این روزها سرمه دان ها معمولا به ارث می رسند و این وسایل سنتی در بساط آرایشی دختران جوان به ندرت دیده می شود. البته باورهای قدیمی در مورد خواص این ماده آرایشی فراوان است. از سرمه هسته خرما تا سرمه مغز قلم گاو. . .سرمه مغز گاو این سرمه حیوانی را با استفاده از مغز استخوان قلم گاو تهیه می کنند.سرمه بادام شیرین و فندق که بسیاری از مردم با استفاده از یک نعلبکی و اجاقی با دو پاره آجر به راحتی آن را در خانه درست می کنند.ضمن آنکه می توان این دوده به دست آمده را با روغن نارگیل یا بادام مخلوط کرد تا هم استفاده از آن راحت تر شده و هم بر خواص آن افزوده شود. حتی در منابع طب سنتی آمده که از گرد برگ زیتون به صورت سرمه برای درمان آب مروارید هم استفاده می کردند.البته این روزها بسیاری از برندهای معتبر اقدام به تولید صنعتی سرمه های مدادی شکل کرده اند که این وسیله، سهولت کاربرد دارد.در روایت آمده که پیامبر(ص) با «سرمه اثمد»سرمه می کشیدند و زمانی که به رختخواب می رفتند و به تعداد فرد سرمه می کشیدند و می فرمودند: «بهترین سرمه های شما اثمد است، بینایی را تقویت می کند و مو را می رویاند».
خواص درمانی سرمه کشیدن با سرمه های قدیمی
سرمه های قدیمی خواص بیشتری داشتند. جالب است بدانید بسیاری از آنها نه فقط برای زیبایی که برای رفع یک مشکل یا بیماری مورد استفاده قرار گرفته و در منابع طب سنتی هم روی این موضوع تاکید فراوان شده است.کسانی که اشک ریزش مداوم داشتند، سرمه ابریشم تجزیه شده به چشم می کشیدند تا این مشکل برطرف شود. سرمه مردار سنگ برای ورم ها و التهابات چشمی و حتی تقویت بینایی مورد استفاده قرار می گرفت یا کسانی که مژه های کم پشت و نازکی داشتند، سرمه هسته خرما به چشم می کشیدند تا باعث رویش بیشتر شود.علاوه بر این سرمه به عنوان یک داروی گیاهی مورد استفاده قرار می گرفت. سرمه باعث بند آمدن خون یا حتی علاج برخی از زخم های پوستی و مخاطی مورد استفاده قرار می گرفت در گذشته سرمه برای رفع انگل های پوستی مثل شپش هم کاربرد داشت.
از خواص سرمه کشیدن در روایات امامان
از نظر طب سنتی، سرمه طبعی سرد و خشک دارد و پیش از این استفاده دارویی هم داشته است.
1ـدر بيان آداب پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) مى گويد: «و کان لا يفارقه في اسفاره قارورة الدهن و المکحلة والمقراض و المرآة و السواک و المشط»؛ ( پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) هميشه شش چيز در سفر همراه داشت 1ـ شيشه کوچکى از روغن و کِرِم 2ـ سرمه دان 3ـ قيچى 4ـ آينه 5ـ مسواک 6ـ شانه)
2ـ روايت زير در کتاب «دعائم الاسلام» از پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) نقل شده است: «انه امر بالا کتحال بالا ثمد و قال(صلى الله عليه وآله): عليکم به فانه مذهبة لِلْقَذى(2) مصفاة للبصر»؛ (پيامبر اکرم(صلى الله عليه وآله)سفارش کردند که مسلمانان با «اثمد» سرمه بکشند. و ضمن تأکيد بر اين نوع از سرمه، فرمودند: سرمه به اثمد خار و خاشاک (و آشغالهاى داخل چشم) را خارج نموده و چشم را پاک مى کند)
3ـ در روايت ديگرى از آن حضرت، که اهل سنّت نقل کرده اند، مى خوانيم: «عليکم بالا ثمد، فانه يجلو البصر و ينبت الشعر»؛ (سرمه (با اثمد) را ترک نکنيد، که باعث جلا و نورانيّت چشم و روئيدن موها مى شود).
4ـ در کتاب مصباح الزائر آمده است که: «ان النبى(صلى الله عليه وآله) کان اذا سافر حمل معه خمسة أشياء: المرآة و المکحلة والمذرى و السواک و المشط»؛ (پيامبر (صلى الله عليه وآله)همواره در سفرها پنج چيز همراه داشت؛ آينه، سرمه، چنگال، مسواک، و شانه)
5ـ علاّمه مجلسى روايت زير را از يکى از معصومين(عليهم السلام) نقل مى کند: «و طين قبر الحسين شفاء من کل داء و الاکتحال بالا ثمد سراج العين و ليکن اربعاً في اليمين و ثلاثاً في اليسار عند النوم»؛ ( تربت قبر (مطهّر) امام حسين(عليه السلام) شفاء هر درد، و سرمه اثمد باعث پرنور شدن چشم است. و مستحب است به هنگام خواب چهار بار در چشم راست و سه بار در چشم چپ کشيده شود)
6ـ امام صادق(عليه السلام) فرمودند: «من اخذ من اظفاره کل خميس لم ترمد عيناه و من اخذ کل جمعة خرج من تحت کل ظفر داء و الکحل يزيد في ضوء البصر و ينبت الاشفار»؛ ( هرکس ناخنهايش را هر هفته، روز پنج شنبه، بگيرد ناراحتى و دردى عارض چشمانش نمى شود! و اگر روز جمعه هر هفته اين کار را انجام دهد از زير هر ناخنى درد و بيمارى خارج مى شود، و سرمه باعث زياد شدن نور چشم و رشد مژه ها مى شود)
7ـ امام رضا(عليه السلام) فرمودند: «من کان يؤمن باللّه و اليوم الاخر فليکتحل»؛ ( کسى که ايمان به خداوند و روز قيامت دارد (و مبدأ و معاد را پذيرفته) مستحب است که سرمه بکشد).
8ـ امام رضا(عليه السلام) به يکى از اصحابش فرمود: «اکتحل، فعرض انه لا يحبّ الزينة في منزله فقال: اتق اللّه و اکتحل و لا تدع الکحل»؛ ( سرمه بکش. وى به حضرت عرض کرد: دوست ندارد خويش را در منزل زينت کند. امام فرمود: تقواى الهى را پيشه کن (از سخن امام معصوم سر پيچى نکن) و سرمه بکش و آن را ترک نکن).(9)
9ـ امام صادق (عليه السلام) فرمودند: «الکحل ينبت الشعر و يجفّف الدِّمعه و يُعذِبُ الريق و يجلو البصر»؛ (سرمه (چهار فايده دارد)
- به رشد موها کمک مى کند.
- از ريزش اشک زياد (از حدّ معمول) جلوگيرى مى نمايد.
- آب دهان را گوارا مى سازد.
- و چشم را جلا مى دهد.
10ـ امام صادق(عليه السلام) در حديث ديگرى فرمودند: «اربع يضئن الوجه: النظر الي الوجه الحسن، و النظر الي الماء الجاري، و النظر الي الخضرة و الکحل عند النوم»؛ ( چهار چيز سبب نورانيّت سيماى انسان مى شود:
- نگاه کردن
- نگاه کردن به آب جارى
- نگاه به سبزه
- سرمه کشيدن به هنگام خواب
11ـ امام صادق(عليه السلام) در روايت ديگرى فرمودند: «الاثمد يجلوا البصر و يقطع الدِّمعة و ينبت الشعر»؛ ( إثمد (نوع خاصّى از سرمه که در شيمى به آن «انتيمون» ميگويند) سبب جلاى چشم، قطع ريزش زياد اشک و رويش مو مى گردد).
12ـ امام صادق(عليه السلام) در روايتى که از آن حضرت نقل شده، فرمودند: «الکحل عند النوم امان الماء الذي ينزل في العين»؛ ( سرمه کشيدن به هنگام خواب، موجب امنيّت از آب (مرواريد و مانند آن) است، که عارض چشم مى گردد).
13ـ امام ششم شيعيان جهان(عليه السلام) از پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) چنين روايت مى کند: «اتي النبي(صلى الله عليه وآله) اعرابى يقال له «قليب» و کان رطب العينين، فقال له رسول اللّه(صلى الله عليه وآله): اري عينيک رطبتين يا قليب، قال: نعم يا رسول اللّه، همان کماترى ضعيفتان، قال: عليک بالا ثمد، فانه سرجين العين»؛ (يکى از عربهاى جاهليّت به نام «قليب» که ناراحتى چشمى داشت و چشمانش دائماً مرطوب بود، خدمت پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) رسيد. حضرت به او فرمود: اى قليب! چشمانت را مرطوب مى بينم. قليب گفت: بله، اى پيامبر خدا! چشمانم همانطور که فرموديد بيمار و ضعيف است. حضرت فرمود: إثمد (نوع خاصّى از سرمه) را فراموش نکن. سرمه بمنزله کود چشم محسوب مى شود).
14ـ اما هشتم(عليه السلام) فرمودند: «من اصابه ضعف في بصره فليکتحل سبعة مراود عند منامه من الاثمد; هر کس ناراحتى و ضعفى در چشم خويش احساس مى کند به هنگام خواب هفت بار سرمه بکشد، چهار بار در چشم راست و سه بار در چشم چپ»
15ـ پيامبر اکرم(صلى الله عليه وآله) فرمودند: «لا تکتحل بالنهار و انت صائم، اکتحل ليلاً الاثمد يجلو البصر و ينبت الشعر»؛ در روز به هنگامى که روزه هستى سرمه نکش، (بلکه) شب سرمه کن که باعث جلا و صفاى چشم، و رشد موها مى شود.
16ـ امام صادق(عليه السلام) فرمودند: «الکحل يزيد في ضوء البصر و ينبت الأشفار»؛ ( سرمه نور چشم را زياد مى کند و باعث رشد مژه ها مى شود).
17ـ امام رضا(عليه السلام) فرمودند: «عليک بالا ثمد، فانه يجلوالبصر و ينبت الاشفار و يطيب النکهة و يزيد في الباه»؛ ( سرمه را فراموش نکن؛ زيرا باعث جلا و زياد شدن نور چشم و رويش مژه ها و خوش بو شدن دهان و تقويت قوّه شهوت است).
18ـ امام صادق(عليه السلام) فرمودند: «الکحل يزيد في المباضعة»؛ ( سرمه قدرت آميزش را افزايش مى دهد).
19ـ امام صادق(عليه السلام) فرمودند: «الکحل بالليل يطيّب الفم و منفعته الي اربعين صباحاً»؛ ( سرمه کشيدن در شب سبب خوشبو شدن دهان مى شود، و فايده آن تا چهل روز باقى است)
20ـ امام صادق(عليه السلام) در روايت ديگرى فرمودند: «عليکم بالکحل فانه يطيّب الفم و عليکم بالسواک فانّه يجلو البصر، قال قلت: کيف هذا؟ قال: لانه اذا استاک نزل البلغم فجلا البصر و اذا اکتحل ذهب البلغم فطيب الفم»؛ ( سرمه را فراموش نکنيد که باعث خوشبو شدن دهان مى گردد. و سعى کنيد همواره مسواک کنيد که سبب جلاى چشم و روشنايى قدرت ديد شما مى شود! شخصى پرسيد: چطور سرمه و مسواک اين دو اثر را دارد؟ امام فرمود: زيرا بر اثر مسواک «بلغم» کم مى شود و در نتيجه نور چشم زياد مى شود. و هنگامى که سرمه مى کشيد «بلغم» کم مى شود در نتيجه باعث خوشبو شدن دهان مى گردد.)
21ـ امام باقر(عليه السلام) فرمودند: «الاکتحال بالاثمد ينبت الاشفار و يحدّ البصر و يعين على طول السجود»؛ ( سرمه کشيدن با اثمد موجب رشد مژه ها مى شود، و چشم را تيز بين مى کند، و به عبادت و شب زنده دارى کمک مى نمايد).(23) نکته جالب اين که طبق اين روايت، سرمه علاوه بر آثار مادّى، اثر معنوى نيز دارد.
22ـ امام صادق(عليه السلام) در روايتى فرمودند: «الکحل يعذب الفم»؛ ( سرمه آب دهان را شيرين مى کند).
23ـ امام باقر(عليه السلام) فرمودند: «الاکتحال بالا صمد يطيب النکهة و يشدّ اشفار العين»؛ ( سرمه کشيدن به إثمد دهان را خوشبو و مژه ها را محکم و قوى مى کند)
24ـ امام صادق(عليه السلام) فرمودند: «الاثمد يجلو البصر و ينبت الشعر في الجفن و يذهب بالدمعة»؛ ( سرمه به اثمد سبب جلاى ديده گان و تقويت مژه ها مى شود، و از ريزش زياد اشک جلوگيرى مى کند).
25ـ امام صادق(عليه السلام) در روايت ديگرى فرمودند: «من نام علي اثمد غير مسک أمن من الماء الاسود ابداً مادام ينام عليه»؛ کسى که قبل از خواب سرمه اثمد که با بوى خوش مخلوط نشده استفاده کند، تا زمانى که مداومت بر اين کار دارد، از آب سياه در امان خواهد بود»
26ـ امام صادق(عليه السلام) در روايت ديگرى فرمودند: «الکحل بالليل ينفع العين و هو بالنهار زينة»؛ ( سرمه در شب براى چشم سودمند و در روز زينت است.).
27ـ علّامه حسام الدين هندى در کتابش از حضرت على(عليه السلام) چنين نقل مى کند: «عليکم بالاثمد فانه منبتة للشعر مذهبة للقذاء مصفاة للبصر»؛ ( سرمه اثمد باعث رشد مو، و از بين برنده خار و خاشاکهاى داخل چشم، و موجب صفاى ديدگان است.).
زمان سرمه کشيدن:
در بسيارى از روايات بيست و هفت گانه گذشته اشاره به اين مطلب ديده مى شود که: شب، موقع خواب، زمان مناسبى براى اين منظور است، اين مطلب از روايات پنجم، دوازدهم، چهاردهم، پانزده ام، بيست و پنجم، و بيست و ششم بخوبى استفاده مى شود و در احاديث آينده نيز اين مطلب به چشم مى خورد.ضمناً از روايت بيستم و ششم، نکته ديگرى استفاده شد وآن اين که: کسانى که مى خواهند به منظور زينت و آرايش از سرمه استفاده کنند در روز سرمه بکشند و کسانى که هدفشان از سرمه آثار جسمى و روحى و خلاصه سلامت روح و جسم است، در شب سرمه بکشند. علاوه بر اين، طبق برخى روايات، پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) همواره شب هنگام موقع خواب اين سنّت اسلامى را انجام مى دادند.
تعداد دفعات سرمه کشيدن :
- امام صادق(عليه السلام) از پدرانش(عليهم السلام)، چنين نقل مى کند: «کان للنبي مکحلة يکتحل منها في کل ليلة ثلاث مراود في کل عين عند منامه»؛ ( پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله)سرمه دانى داشت که هر شب به هنگام خواب از آن سرمه دان سه بار در هر يک از چشمانش مى کشيد).
- امام صادق(عليه السلام) در حديث ديگرى از پدرانش(عليهم السلام) چنين نقل مى کند: «انه کان اکثر کحله بالليل و کان يکتحل ثلاثة افراد في کل عين»؛ ( پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله)غالباً شبها سرمه مى کرد و در هر چشمش سه بار سرمه مى کشيد).
- امام رضا(عليه السلام) از پدرانش چنين نقل مى کند: «من اکتحل فيلوتّر، من فعل فقد احسن و من لم يفعل فليس عليه شيء» ( کسى که سرمه مى کشد سعى کند عدد فرد را انتخاب کند (يعنى يک بار يا سه بار يا پنج بار،... نه عدد زوج) البتّه اين انتخاب مستحب است، و ترک آن هم مشکلى ندارد).
- در کتاب مکارم الاخلاق در مورد سرمه کشيدن پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله)چنين آمده است: «يکتحل في عينه اليمني ثلاثاً و في اليسري ثنتين و قال: من شاء اکتحل ثلاثاً و کل حين و من فعل دون ذلک او فوقه فلا حرج»؛ ( حضرت رسول اکرم(صلى الله عليه وآله) در چشم راستش سه بار و در چشم چپش دو بار سرمه مى کشيد و مى فرمود: هر کس دوست دارد هر زمانى سه بار سرمه بکشد و اگر بيش از سه بار يا کمتر از سه بار هم بکشد مشکلى نخواهد داشت)
- امام صادق(عليه السلام) مى فرمايد: «کان رسول اللّه(صلى الله عليه وآله) يکتحل بالاثمد اذا آوي الي فراشه و تراً و تراً»؛ ( سنّت و سيره پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) اين بود که به هنگام خواب با إثمد سرمه مى کشيد و در تعداد دفعات سرمه کشيدن، عدد فرد را انتخاب مى کرد).
- امام صادق(عليه السلام) مى فرمايد: «ان رسول اللّه(صلى الله عليه وآله) کان يکتحل قبل ان ينام اربعاً في اليمني و ثلاثاً في اليسري»؛ ( پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) قبل از خواب چهار بار در چشم راست، و سه بار در چشم چپ سرمه مى کشيد)
- امام صادق(عليه السلام) از پدرانش(عليهم السلام)، از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) چنين نقل ميکند: «من اکتحل فليوتر و من تجمّر فليوتر و من استنجى فليوتر و من استخار اللّه فليوتر»؛ ( در اين امور چهار گانه عدد فرد را انتخاب کنيد: سرمه کشيدن، رمى جمرات، استنجاء و استخاره).(38)
- امام حسين(عليه السلام) مى فرمايد: «قال لي رسول اللّه(صلى الله عليه وآله) يا بني اکتحل و تراً يضيء لک بصرک»؛ ( پيامبر(صلى الله عليه وآله) به من فرمود: فرزندم: در سرمه عدد فرد را انتخاب کن تا نور چشم تو به سبب آن زياد شود)
عوارض سرمه برای چشم
نکته ای که لازم است همواره به آن توجه کنیم این است که بهتر است از هیچ لوازم آرایشی برای چشم استفاده نشود چون هر جسم خارجی غیر از اشک که در تماس با چشم قرار گیرد، می تواند آن را تحریک و ملتهب کند. حتی قطره هایی که چشم پزشکان تجویز می کنند، مثل قطره های آنتی بیوتیک و قطره اشک و… چشم را تحریک می کند چه رسد به موادشیمیایی ای که معلوم نیست ترکیبشان چیست؛ چه لوازم آرایش چشم و چه سرمه. از سوی دیگر، اینکه خاصیتی از طریق مصرف ماده ای خاص مثل سرمه به چشم برسد، مبنای علمی ندارد و در هیچ کتاب و مقاله علمی ای درباره آن نوشته نشده و در مجامع علمی هم هیچ صحبتی در این باره نشده است.
در مورد فواید سرمه کشیدن چه میدانید؟
