خواص و مضرات گیاه انغوره در طب سنتی

آنغوزه (Heracleum. faetide) که با عنوان انجدان نیز یاد می شود. گیاهی است به ارتفاع ۲ تا ۲/۵ متر دارای ریشه زخیم و محتوی شیره شیری رنگ با بوی قوی. ساقه آن ضخیم و استوانه ای و گلهای آن زرد رنگ است. برای بدست آوردن آنغوزه که صمغ این گیاه است گیاه را از حد فاصل ریشه و ساقه قطع می کنند شیره ای که از محل قطع خارج می شود آنغوزه نام دارد که مصرف پزشکی و درمانی دارد. این گیاه در خراسان به اسمی خورکما – آنگوزاکما – کورن کما نامیده می شود.

گیاه انغوزه Asafoetida بومی بیابان های خشک ایران و کوه های افغانستان است و در هند نیز زیاد کشت می شود. از ساقه این گیاه نوعی صمغ استخراج می شود که به نام همان انغوزه، انگدان ویا اولئوگم نام برده می شود و مزه ای گس و تقریبا تند و سوزاننده داشته و دارای بویی شبیه به بوی نامطبوع ترکیبات گوگرددار است که بخش دارویی گیاه را تشکیل می دهد.

آنغوزه حاوی تعدادی ترپن و مواد محلول در چربی است که هنوز به طور کامل شناسایی نشده اند. همچنین حاوی 20 درصد اسانس، 65 درصد رزین و حدود 25 درصد صمغ می باشد.
رزین آنغوزه به عنوان خلط آور، ضدنفخ، ضد اسپاسم روده ای و به صورت شیاف برای بهبود قولنج و همچنین سوسپانسیون آن برای فراری دادن سگ، گربه و دیگر حیوانات وحشی مورد توجه بوده است.

خواص آنغوزه

1. برای کشتن کرم های داخل باغچه هنگام آبیاری مقداری آنغوزه را در پارچه ای گذاشته و داخل آب جلوی شیلنگ بگذارید.
2. محرک نیروی جنسی است.
3. ادرارآور و ضد سوزش ادرار است.
4. برطرف کننده بلغم است.
5. هضم کننده غذا است.
6. درمان کننده رماتیسم و نقرس و سیاتیک است.
7. برای درد کمر و مفاصل مفید است.
8. کمک به درمان ناراحتی های تنفسی ماند اسم، سیاه سرفه و برونشیت از دیگر خواص آنغوزه در طب سنتی است.
9. دم کرده انجدان رومی تمیزکننده خون کبد است.
10. برای درمان تب ها سودمند است.
11. درمان کننده بواسیر
12. برای درمان ذات الریه، برونشیت و سرفه و سرماخوردگی به کار می رود.
14. خوردن انجدان باعث رفع سموم جانوران سمی می شود.
15. کاهش دهنده فشار خون
16. در کتب طب سنتی درباره خواص انغوزه آمده است، این گیاه تنها داروی درمانی دارای ریشه طبیعی برای بیماری صرع است و دارای خاصیت ضد تشنج، ضد صرع، ضد فلج و رعشه می باشد.
17. استفاده از گیاه برای درمان اختلالات عصبی در کودکان مفید است.
18. استفاده از انغوزه به همراه عسل برای تقویت بینایی، قطع آبریزش و درمان ناخنک چشم مفید است.
19. از دیگر خواص انغوزه تسکین درد دندان است. به این منظور مقداری از آن را با آبلیمو مخلوط نموده و با پنبه بر روی دندان قرار دهید.
20. از خواص انغوزه در طب سنتی استفاده از آن به عنوان یک شیاف گیاهی برای خارج کردن جنین مرده از شکم مادر است.
21. خوردن گیاه انغوزه همراه با انجیر برای درمان یرقان مفید است.
22. مخلوط انغوزه با فلفل برای درمان ترشحات ادراری و عادت ماهیانه موثر است.
23. از گیاه آنغوزه برای درمان سندروم روده ی تحریک پذیر استفاده می شود.
24. مصرف انغوزه برای مادران پس از زایمان مفید است.
25. مخلوط انغوزه با فلفل و سداب برای درمان بیماری کزاز مفید است و خاصیت آنتی بیوتیک دارد.
26. جوشاندن مقداری انغوزه در روغن زیتون و ریختن چند قطره از آن در گوش برای تسکین درد گوش، کاهش کری کهنه و رفع طنین و صدا در گوش مفید است.
27. مصرف این صمغ گیاهی همراه با سرکه برای خارج نمودن زالویی که در حلق مانده باشد، موثر است. و اگر با آب مخلوط و خورده شود برای رفع خشکی و خشونت حلق و صاف کردن صدا مفید است. همچنین این محلول برای از بین بردن نفخ شکم نیز مفید می باشد.
28. به دلیل دارا بودن خاصیت آنتی بیوتیک، قرار دادن انغوزه بر روی ورم ها، باعث خروج چرک از ورم و خشک شدن آن می شود.
29. یکی از آنها درمان آنفولانزا است. آنغوزه برای مقابله با آنفولانزای خوکی و ویروس H1N1 مفید است.
30. آنغوزه دارای خواص ضدبارداری است و در طب سنتی به عنوان داروی ضدبارداری استفاده شده است.
31. آنغوزه محافظ خوبی در مقابل تری گلسیرید و کلسترول حاصل از خوردن غذاهای چرب است.
32. آنغوزه برای مقابله با اثرات طولانی مدت استفاده از الکل مفید است، اثرات طولانی مدت استفاده از الکل، شامل آسیب های کبدی و گاهی حتی مرگ است. این اثر آنغوزه به دلیل خواص ضد فیبروزی و ضدالتهابی آن است.
33. ترکیبات موجود در صمغ، روغن و پودر این گیاه شامل پروتئین، کربوهیدرات و مواد معدنی مانند کلسیم و فسفر است که برای تقویت بدن بسیار مفید است.
34. آنغوزه را می توان با انواع خوراکی ها مانند سبزی ها، برنج و گوشت مخلوط کرد. عطر تند آنغوزه هنگامی که با روغن داغ مخلوط می شود ملایمتر می شود. کمی از پودر آنغوزه را به همراه ادویه جات دیگر می توان به حبوبات یا گوشت افزود و از فواید آن بهره مند شد.
35. آنغوزه در محصولات آرایشی و بهداشتی به عنوان ماده ی معطر و در صنایع غذایی به عنوان طعم دهنده استفاده می شود.

سمیت و عوارض جانبی

مصرف خوراکی آن در بزرگسالان سمیتی نشان نداده است، ولی در کودکان می تواند ایجاد مسمومیت کند. همچنین در حد مصرف درمانی تاکنون عارضه خاصی از آن گزارش نشده، اما استفاده ی بیش از اندازه از این گیاه ممکن است سبب تحریک گلو، تورم لب ها، آروغ زدن، گاز معده و اسهال شود. علاوه بر این در افرادی که دارای بیماری اعصاب مرکزی هستند ممکن است اثرات تحریکی ناخواسته ایجاد کند. اگر مبتلا به صرع هستید از این گیاه استفاده نکنید زیرا ممکن است سبب حملات صرع شود. گاهی سبب حساسیت های پوستی از قبیل قرمزی، خارش و تحریک پوستی می شود، در این حالت باید با پزشک مشورت کنید تا واکنش آلرژیک بدن درمان شود. ولی ممکن است در بعضی افراد و یا با مصرف زیاد آن نفخ، سوزش هنگام ادرار، سوزش معده، سردرد، گیجی و تشنج ایجاد شود. همچنین، صمغ آن ممکن است درماتیت های پوستی ایجاد کند. با توجه به اینکه آنغوزه دارای خاصیت قاعده آور است، مصرف زیاد آن می تواند موجب سقط شود؛ لذا توصیه می گردد در دوران بارداری و شیردهی مصرف نشود.
همچنین، کومارین های موجود در اولئوگم رزین آنغوزه ممکن است با داروهای ضد انعقاد تداخل کند.
در گزارشی آمده است، مصرف 50 تا 100 میلی گرم آنغوزه در افرادی که مشکل عصبی دارند، باعث تشنج می شود.

موارد منع مصرف:

زنان باردار، زنان شیرده و کودکان: مهمترین اثرات گزارش شده: حساسیت زا، ضد درد، ضد چسبندگی پلاکت ها، ضدعفونی کننده، ضد اسپاسم، ضد تومور، تقویت کننده قوای جنسی، ضد نفخ، محرک CNS، هضم کننده، ادرارآور، شیرافزا، خلط آور، قارچ کش، کاهش دهنده پرفشاری خون، مسهل، موتاژنیک، محرک تنفسی، مسکن، تقویت کننده معده، محرک، تقویت کننده رحم و کرم کش.

نکات قابل توجه

1- آنغوزه از گونه های دیگری به دست می آید که مهم ترین آن ها فرولافوئتیدا و فرولا آلیاسئا هستند.
2- بوی بسیار تند آنغوزه که شبیه سیر می باشد، مربوط به ترکیبات گوگرددار آن است.
3- برای به دست آوردن آنغوزه گیاه از فصل بهار به بعد قسمت پایین ساقه (نزدیک به سطح زمین) و یا اصطلاحاً یقه گیاه را برش های عمودی یا افقی می دهند تا اولئوگم رزین (آنغوزه) به صورت شیرابه به بیرون تراوش کند. این ماده در مجاورت هوا سفت می شود که پس از سفت شدن آن را جمع آوری می کنند و دوباره گیاه را تیغ می زنند یا محل قبلی را برش دیگری می دهند تا دوباره اولئوگم رزین ترشح کند. این عمل چندین بار و گاهی تا دو ماه از فصل بهار صورت می گیرد. آنغوزه خارج شده به دو صورت اشکی (گرد و کروی با اندازه های مختلف) و توده ای و به رنگ های زرد تا قهوه ای تیره است که هرچه روشن تر باشد مرغوب تر و گران تر است. همچنین، نوع اشکی آنغوزه مرغوب تر و گران تر می باشد. آنغوزه مزه ای گس و تقریباً تند و سوزاننده دارد و دارای بوی نامطبوع شبیه ترکیبات گوگرددار است.
4- گرچه آنغوزه استفاده محدودی (آن هم در طب سنتی ایران) داشته، ولی یکی از اقلام مهم صادراتی فرآورده های گیاهی ایران است که خریداران آن را با روش های پیچیده تجزیه می کنند و ده ها ماده ارزشمند از قبیل اسانس، رزین و صمغ قابل مصرف در صنایع دارویی، بهداشتی، آرایشی و صنعتی از آن به دست می آورند. با توجه به اینکه تهیه آنغوزه پر زحمت و طولانی مدت است، قیمت نسبتاً گرانی دارد.
5- نام عمومی آنغوزه در جهان و در تجارت آزافتیداگم است که در کتب قدیمی منشأ جغرافیایی آن ایران ذکر شده و در گذشته بزرگ ترین تأمین کننده آن در جهان بوده است. گیاه تولید کننده آنغوزه در بعضی قسمت های افغانستان نیز وجود دارد؛ ولی وسعت آن در ایران از کشورهای دیگر به مراتب بیشتر است.