چشمه دوزی در کرمانشاه و اصفهان از قدیمی ترین هنرها می باشد . در چشمه دوزی ، ساده بودن طرح بسیار حائز اهمیت می باشد. طرح های چشمه دوزی به صورت معمول به وسیله نقشه و شمارش الیاف کتان انجام می شود . زیبایی طرح بر روی پارچه علاوه بر نقش به ظرافت و تمیزی کار نیز وابسته می باشد.
برای پیاده کردن سوزن دوزی از نوع چشمه دوزی یک نخ به صورت چهار خانه از پارچه کشیده می شود و سپس چهارخانه را همانند ژور یا نقش های دیگر پر می کنند. چشمه دوزی را می توان با برو دری دوزی و قلاب دوزی انجام داد. در اصفهان خیلی ها از نقش های قلمکار بهره می برند و گاهی هم بته، جقه و طرح های مانند آن ها را در بین چشمه دوزی با قلاب می دوزند. درویش دوزی تقریبا شبیه به چشمه دوزی می باشد ، با این تفاوت که در دوریش دوزی نسبت به چشمه دوزی از نخ کشی کمتر استفاده می شود.
تاریخچه
تاریخچه این دوخت و هنر را می توان به ایرانیان مرتبط دانست، به این دلیل که از زمان های گذشته و بسیار قدیم تا هم اکنون این نوع دوخت در اصفهان بسیار هنرمند و طرفدار دارد. به صورت کلی این نوع دوخت سابقه بسیار قدیمی ای در ایران دارد. سوزن دوزی از دوره ی قبل از اسلام شروع شده است و در دوران اسلامی به اوج شکوفایی خود دست یافته است.
در زمان های قدیم که بانوان برای حجاب گرفتن بیشتر از روبند هایی استفاده می کردند ، روبند هایشان را به وسیله این نوع دوخت تزئین می کردند که به این طریق نمای آن ها مزین می گردید.
انواع نقش های سکمه دوزی
در سکمه دوزی از طرح های بسیاری مانند ترنج، سر ترنج یا نیم ترنج، نقش انواع گل ها، شمسه ای، ستاره یا گل و بته و... ستفاده می شود. در صورتی که تعداد تار و پودهای نخ کش شده برابر با تعداد به جای مانده باشد، منفذهای هماهنگ و یکنواختی ایجاد می کنند که با آن چشمه دوزی گفته می شود اما موارد مشابهی نیز وجود دارند که در آنها از سکمه دوزی استفاده می شود. از جمله این موارد عبارتند از:
- تور دوزی: در سکمه دوزی در صورت بیشتر بودن تار و پودهای به جای مانده روی آن را به شکل لتوری در می آورند و به این نوع دوخت تور دوزی گفته می شود.
- شبکه دوزی: در این دوخت قسمتی از طرح تار و پود یا کل تار/ کل پود نخ کش شده و از روشی رایج به نام ژور دوزی استفاده می شود.
- اشرفی دوزی: هدف از اشرفی دوزی ایجاد طرحی از یک گل به نام گل اشرفی است که بدین منظور میان منافذ بزرگ ایجاد شده نخ های متقاطعی عبور داده می شود و چهار گلبرگ با دوخت هایی مخصوص به آن ها وصل می شوند.
- بقیه ی دوخت های پرکاربرد: ستاره دوزی، زنجیره دوزی، گره فرانسوی، دندان موشی، ساقه دوزی، ساتن دوزی، اشرفی دوزی، شبکه دوزی، ستاره دوزی و تور دوزی از جمله روش های دوخت کاربردی هستند که همراه با سکمه دوزی مورد استفاده قرار می گیرند.
کاربرد چشمه دوزی در کجا ها است؟
- رو میزی
- رو کرسی پرده
- جای قرآن
- رو تختی
- دستمال سفره
- زیر بشقابی
- کوسن
- روبند
- آستین لباس
- لبه های دمان
مواد مورد نیاز سکمه دوزی
برای اینکه بتوان سکمه دوزی کرد نیاز است موارد زیر را تهیه نمایید:
- پارچه: بیس کار پارچه است و اولین چیزی که لازم دارید پارچه می باشد.باید برای اینکار از پارچه کتان ایرانی استفاده کنید و ترجیحا پارچه طرح دار نباشد و ساده باشد. پارچه ای که انتخاب می کنید باید تار و پودی عمود بر هم و با ضخامت یکسان داشته باشد. پارچه هایی مثل مخمل، ساتن یا پارچه های کج راه برای این روش رودوزی مناسب نیستند.
- نخ: دومین چیزی که نیاز دارید نخ است .نخ می تواند ابریشم تابیده ، دمسه و نخ عمامه باشد.زمانی که تار و پود را نخ کش می کنند محل بریدگی تار و پود را قلاب دوزی می کنند.همچنین از نخ سکمه دوزی و نخ عمامه برای قلاب دوزی استفاده می کنند.
- کارگاه: از این وسیله برای صاف کردن و محکم کردن پارچه و از بین بردن چین و چروک های پارچه استفاده می شود.
- 4.صندلی: برای نشستن .سکمه دوزی کاری بسیار ظریف است و نیاز به دقت و توجه زیادی دارد و ساعت های طولانی زمان نیاز دارد برای اینکه از نظر بدنی آسیب نبینید بهتر است روی یک صندلی مناسب بنشینید.
- پایه یا خرک: وسیله ای جهت قرار دادن کارگاه روی ان
- سایر اقلام: لوازم دیگری هم مانند نخ و سوزن، قلاب، انگشتانه و تیغ و قیچی ظریف برای سکمه دوزی مورد نیاز است .
شیوه کار چشمه دوزی چیست؟
این دوخت به وسیله نقشه و شمارش الیاف کتان صورت می گیرد. برای انجام این کار ، ابتدا نقشه مورد نظر را روی پارچه انتقال داده ، سپس قسمت هایی که باید تار و پود پارچه کشیده شود ، شمارش شده و نخ کشی می کنند. سپس اطراف جاهای نخ کشی شده را با دوخت دندان موشی ، زنجیره یا قلاب دوزی محکم می کنند.
در این رودوزی ، سادگی طرح از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. گاهی یک نخ به طور چهارخانه از پارچه کشیده می شود و سپس چهارخانه را به طور مایل مانند ژور پر می کنند.
چشمه دوزی را می توان با برودردوزی و قلاب دوزی نیز انجام داد. در اصفهان بیشتر از نقش های قلمکار استفاده می کنند. گاهی نیز در بین چشمه دوزی ، طرح هایی همچون بته جقه را قلاب دوزی می کنند.
پارچه بعد از این رودوزی ، حالت تور به خود می گیرد.
سخن آخر
این هنر دقت و ظرافت زیادی نیاز دارد و خیلی باید با حوصله انجام شود کشیدن اشتباهی تار و پود و یا دوخت اشتباه می تواند روی زیبایی کار تاثیر بگذارد.
هنرهای دستی با نمد
