عمارت چهلستون یا کلاه فرنگی یکی از آثار مهم دوره صفوی و تنها کوشک باقی‌مانده از مجموعه کاخ‌های سلطنتی شاه تهماسب در اواسط قرن دهم هجری قمری است. این بنا که حدود 500 متر مربع وسعت دارد، بر اساس معماری ایرانی در دو طبقه ساخته شده است و شامل نقاشیهای دیواری می‌شود که نمونه‌ای کم‌نظیر از هنر مکتب قزوین هستند. این کاخ باشکوه که در سال 1334 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید، در سال 1383 به موزه خوشنویسی قزوین تبدیل شد و امروزه به‌عنوان یکی از معروف‌ترین جاهای دیدنی قزوین به شمار می‌رود.
عمارت چهلستون قزوین یکی از جذاب‌ترین بناهای تاریخی شهر قزوین است که در بهترین جای شهر واقع شده و همانطور که در بالا اشاره کردیم می‌توانید هم‌زمان با آن، از سایر بناهای نفیس دیگر نیز دیدن کنید. به جرات می‌توان گفت که این بنا یکی از نادرترین کاخ‌های دوران حکومت شاه طهماسب بوده که از آن زمان به جای مانده و از لحاظ تاریخی، معماری و فرهنگی از اهمیت بسیار بالایی برخورد دار است.
درون این کاخ 2 طبقه مجزا وجود دارد که می‌توانید در هر کدام از آن‌ها آثار نقاشی و خطاطی نفیسی را مشاهده کرده و از دیدن آن‌ها نهایت لذت را ببرید. متاسفانه برخی از آثار نقاشی به مرور زمان از بین رفته‌اند، اما خوشبختانه تعداد کثیری از این آثار دست نخورده باقی مانده‌اند. لازم به ذکر است که این کاخ زیبا برای اولین بار در بهمن ماه سال 1334 در فهرست آثار تاریخی کشورمان به ثبت رسید. کاخ چهلستون قزوین می‌تواند برای اکثر کسانی که به خوشنویسی علاقه بسیار زیادی دارند یک فرصت استثنایی به شمار بیاید، چرا که این کاخ به عنوان موزه خوشنویسی هم در حال فعالیت بوده و در این راستا طرفداران بسیار زیادی نیز دارد.
دیدن بناهای تاریخی نفیس و با ارزش چنان حسی را در ما القا میکند که گویی در زمان سفر کرده و به چند قرن پیش باز گشته‌ایم. بی‌شک تماشای کاخ چهلستون قزوین نیز چنین حسی را در ما ایجاد خواهد کرد. چرا که اگر بدانید این کاخ باشکوه به دستور شاه طهماسب در دوره صفوی بنا شده و جایی که شما در آنجا ایستاده‌اید روزگاری پایتخت ایران بوده بدون استثناء حال بسیار عجیب و جالبی به شما دست خواهد داد.
در واقع زمانی که شاه طهماسب شهر قزوین را پایتخت ایران اعلام کرد، اتفاق‌های بسیار مهمی در این شهر رقم خورد که دستور ساخت کاخ چهلستون قزوین نیز یکی از این رویدادهای مهم و تاریخی بود. یک رویداد بسیار زیبا که تاکنون سالم و دست نخورده باقی مانده و بیانگر چند قرن تاریخ و تمدن زیبای ایرانیست.
کاخ دو طبقه چهلستون به‌صورت ستون هشت گوش است و مساحتی حدود 500 متر مربع دارد. نقشه این کاخ شامل طرحی با محورهای چلیپایی (صلیبی) و برون‌گرا می‌شود. شاه تهماسب بنای این عمارت را از روی نقشه معماری ترک به شیوه شطرنجی خیلی کوچک‌تر ساخت که هر طبقه شامل تالار و اتاق‌هایی کوچک است.
از نکات جالب معماری کاخ چهلستون می‌توان به ارتباط آن با مجموعه دولتخانه صفوی اشاره کرد که از طریق تونل‌های زیرزمینی به یکدیگر وصل می‌شوند. این تونل‌های زیرزمینی تا بیرون شهر کشیده شده‌اند و در اصل برای خروج اضطراری از کاخ در زمان حمله دشمن ساخته شده بودند.
گفته می‌شود که در میان بناهای تاریخی ایران، معماری کاخ هشت بهشت اصفهان به کاخ چهلستون قزوین شباهت بسیاری دارد؛ جز اینکه کاخ هشت بهشت فاقد راهروها و غلام گردشی‌هایی است که اطراف بنای کاخ چهلستون دیده می‌شود. هشت بهشت همانند کاخ چهلستون پلانی برون‌گرا و هشت گوشه دارد که اتاق‌های درونی آن نامتقارن هستند؛ اما در نمای بیرونی متقارن به نظر می‌رسند. همچنین هر دو بنا در وسط باغی ساخته شده‌اند که در معماری ایرانی به آن کوشک می‌گویند.
کاخ چهلستون قزوین صرفا به معماری و تاریخچه‌اش شناخته نمی‌شود و نقاشیهای طبقه اول آن شهرت بسیاری دارد. شاه تهماسب صفوی، پادشاهی هنر دوست بود و این موضوع را می‌توان به‌خوبی در ساخت و جزییات عمارت کلاه فرنگی مشاهده کرد. نقاشیهای دیواری طبقه اول، شکلی عالی از هنر نگارگری مکتب قزوین را به تصویر می‌کشند. این نقاشی‌ها به‌دلیل تغییر کاربری بنا در دوره پهلوی به فرمانداری آسیب‌های فراوانی دید و روی آن‌ها گچ‌کاری شد. طبقه دوم نیز مملو از تزیینات و نقاشی‌هایی بود که غیر از چند تابلو اثری از آن‌ها باقی نمانده است.
روی دیوارهای این بنا سه لایه نقاشی وجود دارد که لایه اول و دوم مربوط به دوره صفوی و لایه سوم مربوط به دوره قاجار است. در دوره صفوی در نقاشی‌ها از آب رنگ استفاده می‌کردند و رنگ‌ها ملایم‌تر بود؛ اما در دوره قاجار به‌سراغ رنگ‌های گیاهی رفتند و رنگ‌ها کمی تندتر شد. این تصاویر متاثر از تغییر و تحولات سیاسی معاصر خود بودند؛ به‌نحوی که حتی اثری از ظهور نادرشاه افشار و مکتب افشاریه در آن‌ها دیده می‌شود. تعداد نقاشی‌ها مشخص نیست؛ هرچند گفته می‌شود که آن‌ها روی دیواری از آب طلا کشیده شده بودند.
نقاشیهای دوره صفوی در طبقه اول، مینیاتور بودند و شامل خطوط نرمی از پیچ‌وخم انحنای بدن مردان و زنان می‌شدند. هنرمندان در این دوره در ترسیم مناظر عاشقانه بسیار چیره‌دست بودند.
یکی دیگر نقش‌های موجود در دیوارنگاره‌ها را می‌توان نقش پرندگانی همچون سینه سرخ، گنجشک، مرغابی، قرقاول و... دانست. طرح کلی پرندگان و دقتی که برای رسم آن‌ها به کار گرفته شده، با آثار نامدارانی چون رضای عباسی، شفیع عباسی و دیگر هنرمندان این دوره قابل‌مقایسه است.
در تابلوی جبهه شمالی ساختمان، نقشی از یک جشن وجود دارد و شامل منظره‌ای از باغ با درختان پرگل و جویبار می‌شود. تابلوی ایوان شرقی، از نظر درخشندگی و استفاده از رنگ جزو بهترین آثار کاخ به شمار می‌رود. در این اثر از رنگ‌های طلایی، آبی، مغز پسته‌ای، فرم متنوع لباس‌ها و حالت‌های مختلف بدن با نرمشی خاص استفاده شده است.
عبدی بیگ شیرازی، شاعر و مورخ معاصر شاه تهماسب، در اشعار خود عمارت کلاه فرنگی را به‌خوبی ترسیم میکند؛ اما از معماران آن نامی نبرده است. او نقاشیهای کاخ چهلستون را هنر دست میرزا علی نقاش، مظفرعلی نقاش، علی اصغر نقاش، عبدالجواد استرآبادی و رضا عباسی می‌داند.
از دیگر تزیینات شاخص عمارت کلاه فرنگی در دوران اوج می‌توان به درهای خاتم‌کاری، کاشی‌کاری‌های منحصربه‌فرد و طلاکاری‌ها اشاره کرد که چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کردند. نقوش تزیینی و گردش‌های اسلیمی و خطایی که به‌شکل لایه‌چینی و با استفاده از ترکیب لاجورد و طلا به وجود آمده بودند، زیبایی مضاعفی به بنا می‌بخشیدند.
هر 2 طبقه این کاخ پر از آثار نفیس هنرهای تجسمی بوده و می‌توانید از شاهکارهای خطاطی و همچنین نقاشیهای دیواری در هر دو طبقه دیدن کنید. اما حتم داریم در طبقه اول با تماشای نقاشیهای دیواری نفیس که مربوط به مکتب قزوین هستند غافلگیر خواهید شد که البته اطلاعات مهم راجع به این آثار توسط یکی از کارکنان آنجا برایتان توضیح داده خواهد شد و در اختیارتان قرار خواهد گرفت.
در طبقه بالا یا همان طبقه دوم نیز می‌توانید آثار بسیار جذاب و بی‌بدیل خطاطی را مشاهده کنید که همگی مربوط به هنرمندان صاحب‌نام این حوزه هستند. بیرون این امارت بزرگ نیز یک حیاط بسیار بزرگ وجود دارد که هر وقت دلتان گرفت و یا دوست داشتید هوایی تازه کنید می‌توانید در آنجا قدم زده و از فضای دلنشین آن لذت ببرید و احساس کنید که انگار قدم به دوران صفوی گذاشته و در حال تماشای یکی از خاص‌ترین لحاظت تاریخی آن زمان و مکان مجلل هستید.
عمارت چهل ستون قزوین معروف به عمارت کلاه فرنگی بنایی است در شهر قزوین. این بنا که تنها کوشک باقی‌مانده از مجموعه کاخ‌های سلطنتی روزگار شاه تهماسب است، در مرکز شهر قزوین و در میدان آزادی (سبزه میدان) قرار دارد و در دورهٔ صفویان و زمانی که قزوین پایتخت بود به کلاه فرنگی مشهور بود.
