اهدای جنین مسئله ای که با افزایش آمار ناباروری و رسیدن به روش های درمانی مدرن و پیشرفته تبدیل به بحث داغی در بین متقاضیان شد .این روش درمانی، تنها روشی است که صریحاً مورد تجویز قانون گذار ایران قرار گرفته است.
اهدای جنین چیست؟
بسیاری از زوج ها برای بچه دار شدن از روش لقاح مصنوعی (IVF) استفاده می کنند. در این روش، اسپرم و تخمک در محیط آزمایشگاه با هم ادغام می شوند و رویان تشکیل شده به رحم منتقل می شود. همچنین می توان این رویان ها را برای استفاده در آینده نگهداری یا منجمد کرد. نحوه استفاده از این رویان ها و هدف از آن بستگی به تصمیم زوج ها دارد. رویان ها می تواند از حالت فریز خارج شده و از بین برود یا بعدا توسط افراد دیگر خانواده مورد استفاده قرار بگیرد، در تحقیقات آزمایشگاهی استفاده شود یا به زوج های نابارور اهدا شود.پس از انجام لقاح مصنوعی، زوج هایی که موفق به بارداری شده اند و رویان اضافی دارند می توانند رویان ها را اهدا کنند یا در اختیار زوج های نابارور قرار دهند. این برای زوج های نابارور که قصد تشکیل خانواده دارند کاری بسیار شرافتمندانه و دلگرم کننده است و رویان نیز در مسیر درستی به زندگی خود ادامه می دهد.
تفاوت استفاده از جنین اهدایی و فرزند خواندگی
هنگامی که زوجین جهت درمان ناباروری از روش های کمک باروری مانند جنین اهدایی استفاده می کنند، ممکن است معنی فرزند خواندگی تداعی شود، اما فرزند خواندگی واقعی به معنی پذیرش سرپرستی فرزند پس از تولد است؛ اما از آنجا که فرزند حاصل از روش جنین اهدایی در خانواده بدنیا می آید، بنابراین فرزند خواندگی محسوب نمی شود.فرزند متولد شده توسط روش جنین اهدایی، از لحاظ ژنتیکی مشابه تخمک و اسپرم لقاح یافته در این روش است. زوجینی که تصمیم به فرزند خواندگی دارند، ممکن است تمایل داشته باشند از روش های کمک باروری مانند اهدای جنین استفاده کنند، اگرچه درمان ناباروری با جنین اهدایی ممکن است طولانی باشد.
چه زمانی اهدای جنین انجام می شود؟
اهدای جنین در دو مورد انجام می شود. نخست، در مواردی که ناباروری مربوط به مرد است و وی قادر به تولید اسپرم نیست، در حالی که تخمک زن سالم است و زن از حیث قابلیت طی دوره بارداری مشکلی ندارد. دوم، در مواردی که در اصل باروری زوجین متقاضی اختلالی وجود ندارد، بلکه احتمال انتقال بیماری های ژنتیکی از زن و شوهر به نسل بعد، بارداری طبیعی ایشان را با خطر مواجه می کند. در نتیجه، بیماری های ژنتیکی نظیر هموفیلی و یا ناهنجاری های مادرزادی، با اهدای جنین قابل پیشگیری است و زوجین به آرزوی خود می رسند، بی آن که مخاطرات ناشی از احتمال بیماری جنین را به جان بخرند.
میزان موفقیت جنین اهدایی
اهدای جنین یک تکنیک درمان ناباروری نوین است و بنابراین میزان موفقیت آن توسط تعداد تولد نوزاد زنده در هر انتقال جنین اندازه گیری می شود. میزان موفقیت جنین اهدایی به کیفیت جنین، سن فرد اهدا کننده جنین، تعداد جنین های منتقل شده و مرحله رشد جنین در هنگام فریز بستگی دارد. درصد موفقیت استفاده از این روش، به طور متوسط 43 تا 45 درصد است.
روش تهیه جنین اهدایی
جنین هایی که جهت اهدا مورد استفاده قرار می گیرند به دو شیوه تهیه می شوند :
- جنین های ناشی از زوج های ناباروری که از طریق تلقیح آزمایشگاهی صاحب فرزند شده اند و تعداد جنین های تشکیل شده در فرایند درمان، بیشتر از تعداد جنین های انتقال یافته به رحم زن بوده و تمایل و نیازی به استفاده از جنین های مازاد منجمد خود ندارند.
- جنین های ناشی از اهدای تخمک و اسپرم یک زوج دیگر که مشکل نازایی ندارند و صرفاً با مقاصد نوع دوستانه اقدام به اهدا می کنند.
شرایط و قوانین دریافت و اهدای جنین به زن و مرد نابارور
این روش درمانی، تنها روشی است که صریحاً مورد تجویز قانون گذار ایران قرار گرفته و به موجب قانون نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور مصوب 29/4/82 مشروعیت یافته است. ماده 2 این قانون دریافت جنین اهدایی را منوط به تقاضای مشترک زوجین نابارور از طریق تسلیم دادخواست به دادگاه خانواده دانسته و شرایط لازم برای دریافت جنین را به شرح زیر احصا نموده است :
- زوجین بنا به گواهی معتبر پزشکی، امکان بچه دارشدن نداشته باشند و زوجه استعداد دریافت جنین را داشته باشد.
- زوجین دارای صلاحیت اخلاقی باشند.
- هیچ یک از زوجین محجور نباشند.
- هیچ یک از زوجین مبتلا به بیماریهای صعب العلاج نباشند.
- هیچ یک از زوجین معتاد به مواد مخدر نباشند.
- زوجین بایستی تابعیت جمهوری اسلامی ایران را داشته باشند".
شرایط لازم هر دو طرف اهداکننده و دریافت کننده برای اهدای جنین
ماده 3 قانون مسئله نسب و حقوق و تکالیف فرزند-والدی فرزند ناشی از اهدای جنین را به اجمال و به نحوی ناقص طرح نموده و اشعار می دارد :
"وظایف و تکالیف زوجین اهداء گیرنده جنین و طفل متولد شده از لحاظ نگهداری و تربیت و نفقه و احترام، نظیر وظایف و تکالیف اولاد و پدر و مادر است".
با این عبارات، قانون گذار وقت تلاش کرده تا از تعیین تکلیف موضوع اصلی یعنی نسب و ارث فرزند ناشی از اهدا، سر باز بزند تا از ایرادات احتمالی شرعی شورای نگهبان در امان بماند. اما همین اجمال، علیرغم آن که زمینه را برای تصویب قانون فراهم ساخت، ما را با انبوهی از پرسش ها تنها گذاشته که مهم ترین آن مسئله نسب است. مشخص نیست فرزند ناشی از اهدا، فرزند زوجین نابارور محسوب می شود یا فرزند زوجین ژنتیک.
به عبارت دیگر روشن نیست باید این فرزند را ملحق به زن و مردی بدانیم که متقاضی جنین بوده اند و نوزاد در دل آن خانواده چشم باز کرده، یا باید او را فرزند زن و مردی بخوانیم که اسپرم و تخمک متعلق به آنها بوده و ژنوم (ساختار ژنتیکی) ایشان در شکل گیری اوصاف وی تأثیرگذار بوده است. قانون از کنار این موضوع مهم بی آن که حکمی بدهد عبور کرده و تعیین تکلیف را بر عهده سایر منابع حقوق گذاشته است. اما مشکل اینجاست که سایر منابع حقوق نیز حکم صریحی در این خصوص ندارند.
نکات مثبت اهدای جنین
- وقتی زوج هایی که قادر به بچه دار شدن نیستند و قصد انجام لقاح مصنوعی دارند رویان فریز شده ساخته می شود. بعد از بارداری موفقیت آمیز، باقی رویان ها اهدا می شود و در دسترس زوج هایی قرار می گیرد که قصد قبول و سرپرستی رویان را دارند.
- زمانی که نوزادی به سرپرستی گرفته می شود، مادر تجربه باردار شدن و تولد نوزاد را از دست می دهد. در حالی که با سرپرستی رویان، جنین داخل رحم مادر رشد می کند و مادر تمام مراحل بارداری و زایمان را تجربه می کند.
- زوج هایی که بچه ندارند و دلشان می خواهد خودشان بچه دار شوند می توانند این روش را انتخاب و در زندگی خود تغییر بزرگی ایجاد کنند. این کار کمک می کند تا زوج های نابارور دوران بارداری را بدون توجه به مشکلات خود به روشی طبیعی تجربه کنند و این کاری بی نظیری است.
نکات منفی اهدای جنین
- قبول رویان معمولا در کلینیک های باروری انجام می شود که لیست انتظاری طولانی دارد. طولانی شدن مراحل سرپرستی نیز به این دلیل است که معمولا تقاضا بیشتر از عرضه است و مرحله تطابق نیز مدتی طول می کشد.
- انتقال رویان فریز شده در مقایسه با روش لقاح مصنوعی سنتیIVF، دارای میزان موفقیت یکسانی است. هرچند با افزایش سن مادر میزان موفقیت پایین می آید. همچنین مدت انجماد رویان نیز در میزان موفقیت تاثیرگذار است
آی وی اف (IVF) با آی یو آی (IUI) چه فرقی دارد؟
