گیاه خرزهره و خواص بی شمار آن!
خرزهره (سم الحمار) گیاهی از تیره خرزهره می باشد و به صورت درختچه ای زیبا و دارای گل های مجتمع به رنگ های قرمز، سفید و صورتی می روید.این گیاه که بیشتر به عنوان گل زینتی پرورش داده می شود، دارای برگ های باریک، قدری ضخیم و گوشتی، کمی بدبو، تلخ و تند است. چنانچه مقداری از برگ های این گیاه را سگ بخورد، می میرد، ولی اگر خر از برگ های این گیاه بخورد ناراحتی پیدا نمی کند. بنابراین بهتر بود که این گیاه را سگ زهره می نامیدند نه خرزهره!
سم الحمار دارویی است سمی و در مصرف آن باید احتیاط گردد. این گیاه در مقادیر کاملا مشخص به عنوان داروی قلبی و مدر کاربرد دارد، به ویژه نوعی که گل های سفید دارد (در مقایسه با رنگ های دیگر آن) جنبه دارویی و درمانی بیشتری دارد. حال در این مقاله با خواص و مضرات گیاه خرزهره آشنا شوید.
خواص گیاه خرزهره
خرزهره گیاهی، سمی و دارای طبیعتی گرم و خشک است و پودر آن نیز به رنگ سبز، بدون بو و تلخ مزه می باشد. این گیاه عطسه آور، قاعده آور، خلط آور، مدر و مقوی قلب بوده و برای تنگی نفس نیز مفید می باشد. خرزهرهبیشتر به صورت ضماد و در خارج بدن استعمال می شود.ضماد آن برای دردهای کمر، پشت، درمان رماتیسمو عرق النسا نیز مفید می باشد و ورم های سفت و شدید را به سرعت کاهش می دهد.همچنین اگر به دنبال درمان گیاهی درد زانوهستید، از ضماد خرزهره استفاده کنید.
ضماد خرزهره برای درمان خارش، کچلی، بیماری های پوستی و رنگ صورت (آب برگ و گل آن) موثر است. عصاره آب برگ های این گیاه برای معالجه جرب بسیار نافع است. همچنین، جوشانده آب برگ و گل آن در روغن زیتون برای تقویت مو مفید می باشد و دم کرده گل آن نیز به عنوان نرم کننده مو استفاده می شود. مصرف برگ های این به صورت شیاف نیز سبب کاهش درد رحم می شود. همچنین این گیاه فراری دهنده حشرات بوده و به عنوان نوعی سم موش (انداختن در سوراخ موش) استفاده می شده است.
ترکیبات شیمیایی خرزهره
گیاه خرزهره حاوی تعدادی گلیکوزید قلبی از جمله اولئاندرین (oleandrin) و نرین (neriine) است. عناصر فعال اصلی این گیاه پلی‌ساکاریدها، کاردنولیدها و تری‌ترپن‌ها هستند. دیگر ترکیبات فعال دارویی این گیاه عبارت‌اند از:
فولینرین؛
روزاژنین؛
روتین (Rutin)؛
اولاندومایسین.
هرچند این گیاه به‌شیوه‌های سنتی برای درمان بیماری قلبی، آسم، دیابت، میخچه، گال، سرطان، صرع و التیام زخم استفاده می‌شود، کارآزمایی‌های بالینی محدودی برای اثبات این کاربردها وجود دارند. برای تهیه سم از خرزهره بیشتر از ریشه و دانه‌های گیاه استفاده می‌کنند.
نسخه های درمانی گیاه خرزهره در طب سنتی
چنانچه گل خرزهره را با کمی روغن حیوانی بجوشانند و پس از سرد شدن بر سرهای کچل ضماد کنند و کلاه و سایر وسایلی را که در تماس با سرکچلی بوده است با آب جوش و صابون شستشو دهند و این کار را به مدت ده تا پانزده روز ادامه دهند و سر را تمیز نگهدارند معمولا قارچ های کچلی را کشته و بیماری را بهبودی می بخشد. لازم به ذکر است اگر یک روز با جوشانده حنظل و روز دیگر با برگ خرزهره جوشانده شده شستشو دهند سرعت بهبودی زیادتر خواهد شد.
حشرات در اطراف این گیاه جمع نمی شوند و چنانچه از شیرابه آن بخورند خواهند مرد. در قدیم، قصرهای سلاطین را جهت دور شدن حشرات بیشتر با این گل زینت می داده اند.لذا، در اماکنی که دسترسی به داروهای کشنده حشرات نیست میتوان برگ خرزهره را جوشانیده و آب آن را در زمین ها و اماکنی که حشرات گزنده هست، بپاشند.
استفاده از خیسانده 20 گرم برگ خرزهره به صورت لوسیون برای درمان کچلی، شستشوی زخم های بدخیم و ضرب خوردگی اندام ها بسیار موثر است.
هشدار در مورد گل خرزهره
معمولاً عوارض مسمومیت با گیاه خرزهره به شکل تغییرات ناگهانی ضربان قلب مثل کند شدن یا تپش و افزایش سطح پتاسیم خون بروز می‌کند و درمان متداول آن تجویز داروهای کنترل ضربان قلب و ضد تهوع، شستشوی معده یا خوراندن زغال برای جذب سموم است. این گیاه در مناطق لرستان و ایلام و کرمانشاه هم دیده می شود و به زبان لری ژله گفته می شود. معمولا در کف رودخانه رشد دارد. مامن مناسبی برای حیات وحش است. در این منطقه از چوب و گل و میوه ان هیچ گونه استفاده ای نمی شود.نام لری این گیاه ژله می باشد
تکثیر گل خرزهره
خرزهره هندی یکی از زیباترین درختچه‌های تزئینی است. بهترین راه برای رشد سریع‌تر این گیاه، قلمه‌زدن آن است.برای قلمه‌زدن گیاه:
ساقه گیاه را درست زیر گره برگ ببرید.
قلمه را در مخلوطی از آب و محرک ریشه قرار دهید.
پس از رشد ریشه، آن را در گلدان حاوی خاک مرغوب بکارید و به خاک مواد آلی اضافه کنید.
خلاصه
خَرزَهره، جُور، کیش درختچه‌ای سمی و همیشه‌سبز با نام علمی Nerium oleander است. این گیاه از راسته گل‌سپاسی‌سانان (Gentianales)، تیرهٔ خرزهره‌ایان (Apocynaceae) است که به طور معمول در پارک‌ها برای اهداف زینتی کاشت می‌شود. خرزهره دارای برگ هایی شبیه به برگ بید ولی ستبرتر و بزرگ‌تر و گل هایی سرخ و سفید است. اگر حیوانات برگ آن را بخورند می‌میرند. این گیاه از آن دسته گیاهانی است که با وجود آنکه سمی و در برخی مواقع کشنده و خطرناک است اما گل های آن ویژگی‌ها و خواص خاصی نیز دارد و همین سبب می‌شود که در زمینه‌های دارویی مورد استفاده قرار بگیرد.