حق حبس زن به چه معناست؟ و چه شرایطی دارد؟

یکی از آثار مهمی که استفاده از حق حبس توسط زن دارد این است که در صورت استفاده از حق حبس ، زن کماکان از حق نفقه برخوردار می باشد . البته استفاده از حق حبس منوط به فراهم بودن شرایطی است ؛ از جمله اینکه مهریه زن باید حال باشد و همچنین اینکه زن پس از تمکین خاص ( ولو یکبار ) ، دیگر نمی تواند از حق حبس استفاده نماید . به همین دلیل ، در این مقاله ، حق حبس ، حق حبس در نکاح و آثار استفاده از حق حبس را مورد بررسی قرار می دهیم .

حق حبس به چه معناست

در عقود معوض یعنی عقودی که هر کدام از طرفین تعهدی را در برابر دیگری به عهده گرفته اند ، هر کدام از طرفین بعد از عقد ، حق دارد مالی را که تعهد به تسلیم آن در برابر دیگری دارد ، تا زمانیکه طرف مقابل تعهدش را ایفا نکرده است ، به وی ندهد . بعنوان مثال ، به موجب عقد بیع یا خرید و فروش ، فروشنده حق دارد تا زمانیکه خریدار هزینه آن را نپرداخته است از تسلیم کالا به او خودداری نماید . به چنین حقی در اصطلاح حقوقی " حق حبس " گفته می شود .

حق حبس در نکاح

بر اساس ماده 1085 قانون مدنی " زن می تواند تا مهریه به او تسلیم نشده است از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند " . بنابراین ، استفاده از حق حبس در ازدواج نیز امکانپذیر است و زوجه می تواند از این حق استفاده نماید . استفاده از حق حبس ، علاوه بر عقود معوض ، در عقد نکاح یا ازدواج هم امکانپذیر می باشد . به لحاظ حقوقی ، گفته می شود که چون مهریه به نوعی عوض عقد نکاح است ، لذا زن می تواند قبل از دریافت مهریه ، از ایفای وظایف زناشویی خود خودداری نماید . استفاده از حق حبس در نکاح که مبتنی بر احکام فقهی هم هست . در فقه حق حبس برای زوجه با این عبارت بیان شده است که " للزوجه الامتناع قبل الدخول حتی تقبض مهرها ان کان حالا ". یعنی اینکه زن می تواند از رابطه زناشویی امتناع کند تا زمانی که مهریه اش را دریافت نماید . این مهریه باید حال باشد ، نه مدت دار . البته استفاده از حق حبس در ازدواج ، نیازمند وجود شرایطی است که صرفا در صورت وجود این شرایط ، زن می تواند تا زمانی که مهریه اش را نگرفته است ، از تمکین خاص و تمکین عام در برابر شوهرش خودداری نماید . مثلا مهریه زن باید حال باشد ؛ نه مدت دار . همچنین ، در صورتی که زن خودش و با اختیار وظایف زناشویی اش را انجام داده باشد دیگر نمی تواند از حق حبس استفاده کند .

آثار استفاده از حق حبس

بر اساس قانون مدنی ، " زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند ، مشروط بر اینکه مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود " . بنابراین ، زن می تواند تا زمانیکه مهریه به او تسلیم نشده است ، از ایفای وظایف زناشویی اش خودداری کند . بنظر می رسد که خودداری از وظایف زناشویی یا همان تمکین ، صرفا شامل تمکین خاص یا اعمال زناشویی نیست . بلکه زن می تواند از رفتن به منزل شوهر تا زمان دریافت مهریه خودداری نماید . لذا یکی از موارد مجاز عدم تمکین ، استفاده از حق حبس دختر باکره است . علاوه بر این ، یکی از آثاری که استفاده از حق حبس دارد آن است که استفاده زن از حق حبس سبب نمی شود که زن حق نفقه اش را از دست بدهد . بنابراین ، زن در صورت استفاده از حق حبس باز هم از حق نفقه برخوردار است و می تواند دادخواست حقوقی مطالبه نفقه به دادگاه بدهد .

حق حبس در نظام های حقوقی مختلف

حق حبس یک نوع ضمانت اجرای تعهدات متقابل در عقود معوض است. این حق در نظام های حقوقی مختلف پیش بینی شده است. برای مثال بر طبق کنوانسیون بیع بین المللی کالا اگر بر اساس قرارداد خریدار حق داشته باشد که کالا را قبل از پرداخت پول بررسی کند، می تواند تا زمانی که به او اجازه انجام وارسی داده نشده، از پرداخت ثمن امتناع کند. در قانون ایران نیز به حق حبس اشاره شده و در موارد متعدد به کار رفته است. برای مثال در ماده ۳۷۱ قانون تجارت یا در ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی به این حق اشاره شده است. در قانون به جای اصطلاح حق حبس، از عبارت هایی مانند حق خودداری از تسلیم مبیع یا ثمن، حق امتناع از ایفای وظایف زناشویی و غیره نیز استفاده شده است.

شرایط تحقق و سقوط حق حبس

برای اینکه حق حبس محقق شود، باید تعهدات حال باشند و برای آن ها موعد تعیین نشده باشد. تعهدات طرفین باید هم زمان باشد و هیچ یک موجل نباشد و یا اگر موجل است، هردو تعهد اجل یکسان داشته باشد. اگر این موعد مقرر یکی نباشد، حق حبس برای طرفی که موعد تعهد او دورتر است ایجاد می شود. حق حبس در شرایط زیر ساقط می شود:

• درج شرط سقوط حق حبس در ضمن عقد قرارداد توسط طرفین. (حق حبس یک حق مالی است و امکان اسقاط آن وجود دارد.)
• در صورتیکه به حکم عرف یا قانون، انجام یکی از تعهدات باید زودتر از تعهد دیگر باشد. برای مثال در عقد جعاله پس از پایان کار پرداخت اجرت انجام می شود.
• مالی که شخص، متعهد به تسلیم آن بوده یا تعهدی که باید انجام می داده، تسلیم و یا انجام شود.
• حواله ثمن یا مبیع کلی در حکم تسلیم ثمن و مبیع است و موجب سقوط حق حبس می گردد.

اگر عقد فسخ شود در خصوص پس دادن هر یک از عوضین به طرف مقابل، حق فسخ ایجاد نمی شود. اما اگر عقد با اقاله از بین رود، در بازگرداندن عوضین حق حبس ایجاد می شود. زیرا اقاله نوعی عقد است و عوضین در این عقد باید جابه جا شود و درنتیجه حق حبس در اقاله قابل تصور است.

شرایط اعمال حق حبس از سوی زوجه در عقد نکاح

یکی از حقوقی که شرع مقدس و به تبع آن قانونگذار برای زنان درنظر گرفته است، حق حبس است. بر این اساس زن می تواند تحت شرایطی تا زمانی که مهریه خود را به طور کامل دریافت نکرده باشد، از تمکین نمودن از شوهر خود، امتناع نماید. متاسفانه در دادگاه ها و مراجع قضایی، شاهد این موضوع هستیم که برخی زوجین به جای آن که تلاش در حل مشکلات خود نمایند، سعی می کنند تا از حقوق خود به ضرر طرف مقابل بهره ببرند. این که استفاده از حق حبس مهریه به بنیان خانواده کمک می نماید یا آسیب می زند بحثی است که نیازمند بررسی دقیق است. اما مقاله حاضر، ماهیت حقوقی این حق را بررسی نموده است. برای اعمال حق حبس باید شرایط زیر وجود داشته باشد:

• مهریه باید حال باشد. اگر مهر مدت دار و دارای زمان باشد، زوجه در زمان معین حق مطالبه آن را خواهد داشت و چون حق حبس مربوط به زمان عقد نکاح است، زوجه در صورتیکه مهر او حال نباشد نمی تواند از حق حبس استفاده کند.
  اما اگر مرد تا زمان رسیدن تاریخ مطالبه مهریه، ایفای وظایف زناشویی را از زوجه مطالبه نکند، زوجه در موعد پرداخت مهریه همچنان حق حبس خواهد داشت. اگر مهر مدت دار نباشد، به محض وقوع عقد زوجه مالک مهر است و در صورت نقد بودن مهریه می تواند آن را مطالبه کند و تا زمانیکه مرد مهریه را نپرداخته، زن می تواند حق حبس خود را اعمال نماید. لازم به ذکر است که اگر زوج از پرداخت نفقه خودداری کند، زوجه حق شکایت کیفری خواهد داشت.
• زوجه در صورتی حق حبس خواهد داشت که پیش از دریافت مهریه وظایف زناشویی خود را ایفا نکرده باشد. بر همین اساس اگر زوجه از زوج تمکین خاص کند، حق حبس او ساقط می شود و پس از آن دیگر نمی تواند برای دریافت مهریه از تمکین و اجرای وظایف زناشویی خود امتناع نماید.

حق حبس در صورت اعسار زوج

حق حبس زن با اعسار مرد از بین نمی رود زیرا به هر صورت عدم توانایی مرد در پرداخت مهریه، حق دریافت مهریه و حق حبس را از زن سلب نمی کند. در همین راستا اگر با درخواست زوج و با دادخواست اعسار او، دادگاه مهریه را قسط بندی کند یا مهلت عادله دهد، باز هم مهر موجل نخواهد شد و در نتیجه حق حبس زن ساقط نمی شود. لازم به ذکر است که اگر زنی با اطلاع نسبت به عدم توانایی مالی زوج به عقد او درآید، نمی تواند از حق حبس استفاده کند و یا تقاضای بطلان عقد را بنماید و اگر بعد از عقد از اجرای وظایف زناشویی خود به اعتبار اجرای حق حبس امتناع نماید، ناشزه شناخته خواهد شد.

نفقه زن در دوران حق حبس

یکی از نکات مهم در مورد استفاده زن از حق حبس، نفقه ای است که به زن تعلق می گیرد. در واقع، می توان این سوال را مطرح کرد که آیا در دوران حق حبس به زن نفقه تعلق می گیرد؟ به عنوان مثال، زن با عدم تمکین، در منزل پدرش سکونت دارد و تقاضای مهریه نموده است. آیا با این عدم تمکین، پرداخت نفقه به ایشان لازم است ؟ قسمت اخیر ماده 1085 به این پرسش پاسخ داده است: “زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند، مشروط به اینکه مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود “ بنابراین، نفقه زن در دوران حق حبس کماکان پابرجاست و زن می تواند علاوه بر اینکه مطالبه مهریه کرده است، نفقه اش را نیز مطالبه کند.

امیدوارم از محتوای مسائل حقوقی نهایت استفاده را برده باشید و برای کسانی که دچار مشکل حقوقی هستند، میتوانید ارسال نمایید. همچنین برای مشاهده ی مطالب پر محتوای دیگر میتوانید به بخش آموزش ساعدنیوز مراجعه نمایید. از همراهی شما بسیار سپاسگزارم .

درخواست طلاق از طرف زن در دوران عقد