گل نسترن و خواص دارویی-درمانی آن

گیاه نسترن درختچه کوچکی است با ارتفاع حداکثر 3 متر و برگ هایی شامل پنج تا هفت برگچه دندانه دار که به شکل بیضی نوک تیز بوده و گل ها به رنگ های گلی (قرمز کم رنگ)، سفید مایل به گلی و یا سفید هستند. این گل زیبا وخوش عطر سرشار از خواص دارویی است که علاوه بر آن رب مخصوص خوراکی نیز از آن تهیه می شود که می تواند جایگزین رب انار جهت استفاده در غذاها باشد؛ در ذیل به معرفی این گل و خواص آن می پردازیم. گل نسترن یا dog rose با نام علمی rosa canina که در کتابهای قدیمی به نام نسرین، نسترن و نستر نیز نامیده شده، درختچه کوچکی است که در حاشیه جنگلها، چاهها و گودالهای آب می روید؛ نهنج گل پس از رشد به جسم کوزه مانند و قرمزرنگی تبدیل می شود و قسمت داخلی آن الیاف ظریف و باریکی دارد که میوه های فندقه ای درون کوزه را در بر می گیرد، گل نسترن در اکثر نقاطایران به طور خودرو می روید و قسمت مورد استفاده این گل، کوزه های مذکور است که به هیپس مشهورند. استفاده از میوه گل نسترن (R. canina hips) در قرون وسطی رواج داشت و زمانی در میان عامه مردم برای بیماریهای قفسه سینه مصرف می شد؛ میوه این گل که به آن میوه گل سرخ یا رز نیز گفته می شود، منبع طبیعی ویتامین C است که موجب کاربرد گسترده آن در مکمل های ویتامین طبیعی، چای و محصولات متنوع دیگر از جمله سوپ و مارمالاد شده است؛ اگرچه این محصولات، به لحاظ تاریخی، مکمل غذایی به شمار می آمدند اما به عنوان داروی ملین و ادرارآور نیز مصرف شده اند. پیش تر، میوه رز به عنوان نوشیدنی مغذی برای کودکان همچنین به منظور طعم دهنده در چای و مربا استفاده می شد.

ترکیبات میوه گل نسترن

میوه تازه گل نسترن(میوه گل سرخ) حاوی 5/0 تا 7/1 درصد ویتامین C است که ترکیبی از آسکوربیک اسید و هیدرو اسکوربیک اسید است؛ میزان ویتامین C میوه خشک موجود در بازار، ممکن است مختلف باشد، در آزمایشی که با روش رنگ سنجی و تین لایه کروماتوگرافی انجام گرفت، مشخص شد کاهش ویتامین C بستگی به مقدار خرد کردن و ذرات این میوه دارد به عنوان مثال در صورتی که میوه فقط نصف شود، میزان ویتامین C موجود در آن پس از یک سال و نیم نصف می شود، در حالی که اگر خرد شود، پس از شش ماه صددرصد ویتامین C آن از بین می رود.
در بعضی منابع از میوه گل سرخ به عنوان غنی ترین منبع ویتامین C یاد شده است؛ مرکبات 50 میلی گرم، کلم بروکلی خام و کیوی حدود 100 میلی گرم، بعضی سبزیجات مناطق گرمسیری 200 تا 300 میلی گرم، میوه گل سرخ 1250 میلی گرم، آسرولا 1000 تا 2330 میلی گرم و مارجون 3150 میلی گرم در هر صد گرم ویتامین C دارند؛ میوه این گل 20 برابر لیمو ویتامین C دارد.
میوه گل نسترن یا همان میوه گل سرخ همچنین حاوی ویتامین های A1، B1، B2، B3 و K است؛ از دیگر ترکیبات این میوه، پکتین (11 درصد)، تاتن ها (2 تا 3 درصد)، اسید سیتریک و اسید مالیک، فلاونوئیدها، رنگدانه های زرد و قرمز مخصوصاً کاروتنوئیدها، وانیلین، اسانس و قندها را می توان نام برد.

داروشناختی و اثرات مهم میوه گل نسترن

ویتامین C یک مکمل غذایی است و به عنوان ضد اسکوربوتیک مصرف می شود؛ برای جبران کمبود این ویتامین می توان از میوه این گل استفاده کرد؛ متأسفانه چون ممکن است مقدار زیادی از ویتامین C هنگام خشک کردن یا تهیه محصول از میوه گل نسترن از بین برود، مقداری ویتامین C مصنوعی به این محصولات اضافه می شود که روی بسته بندی آنها ذکر نمی شود؛ در صورتی که میوه این گیاه به صورت تازه مصرف شود، دارای مقدار زیادی ویتامین است که مستقیماً جذب بدن می شود، میوه این گل، ادرارآور و مسهل است و از آن برای کاهش تشنگی، کاهش التهاب معده و نیز به عنوان طعم دهنده و همچنین، تهیه مربا استفاده می شود.
مسهل بودن این گیاه به خاطر اسید مالیک، اسید سیتریک، گلوکوزیدهای پورگاتیو، مانند مولتی فلورین A و B و پکتین موجود در آن است.

خواص گل نسترن

۱- ترمیم زخم و سوختگی

از جمله خواص گل نسترن ترمیم زخم و سوختگی های وجود بر روی پوست و شستشوی آن ها است. گل نسترن می تواند باعث بالا بردن سرعت جریان خون در پوست شود. شستشوی مناطقی از پوست که دچار سوختگی یا زخم شده اند با دم کرده برگ و گل نسترن می تواند با توجه به خواص ذکر شده به ترمیم و بهبود آن ها بیانجامد.

۲- لطافت پوست

یک نکته مهم درباره خواص گل نسترن این است که می تواند در افزایش جریان خون در پوست تاثیرگذار باشد، از این جهت این گیاه به پوست لطافت خاصی می دهد و به جوانسازی پوست کمک می کند.

۳- رفع بوی بد بدن

از خواص گل نسترن می توان به رفع بوی بدن اشاره کرد. گل خوشبوی نسترن نقش مفیدی در معطر کردن بدن و رفع بوی عرق دارد. افرادی که به میزان زیادی عرق می کنند می توانند پس از اینکه حمام کردند بدن خود را با دم کرده برگ و گل نسترن شستشو دهند و از عطر خوش آن لذت ببرند.

۴- سلامت قلب

دمنوش نسترن می تواند برای درمان بیماری های قلبی مفید باشد و به کار برده شود. از دم کرده نسترن می توان برای رفع تپش قلب استفاده کرد، همچنین میوه نسترن می تواند در کاهش فشار خون موثر واقع شود؛ بنابراین برای افراد مبتلا به فشار خون بالا می تواند گزینه خوبی باشد. برای این منظور می توانید پس از خیس کردن ۱۰ گرم از میوه نسترن برای مدت سه ساعت در ۳۰۰ سی سی آب، به مدت ۵ دقیقه آن را جوشانده و اجازه دهید ۱۵ دقیقه دم بکشد. نوشیدن ۳ لیوان از این دمنوش در روز می تواند اثر گذار باشد.

۵- تقویت معده

دمنوش حاصل از میوه نسترن مقوی معده است. همچنین این دمنوش از بین برنده انگل های روده است و اسهال و انقباض ماهیچه های معده را رفع می کند.

۶- دفع سنگ کلیه

میوه گل نسترن به صورت دم کرده می تواند تورم مجاری ادراری و کلیه را رفع کند. همچنین میوه گل نسترن در دفع سنگ کلیه کاربرد دارد. از دیگر خواص گل نسترن در این زمینه استفاده از میوه آن در بند آمدن ادرار است.

۷- درمان نقرس

گل نسترن در طب سنتی برای درمان نقرس به کار برده می شود.

۸- بهبود شکستگی استخوان

یکی دیگر از خواص گل نسترن، استفاده از ضمادی است که از برگ گل نسترن تهیه می شود و بر روی محل شکستگی قرار داده می شود. این ضماد می تواند در بهبود شکستگی استخوان مثمر ثمر واقع شود.

۹- آرامش اعصاب

استفاده از میوه گل نسترن می تواند اثرات مفیدی در آرام بخشی شخص به جای بگذارد و به آرامش اعصاب فرد بیانجامد. همچنین میوه گل نسترن می تواند غم واندوه را رفع کرده و بی خوابی را برطرف کند. میوه گل نسترن خاصیت ضد افسردگی دارد.

۱۰- تقویت سیستم ایمنی بدن

در هر ۱۰۰ گرم از میوه گل نسترن بیش از ۱۲۰۰ میلی گرم ویتامین C وجود دارد. توجه به این مقدار فراوان ویتامین C، میوه نسترن در تقویت سیستم ایمنی بدن نقش موثری دارد. ویتامین C یک آنتی اکسیدان به شمار می رود و در رفع و خنثی کردن رادیکال های آزاد نیز موثر است. میزان ویتامین C در میوه نسترن موجود است ۱۲ برابر پرتقال و ۳ برابر لیمو ترش است. قطعا این میزان، کمبود ویتامین C بدن را رفع می کند.

۱۱- رفع درد دندان

استفاده از میوه گل نسترن به صورت جوشیده می تواند خون لثه را در ناراحتی های مربوط به لثه بند آورد و همچنین باعث کاهش درد دندان شود.

سمیت و عوارض جانبی میوه گل نسترن

مصرف خوراکی میوه این گل، هیچ گونه مسمومیتی ایجاد نمی کند و 100 گرم از آن حاوی بیش از 1200 میلی گرم ویتامین C است؛ مصرف مقادیر کم آن هیچ عارضه ای در بر ندارد و در مورد مصرف مقدار زیاد و طولانی آن هم گزارشی ارائه نشده است؛ در کتب اروپایی، مانند کمیسیون E، عوارض مصرف مقدار زیاد این میوه ناشناخته گزارش شده است.
البته کارگرانی که به طور مداوم در معرض میوه های گل نسترن هستند، ممکن است دچار حساسیت و مشکلات تنفسی شوند؛ بعضی از این عوارض در واقع، حساسیت نیستند بلکه پرزهای ریز میوه گل هستند که مانند پشم شیشه بر روی پوست تحریکات مکانیکی پوستی ایجاد می کنند.