن حیاط جمع بوده است. تعداد اتاقها که احتمالاً بیش از ۱۰۰ اتاق بوده کهتعداد دقیق آنها مشخص نشده است. فقط تعداد کمی از آنها برای عموم آزاد است.^[۲]

ورودی اصلی (Cümle Kapisi) حرمسرای محل زندگی خانواده و همسران صیغه ای سلطان را از حیاط خواجه ها جدا می کند. درب به پست نگهبانی (Nöbet Yeri) که سه بخش اصلی حرمسرا به آن متصل شده است، منتهی می شود. در سمت چپ پست نگهبان از طریق راهروی همسران صیغه ای به قسمت مخصوص همسران صیغه ای (Kadınefendiler Taşlığı) منتهی می شود.

جاده طلایی کاخ توپ کاپی

جاده طلایی (Altınyol) یک گذرگاه باریک است که محور حرم را تشکیل می دهد، قدمت آن از قرن ۱۵ است. این مکان بین حیاط Harem Eunuch (Harem Ağaları Taşlığı) و اتاق خصوصی (Has Oda) واقع شده است. سلطان از این گذرگاه برای عبور به حرم، اتاق محرمانه و تخت هومایونی، تراس شاهنشاهی استفاده کرد. حیاط مادر ملکه (Valide Sultan Taşlığı ')، حیاط رئیس همسر سلطان (Baş Haseki)، آپارتمان های شاهزادگان (Şehzadegân Daireleri) و آپارتمان های سلطان ها (Sultanların Daireleri) به این مکان باز است. دیوارهای گذرگاه با رنگ سفید ساده نقاشی شده است. اعتقاد بر این است که صفت «طلایی» به این خاطر به این مکان داده شده است که در روزهای جشن سلطان ها، سکه های طلا برای همسران صیغه ای پرتاب می شده. اگرچه برخی از محققان در این مورد اختلاف دارند.

معماری کاخ توپکاپی استانبول

کاخ توپکاپی سه معماری مستقل را به نمایش می گذارد، که شامل سه بخش کاخ بیرونی، کاخ درونی و حرم سرا می شود. کاخ درونی و حرم سرا بخش هایی هستند که زندگی خصوصی شاهان در آن ها جریان داشته است. طرح اولیه سلطان محمد برای کاخ توپکاپی از چهار حیاط متوالی تشکیل شده که با دیوارهای بلندی احاطه شده بودند. هر حیاط هدفی متفاوتی را دنبال می کرد و با دروازه ای از باقی قسمت ها جدا و در طی روندی تدریجی با رسیدن به حیاط سوم و چهارم فضا خصوصی تر و رفت و آمد محدودتر می شد.

اساس ساخت مجموعه کاخ توپکاپی بر وجود انزوا و حریم سلطنتی استوار است؛ آنچه که امروز نیز نه تنها در این اثر بلکه در باقی کاخ ها و آثار به جا مانده از دوره عثمانی نیز مشهود است. ساخت عمارت اولیه و دروازه اصلی یا همان دروازه سلطنتی در سال ۱۴۷۲ به پایان رسید. باروهای کاخ توپکاپی در دروازه دوم که متاثر از معماری قرون وسطا اروپا است در سال ۱۴۷۸ میلادی تکمیل شد.

ساختمان های باقی مانده از طرح اولیه اکثرا کم ارتفاع و یک یا دو طبقه دارند و کاربردشان در طی قرن ها تغییر کرده است؛ این موضوع باعث شده است که امروز سازه هایی با کارکرد نامشخص به ویژه در حرم سرا وجود داشته باشند. ساختمان های خدماتی نیز اکثرا ساختمان های سنگی تک طبقه با گنبدی بلند هستند. بناهایی که برای سکونت مورد استفاده قرار می گرفتند از سنگ و چوب ساخته شده اند و گنبد آن ها با لایه ای از سرب پوشیده می شده است.

باروهای کاخ توپکاپی در دروازه دوم که متاثر از معماری قرون وسطا اروپا است

قسمت های داخلی و باغ های کاخ توپکاپی با جزییاتی همچون آب نماها، حوض ها و فواره ها تزیین شده اند. باغ های مجموعه شامل بخش هایی همچون خانه شیرها می شود که برای پرورش و غذا دادن به حیوانات طراحی شده است. علاوه بر این باغ های توپکاپی دارای راهروهایی سنگ فرش شده نیز هستند.

کاخ توپکاپی تاثیر عمیقی از معماری کاخ ادیرنه (Edirne Palace) گرفته است؛ چراکه شکوه و عظمت معماری آن همچون ادیرنه متاثر از حیاط های بزرگی است که اطراف آن ها با بناها و دروازه ها احاطه شده اند. کاخ ادیرنه، کاخ سابق امپراتوری عثمانی است؛ زمانی که شهر ادیرنه پایتخت آن محسوب می شد.بناهای کاخ توپکاپی در زلزله سال ۱۵۰۹ و آتش سوزی سال ۱۶۶۵ آسیب های جدی دیدند و پس از هر بازسازی و مرمت، بناهای جدیدی به آن ها اضافه شدند و مجموعه کاخ گسترده تر شد.

بخش های مختلف کاخ توپکاپی

آنچه که امروز با گذشت زمان و توسعه های کاخ توپکاپی در مقاطع مختلف تاریخی رخ داده است از آن هزارتویی با ساختمان های مختلف پدید آورده است که در مرکز آن ها حیاطی بزرگ وجود دارد.

• حیاط اول: صحن اول کاخ توپکاپی یا همان حیاط بیرونی بزرگ ترین و تنها حیاط عمومی محسوب می شود و در زمان امپراتوری عثمانی هر فرد غیر مسلحی می توانست از دروازه امپراتوری (سلطنتی) یا باب همایون وارد آن شود. فضای این حیاط احتمالا یکی از شلوغ ترین بخش های کاخ بوده؛ زیرا مکانی مناسب و ایدئال برای برگزاری مراسم و راه پیمایی ها به شمار می آمده است. در این حیاط آثاری از کارگاه های هنرمندان، صنعت گران توپکاپی همچون نجاران، خیاطان، خوش نویسان و سایر اصناف باقی مانده است. از این حیاط با نام حیاط سپاه نیز یاد می کنند. از دروازه اول به بعد هیچ کس جز پادشاه حق نداشت سوار بر اسب عبور کند و همه باید پیاده تردد می کردند.
• حیاط دوم: دروازه سلام به صحن دومی منتهی می شود که به آن میدان دیوان نیز می گویند. هرکسی به این مکان وارد می شد باید به سلطان سلام و درود می فرستاد و علت نام گذاری این دروازه نیز همین است. از این دروازه تنها سلطان و خادمان سلطنتی حق عبور داشتند.برج عدالت بلندترین بنای کاخ توپکاپی، منظره ای کامل از کاخ را در اختیار شاه قرار می داد در حیاط دوم مجموعه توپکاپی، علاوه بر اتاق شوراها، آشپزخانه و قنادی های کاخ نیز وجود داشت که امروزه مجموعه چینی های امپراتوری در آن به نمایش گذاشته می شود. علاوه بر آن خزانه خارجی نیز در حیاط قرار داشت که در حال حاضر سلاح های امپراتوری در آن نمایش داده می شود. اشیای موجود در کاخ توپکاپی از منابع مختلفی گردآوری شده است؛ این طیف شامل اشیای تولید شده در کارگاه های کاخ، خریداری شده در بازار، هدایای مقامات خارجی و غنیمت های جنگی می شود.
• حیاط سوم: دروازه سعادت، به حیاط سوم منتهی می شود؛ حیاطی که محل اقامت خصوصی سلطان و مدرسه داخلی کاخ است. علت نام گذاری این دروازه نیز برگزاری جشن های بزرگ در این مکان بوده است. هیچ کس بدون اجازه حق عبور از این دروازه را نداشت و تنها خود سلطان، اعضای خانواده، خادمان او و افراد مورد تایید می توانستند به این حیاط رفت وآمد کنند. باقی افراد فقط می توانستند تا اتاق ملاقات پیش بروند و از آن ها انتظار می رفت تا از آداب و رسوم خاصی پیروی کنند. آن ها نمی توانستند با سلطان تماس چشمی مستقیم داشته باشند و باید سر و چشمان خود را پایین می انداختند و با مترجم سلطان صحبت می کردند.
• حیاط چهارم: حیاط سوم کاخ توپکاپی امتداد پیدا می کند و به حیاط چهارم می رسد که عمدتا از باغ های پلکانی و عمارت ها تشکیل شده است. این فضا شامل اتاق ها و عمارت های متعددی از جمله اتاقک مکیدیه (Mecidiye) و اتاق ختنه پسران شاه با تزیینات سرسبز می شود که منظره ای رو به تنگه بسفر و دریای مرمر دارند و در قرن ۱۹ میلادی ساخته شده اند. عمارت بغداد، عمارت ایروان و عمارت صوفی با منظره ای مشرف به خلیج شاخ طلایی نیز در قرن ۱۷ میلادی شکل گرفته اند. در حال حاضر زیر اتاقک مکیدیه، کافه تریا و رستوران سلف سرویسی تدارک دیده شده است.

کاخ توپکاپی کجاست؟

کاخ توپکاپی در بافت قدیمی شهر استانبول در شرق منطقه فاتح در بخش اروپایی در محله سلطان محمد در نزدیکی امینونو قرار دارد. این کاخ درست روی زمینی ساخته شده است که روزی بیزانس باستان یا قسطنطنیه مرکز امپراتوری روم شرقی بود. کاخ توپکاپی در بلندترین نقطه زمینی کوهپایه ای، مشرف به دریای مرمره و خلیج شاخ طلایی قرار گرفته است.

فاصله کاخ توپکاپی تا تنگه بسفر. حدود ۴۸ کیلومتر (یک ساعت و ۲۰ دقیقه) و تا میدان تکسیم، حدود ۹ کیلومتر (۳۵ دقیقه) است. این کاخ با فرودگاه آتاتورک استانبول ۱۹ کیلومتر (۵۰ دقیقه) و فرودگاه صبیحه گوکچن استانبول، ۶۸ کیلومتر (یک ساعت و نیم) فاصله دارد. کاخ توپکاپی در نزدیکی دیگر جاذبه های مهم استانبول مانند مسجد سلطان احمد، آب انبار باسیلیکا، ایاصوفیه و موزه باستان شناسی واقع شده است.

آشنایی با زیبایی های آب انبار باسیلیکا سیسترن