حقوق مالی زن در زندگی مشترک

زمانی که بحث از حقوق مالی زن در ازدواج می شود، اکثر افراد بر این باور هستند که تنها حق مالی وی مهریه است. درست است که مهریه یکی از مهمترین حقوق مالی زن محسوب می شود اما علاوه بر آن حقوق مالی دیگری نیز برای زوجه تعریف شده است که گاهی نادیده گرفته می شود. امروزه از جمله نگرانی های دختران برای ازدواج عدم استقلال مالی و فشارهای اقتصادی ناشی از عدم ایفای تعهدات توسط زوج می باشد. در اسلام و در حقوق ایران برای حقوق مالی زن، ارزش بسیاری قائل شده اند و زوجین می بایست با این حقوق اساسی و قانونی آشنا شوند و آقایان نباید به صورت سلیقه ای در این خصوص رفتار کنند. طرفین باید برای ثبات زندگی و امنیت خاطر زوجه از حقوق مالی وی در ازدواج آگاه باشند.

حقوق مالی زن در زندگی مشترک

اینکه سهم زن از زندگی مشترک چیست و حقوق مالی او، در ازدواج، چه هستند؟ از پرسش های رایج بانوان می باشد که در پاسخ به آن ها، باید گفت، ازدواج که یکی از عقود پیش بینی شده در قانون مدنی بوده، دارای آثار حقوقی مخصوص به خود است. به واسطه عقد ازدواج، طرفین عقد، بر یکدیگر، محرم شده، به زوجیت یکدیگر در می آیند و حقوق و تکالیفی نیز برای آنها، در قبال یکدیگر، ایجاد می گردد که حقوق مالی زن، از جمله آن ها است.

• از تکالیفی که به واسطه عقد ازدواج، برای زن، ایجاد می گردد و از حقوق شوهر نیز می باشد، می توان به، مکلف شدن زن، به تمکین عام و خاص، از همسر خود، یعنی، حرف شنوی داشتن از شوهر، در تمام امور، زندگی با وی زیر یک سقف و ایجاد رابطه جنسی با او در حد متعارف، اشاره کرد.
• از تکالیفی که به واسطه عقد ازدواج دائم، برای مرد، ایجاد می گردد، می توان به مکلف شدن مرد، به پرداخت نفقه و مهریه زن که از جمله حقوق مالی زن در زندگی مشترک هستند، اشاره کرد. اما، حقوق مالی ای که مرد، به واسطه عقد ازدواج، موظف به پرداخت آن ها به زن می باشد، منحصر به مهریه و نفقه نیست و این حقوق، موارد دیگری را نیز در بر می گیرد که اغلب افراد، از آن، بی اطلاع هستند یا تصوری غلط، از شرایط تعلق یا عدم تعلق آن ها دارند.

از این رو، در این بخش، به صورت موردی، به حقوق مالی زن در زندگی مشترک، اشاره کرده و توضیحی مختصر، در خصوص هریک از آن ها، خواهیم داد و سپس، در ادامه مقاله، به تفصیل و به صورت جداگانه، جزئیات هریک از حقوق مالی زن در زندگی مشترک را بررسی خواهیم کرد و خواهیم گفت سهم زن از زندگی مشترک چیست. حقوق مالی و سهم زن در زندگی مشترک، عبارتند از:

• حق مهریه: مهریه، از حقوق مالی زن در زندگی مشترک، به واسطه عقد نکاح دائم و موقت بوده و می تواند، شامل هر آن چیزی باشد که مالیت داشته و دارای منفعت عقلایی است. زنان، به محض وقوع عقد نکاح دائم و یا موقت، مالک مهر شده و می توانند، هر تصرفی را که می خواهند در آن، بنمایند.
• حق نفقه: از دیگر حقوق مالی زن در زندگی مشترک، نفقه است که در نکاح دائم، بدون نیاز به شرط کردن آن، به محض وقوع عقد و در صورت وجود تمکین عام و خاص زن از مرد، به او، تعلق می گیرد؛ اما، در عقد موقت، صرفا، در صورتی که شرط شده باشد، وجود خواهد داشت.
• حق اجرت المثل: اجرت المثل، یکی از حقوق مالی و سهم زن در زندگی مشترک بوده که در واقع، مزد کارهایی است که زن، در طول زندگی مشترک با همسر خود، به دستور او و بدون قصد تبرع، انجام داده است. اجرت المثل در عقد موقت نیز در صورت وجود شرایط آن، وجود خواهد داشت.
• حق ارث: ارث را نیز می توان، یکی از حقوق مالی و سهم زن در زندگی مشترک دانست؛ با این توضیح که زوجین، در عقد نکاح دائم، بر خلاف نکاح موقت، از یکدیگر ارث می برند و در صورتی که شوهر، زودتر از زوجه خود، فوت کند، زن از او، ارث خواهد برد و حتی می تواند، مهریه خود را نیز از ماترک همسر متوفی، مطالبه نماید.
• حق تنصیف اموال: حق تنصیف اموال، در صورتی از حقوق مالی زن در زندگی مشترک می باشد که اولا، مرد، شرط تنصیف را هنگام عقد ازدواج، پذیرفته باشد، ثانیا، با میل و تمایل خودش، اقدام به طلاق همسر خود نماید و ثالثا، اموالی داشته باشد که بعد از ازدواج، در طول زندگی مشترک، به دست آمده باشند. بحث تنصیف، در طول زندگی، مطرح نیست و صرفا منحصر به زمان طلاق به درخواست مرد می باشد.
• حق بهره مند شدن از مستمری شوهر: یکی دیگر از حقوق مالی زن در زندگی مشترک، بهره مند شدن او، از حقوق مستمری همسرش فوت شده اش، می باشد که این امر، تنها، در صورتی، محقق می شود که اولا، شوهر، مستمری بگیر باشد، ثانیا، فوت کرده باشد. بنابراین، بهره مندی زن، از این حق نیز همانند ارث، منوط به فوت همسر است.

حق مهریه زن در زندگی مشترک

در قسمت قبل، در پاسخ به این پرسش که سهم زن از زندگی مشترک چیست و حقوق مالی او، چه هستند، گفتیم که از حقوق مالی زنان، در نکاح دائم و موقت، مهریه بوده و به محض وقوع عقد نکاح، به مالکیت زن در می آید و او می تواند، بلافاصله، اقدام به گرفتن مهریه یا هر نوعی از تصرف، در آن کند. ماده 1078 قانون مدنی، در تعریف مهریه، مقرر می دارد: "هر چیزی را که مالیت داشته و قابل تملک نیز باشد، می توان، مهر قرار داد." بر اساس این ماده، مهریه، باید، مالیت داشته باشد، یعنی، مال محسوب شود و قابل تملک نیز باشد، یعنی زن، بتواند، آن را تملک کند. مهریه، از مهم ترین مواردی است که هنگام هر نوع از عقد ازدواج، باید، تعیین گردد. اهمیت مهریه، به حدی است که عدم تعیین آن، در عقد موقت، سبب بطلان عقد شده و عدم تعیین آن در عقد نکاح، گرچه سبب بطلان عقد نیست اما، در نهایت، باید، به تراضی، مهری برای زوجه، معین گردد. چنانچه، قبل از تراضی بر مهر در عقد دائم، نزدیکی صورت گیرد، برای زوجه، مهر المثل، تعیین خواهد شد. مهر المثل، با نظر کارشناس دادگاه و با در نظر گرفتن شان و موقعیت زن و وضعیت خانوادگی و اجتماعی او، تعیین می شود و موافقت یا عدم موافقت مرد، تاثیری در آن، نخواهد داشت زن می تواند، هر زمان که بخواهد، در طول زندگی مشترک، اقدام به مطالبه مهریه خود، از همسرش کند و این امر، منوط بر وقوع طلاق، میان زوجین نیست. برخی از زنان، این تصور را دارند که خیانت یا روابط نامشروع یا نشوز، مسقط حق مهریه آن ها خواهد بود که باید گفت، این تصوری غلط است و تنها، ابرا، هبه و بذل مهریه توسط زن، سبب می شود، زن، دیگر، از مهریه، برخوردار نباشد.

حق نفقه زن در زندگی مشترک

نفقه، یکی از حقوق مالی زن در زندگی مشترک است که در عقد دائم، به محض وقوع عقد نکاح، مرد، موظف به پرداخت آن، می گردد. البته، شرط تعلق نفقه به زن، در زندگی مشترک، این است که زن، از همسرش، تمکین عام و خاص داشته باشد و در این زمینه، کوتاهی نکند. نفقه، شامل مسکنی برای زندگی، اثاثیه ای، برای منزل، تامین تمامی نیازهای متعارف زن، تهیه خوراک و پوشاک، هزینه های درمانی و بهداشتی و مواردی از این دست بوده و در صورتی که توسط مرد، تامین نشود، زن الزامی بر تمکین، نخواهد داشت و عدم تمکین، در چنین شرایطی، حق نفقه را از او، سلب نخواهد کرد. در صورتی که زن، از تمکین عام و خاص، برخوردار بوده، ولیکن، مرد، اقدام به پرداخت نفقه او نکند، زن می تواند، با ثبت دادخواست مطالبه نفقه، اقدام به مطالبه این حق مالی خود کرده و از دادگاه، الزام مرد، بر پرداخت آن را بخواهد. چنانچه مرد، با وجود داشتن توان مالی، از پرداخت نفقه به زن، خودداری کند، زن می تواند، از مرد، شکایت کیفری ترک انفاق کرده و او را به مجازات حبس نیز محکوم کند.

حق اجرت المثل زن در زندگی مشترک

اجرت المثل، از حقوق مالی زن در زندگی مشترک بوده و در واقع، به نوعی، سهم زن از زندگی مشترک است. اجرت المثل، مزد کارهایی است که انجام آن ها، شرعا، برعهده زن نبوده، اما، زن، آن ها را به دستور مرد و بدون اینکه نیت رایگان انجام دادن، داشته باشد، انجام داده است. مطالبه اجرت المثل در عقد موقت و دائم، منوط به زمان جدایی و طلاق نیست و زن، هر زمان که بخواهد، می تواند، با ثبت دادخواست مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت، از دادگاه بخواهد، نسبت به پرداخت آن، توسط مرد، حکم صادر کند. در محاسبه اجرت المثل، کارشناس دادگستری، مبلغ آن را بر اساس کارهایی که زن، در زندگی کرده، تعداد فرزندانی که به دنیا آورده و تربیت کرده، اشتغال یا عدم اشتغال او، در زندگی مشترک، تعیین خواهد کرد. شایان ذکر است، چنانچه، زن، اقدام به ترک منزل کرده باشد و به این علت، ناشزه شناخته شود و دادگاه، حکم نشوز وی را صادر کرده باشد، در خصوص آن ایامی که ترک منزل کرده، از اجرت المثل، بهره، نخواهد برد و اجرت المثل او، صرفا، نسبت به زمان هایی که در منزل حضور داشته و کار های منزل را انجام می داده است، محاسبه خواهد شد.

حق ارث زن در زندگی مشترک

بر اساس قانون مدنی، زوجین، از یکدیگر، ارث می برند، مگر اینکه، موانع ارث، نظیر کفر یا لعان، وجود داشته باشد. البته، ارث بری، تنها، در نکاح دائم وجود داشته و در عقد موقت، زوجین، از یکدیگر ارث، نخواهند برد و فقط، می توانند، تا یک سوم اموالشان را برای یکدیگر، وصیت نمایند. بر همین اساس، می توان گفت، ارث نیز در صورتی که مرد، زودتر از زن فوت کند، یکی از حقوق مالی زن، در زندگی مشترک است و او می تواند، به واسطه این نهاد حقوقی و شرعی، از آنچه از همسر مرحومش، بجا مانده، ارث ببرد و حتی، این امکان، وجود دارد که زن، مهریه خود را نیز از ماترک همسرش، مطالبه کند. سهم زن از ارث شوهر، بستگی به این دارد که مرد، فرزندی داشته باشد یا خیر. با این توضیح که، در صورت فرزند داشتن مرد، سهم زن از ارث شوهر، یک هشتم از عین اموال منقول و قیمت اموال غیر منقول بوده و در صورت نبود فرزند، سهم زن، از ارث شوهر، یک چهارم از عین اموال منقول و قیمت اموال غیر منقول، می باشد. شایان ذکر است، زن، از اصل اموال منقول، ارث خواهد برد اما، از اموال غیر منقول، تنها، از قیمت این اموال، ارث می برد مگر در حالتی که باقی وراث، نتوانند، قیمت اموال غیر منقول را به او بپردازند که در این حالت، در صورت مطالبه ارث، از طریق زن، دادگاه، از اصل اموال غیر منقول، به او به عنوان ارث، خواهد داد.

حق شرط تنصیف زن در زندگی مشترک

حق شرط تنصیف اموال، در صورتی، جزو حقوق مالی زن، در زندگی مشترک می باشد که مرد، هنگامی که عقد نکاح منعقد می شود، این شرط را در عقد نامه پذیرفته باشد. اساسا، این حق، زمانی مطرح می شود که مرد، دادخواست طلاق داده باشد و نه زن و دارایی هایی داشته باشد که آن ها را بعد از ازدواج با زن، در طول زندگی مشترک، به دست آورده است. چنانچه، زن، اقدام به ثبت دادخواست کند یا مرد، شرط تنصیف را نپذیرفته باشد یا مرد، دارایی ای نداشته باشد، زن، از حق شرط تنصیف، برخوردار نخواهد بود. در شرط تنصیف، تا نصف دارایی مرد که بعد از ازدواج، به دست آمده، به عنوان سهم زن از زندگی مشترک، به او، تعلق می گیرد.

حق زن برای دریافت مستمری شوهر در زندگی مشترک

چنانچه شوهر، فوت کند، تحت شرایطی، زن و فرزندان او، می توانند، از حقوق مستمری او، بهره مند گردند. بر این اساس، می توان گفت، دریافت مستمری شوهر، بعد از فوت او، می تواند یکی از حقوق مالی زن، در زندگی مشترک باشد. اما، تعلق این حق، نیازمند وجود شرایطی است. 50 درصد حقوق مرد، بعد از فوت، به همسر او می رسد و ازدواج مجدد همسر، بعد از فوت شوهرش، مانع از تعلق این مستمری به او نخواهد شد. همچنین، چنانچه، مرد، دارای فرزندان دختر ازدواج نکرده یا متارکه کرده باشد، یا فرزند پسر زیر 18 سال داشته باشد، 25 درصد از این مستمری نیز، به آن ها، تعلق خواهد گرفت. ذکر این نکته ضروری است که در صورتی که متوفی، دارای چند همسر باشد، 50 درصد حقوق بیمه شده، به عنوان حقوقی مستری همسر متوفی، در نظر گرفته می شود و میان همسران مرد متوفی، به تساوی، تقسیم می گردد.

حق زن برای دریافت نحله:

نحله به معنی هدیه و بخشش است و یک نوع بخشش اجباری است که در صورت عدم تعلق اجرت المثل به زن، دادگاه حکم می کند که به وی داده شود.

لازم به ذکر است که نحله با اجرت المثل (و یا اجرت المثل با نحله) قابل جمع نیستند یعنی اگر اجرت المثل (یا نحله) به هر دلیلی به زوجه تعلق بگیرد، دادگاه نمی تواند درمقابل برای زن نحله (یا اجرت امثل) نیز تعیین کند. نحله نیز مانند جرت المثل در صورتی قابل مطالبه می باشد که دادخواست طلاق از سوی زن نباشد. و یا اگر درخواست طلاق به در خواست مرد باشد، درخواست طلاق از سوی مرد به علت سوء معاشرت و سوء رفتار زوجه نباشد.(اگر درخواست طلاق از سمت مرد به علت سوء رفتار یا سوء معاشرت وی باشد، زن نمی تواند تقاضای گرفتن نحله یا اجرت المثل داشته باشد.). سه عامل تعیین کننده ی نحله است:

• تعداد سال های زندگی مشترک زن و شوهر؛
• نوع کارهایی که زن در خانه شوهر انجام داده است؛
• وسع (توانایی یا استطاعت مالی) مالی شوهر. یعنی در صورت عدم استطاعت مالی شوهر اجباری به پرداخت نحله نیست.

حق حبس زن به چه معناست؟ و چه شرایطی دارد؟