منبت کاری
منبت یکی از هنرها و صنایع دستی است. در این هنر نقش ها به صورت نقش برجسته روی زمینه کار قرار می گیرند. منبت کاری چوب یکی از شاخه های منبتکاری است ولی منبت کاری بیشتر به صورت کنده کاری روی چوب اجرا می شود.
منبت کاری هنری است مشتمل بر حکاکی و کنده کاری بر روی چوب. این هنر دستی نماد احساس، ادراک ، اندیشه و خلاقیت هنرمندان که با ذوق و سلیقه سرشار، اثر هنری را ابداع می کنند.
پیشینه منبت کاری
اگر چه تاریخی دقیقی از این هنر در دست نیست ، ولی منبت کاری داری قدمت دیرینه ی ۱۵۰۰ ساله است . چوب که ماده ی اولیه و اصلی این هنر را تشکیل می دهد به عنوان متریال قابل دسترس و ارزان برای بشر محسوب می شود . و هنرمندان هنر منبت کاری به وسیله چوب ها به کنده کاری و برجسته کاری ، به خلق آثاری ماندگار و جاوید پرداخته اند . اما بر اساس مطالعاتی که تاریخ شناسان انجام داده اند به این نتیجه رسیده اند که بازه ی زمانی که برای این هنر می توان محسوب کنیم دوره ی ساسانیان می باشد . حتی نقش و نگارهایی از دوره هخامنشیان نیز به جا مانده است که گویای قدمت این هنر از آن دوره می باشد . مهمترین آثار شناخته شده منبت کاری در ایران دارای قدمت ۱۲۰۰ ساله می باشد که درب چوبی مسجد جامع عتیق شیراز را تشکیل می دهد . که از چوب تبریزی و گردو در ساخت آن به کار رفته است .
ابزار منبت کاری
چاقو، مغار یا قلم منبت کاری با تیغه های مختلف از نظر اندازه و فرم ابزارهای اصلی منبت کاری و حکاکی روی چوب از زمان گذشته تا به حال تغییر چندانی نداشته و ابزاری چون مغارهای تخت و مورب، نیم باز (خمیده، تخت، کج)، گیلویی و شِفره، چاقو با تیغه های مختلف از نظر اندازه، اره، چوب تراش و ابزارهای نرم و هموار کننده مانند سوهان و رنده می باشد.
انواع و سبک های منبت کاری
منبت کاری، اشکال مختلفی دارد. این قالب ها از نظر ماهیت برش چوب و تکنیک هایی که به این منظور، مورد استفاده قرار می گیرند، با یکدیگر تفاوت دارند.
تراشه برداری: یکی از قالب های قدیمی منبت کاری است که در آن، تکه های کوچک چوب از روی یک ورقه چوبی که سطح آن هموار شده است، برداشته می شوند. برای این کار از ابزارهای کوچکی چون چاقو و قلم تراش استفاده می شود.
برجسته کاری: این روش نیز یکی از قالب های قدیمی است که در آن تصاویر زیبایی بر روی یک سطح چوبی ایجاد می شود و این طور به نظر می رسد که این تصاویر در خود سطح وجود داشته اند. این کار با برداشتن چوب اضافی به کمک گوژ، قلم تراش و پتک چوبی انجام می شود.
ترین (treen): برای ساختن اشیا چوبی مفید، قطعات چوبی را به شیوه های هنرمندانه ای، به اشکال مختلف در می آورند و به این کار treen می گویند. از جمله کاربرد های دیگر منبت کاری، ساختن اشیا تزئینی زیبا با استفاده از چوب است.
پایتخت منبت کاری در ایران
پایتخت هنر منبت کاری در ایران ، شهر ملایر می باشد . شهرملایر یکی از شهرهای همدان می باشد پیشینه هنر منبت کاری در این شهر به دوره زندیه برمی گردد . ملایر بیش از ۷۰ درصد از منبت ایران و جهان را تأمین می کند و بیشترین حجم کارگاه در این شهر قرار دارد و حدود بیست هزار نفر در این شهر به هنر منبت کاری مشغول می باشند . و در صادرات انواع محصولات منبت نیز موفق عمل نموده است . علاوه بر شهر ملایر می توان به شهر تویسکران ( همدان ) ، شهر گلپایگان ( اصفهان ) ، آباده ( شیراز ) نیز اشاره نمود . پس نتیجه می گیریم هنر منبت کاری هنر بومی و ایرانی محسوب می شود.
پیشینه صحافی و انواع جلدهای سنتی
