ساعدنیوز
ساعدنیوز

اموال مثلی و قیمی چیست؟

  پنجشنبه، 12 خرداد 1401   زمان مطالعه 10 دقیقه
اموال مثلی و قیمی چیست؟
در قانون تعریفی از مال نشده است اما با توجه به مواد قانون مدنی می توان آن را این گونه تعریف کرد : " مال چیزی است که مفید باشد و یک نیاز اعم از مادی یا معنوی را رفع کند و همچنین قابل اختصاص یافتن به شخص معینی باشد. همراه ساعد نیوز باشید.

اموال

وقتی مالی که متعلق به دیگری است توسط فرد دیگری از دست برود ، باید تا جایی که می شود خسارت وارد شده به صاحب مال را جبران کرد . برای این کار اگر مثل همان مال وجود داشته باشد بهترین راه این است که مثل آن مال را برای صاحب مال تهیه کنیم مثلا اگر کسی شیشه پنجره خانه کسی را بشکند خودش می تواند مثل همان شیشه را بخرد و آن را نصب کند تا پنجره به وضع قبل برگردد . اما اگر نتوان مثل آن مال را به صاحب مال پرداخت ، چه راهی به جز پرداخت پول وجود دارد ؟ اینکه ما مثل مال را برگردانیم دو نوع مال را به وجود می آورند که به آنها مثلی و قیمی می گویند.

پوستر اموال

برای اینکه چیزی مال محسوب شود باید 3 ویژگی را داشته باشد

  1. مال باید مفید و ضروری باشد و به اصطلاح منفعت عقلانی داشته باشد یعنی از نظر عقل مال ارزش و منفعت دارد . بنابراین چیزی که ضروری نیست یا منفعتی ندارد مال محسوب نمی شود . مثلا ده شاهی مال محسوب نمی شود .
  2. مال باید یک نیاز مادی یا معنوی را بر طرف کند یعنی یا باید یکی از نیازهای فیزیکی انسان و یا یکی از نیازهای روحی او را بر طرف کند برای مثال یک قطعه سنگ یا تکه چوب نیازی از فرد بر طرف نمی کند و افراد بابت آن پولی پرداخت نمی کنند . در گذشته مال بیشتر کالا مادی را در نظر می گرفت اما به مرور زمان و پیشرفت جوامع مال دیگر محدود به کالا نیست و مواردی جز دسته اموال قرار گرفت که کالای مادی نبودند اما مال محسوب می شوند . برای مثال امروزه حق تالیف و حق سر قفلی هم چون موجب آثار و پیامدهای مالی می شوند و افراد از آن سود می برند و نسبت به ان مالکیت دارند ، مال محسوب می شوند .
  3. مال باید قابلیت اختصاص یافتن به شخص داشته باشد و افراد بتوانند مالک آن شوند . بنابراین برخی از اموال که مفید و ضروری هستند اما نمی توانند به شخص خاصی تعلق داشته باشند مال محسوب نمی شوند ، مانند ماه و دریای آزاد . این اموال به دلیل اینکه برای استفاده همه بشر هستند نمی توانند به کسی تعلق داشته باشند.

مال مثلی

تعریف مال مثلی در ماده 950 قانون مدنی تعریف شده است . طبق این ماده ، مال مثلی ، مالی است که " اشباه و نظایر آن نوعا زیاد و شایع باشد مانند حبوبات و نحو آن . " به این ترتیب دو چیز که از نظر قیمت و اوصاف و ویژگی ها مثل یکدیگر باشد را مال مثلی می گویند . این تشابه باید به گونه ای باشد که در صورتی که یک مال تلف شد بشود دیگری را جایگزین شود . البته در مال مثلی نیازی نیست که دو مال صد در صد مثل هم باشند بلکه کافی است در اوصاف و ویژگی های کلی در دید عرف یکسان باشند . مثلا دو اسکناس ده هزار تومانی مثل هم هستند و مال مثلی محسوب می شوند و اینکه یکی نو و یکی کهنه باشد ، باعث نمی شود که جایگزین هم نشوند .

مال قیمی

بر خلاف مال مثلی ، مال قیمی مالی است که نمی توان مال دیگری را جایگزین آن کرد بنابراین اگر مال قیمی تلف شود پرداخت مثل آن ممکن نیست . اصطلاح قیمی یعنی اینکه در صورت تلف مال باید قیمت آن پرداخت شود . مثلا اگر کسی گلدان قدیمی متعلق به دیگری را که نمونه آن وجود ندارد یا نایاب است را بشکند چون نمی توان مثل آن را تهیه کرد باید قیمت آن را پرداخت کرد ، بنابراین مال قیمی است .

ملاک تشخیص اموال مثلی و قیمی

برخی کالاها روزگاری مثلی بوده اند، اما امروزه قیمی هستند و برعکس. به همین دلیل، اندکی برداشت متفاوت از مفهوم این دو عنوان، موجب تفاوت اساسی در تطبیق هر یک از آن دو بر اموالی هم چون گندم، گوسفند، ماشین، و... خواهد شد. در نتیجه احکام مترتب برهر یک در معاملات، با واقعیت آن چه که باید باشد متفاوت گردیده و پیامد های غیر شرعی و نامناسب حقوقی و اقتصادی به دنبال خواهد داشت. حتی ممکن است موجب کشمکش و نزاع در محاکم گردد. آن چه که مسلم است، معنا و مفهوم مال مثلی و قیمی از ناحیه شرع بیان نشده است. اما با توجه به تعریف ماده ۹۵۰ قانون مدنی اموالی که عرفاً ممکن باشد یکی از آنها جای دیگری واقع شود، مثلی است و اموالی که عرفاً شخص آن مال منظور بوده و ممکن نیست که مال دیگری از همان جنس جای گیر آن واقع شود، قیمی است. به طور کلی می توان گفت که همان طوری که از قسمت اخیر ماده ۹۵۰ قانون مدنی هم فهمیده می شود، ملاک تشخیص مال مثلی از قیمی، عرف است. بدیهی است که معیار تشخیص اموال مثلی و قیمی توسط عرف، میزان رغبت عمومی است. به این معنی که هر دو مالی که ضمن داشتن تشابه اجمالی ظاهری، میل و رغبت یکسان نوع افراد را نسبت به خود داشته باشند، نسبت به هم مثلی خواهند بود. قانون مدنی ایران در ماده ۹۵۰ به حق، قضاوت را به عرف سپرده است. باید به این نکته توجه داشت که برای تعیین مثلی یا قیمی بودن مال، همیشه از یک ضابطه نمی توان استفاده کرد و باید موردی را که دین ناشی از قرارداد و تعهد است با ضمان قهری و الزامات خارج از قرارداد جدا کرد. لذا در مورد الزامات خارج از قرارداد، چون درباره موضوع الزام توافقی بین طلبکار و مدیون نشده است، باید مثلی و قیمی از حیث نوعی و موضوعی مورد توجه قرار گیرد. البته در قراردادها و تعهدات اگر امری که طرفین با تراضی مقرر می دارند، مخالف صریح قانون نباشد. در روابط آنها کاملاً نافذ است، حتی اگر برخلاف عرف باشد. لذا طرفین می توانند در روابط خود مثلی را به منزله قیمی و یا قیمی را به منزله مثلی قرار دهند. مثلاً اگر یک نفر کتاب گلستانی را به دیگری به عنوان عاریه دهد، حتماً تراضی طرفین بر این بوده است که مستعیر همان کتاب را مسترد دارد و در این معامله کتاب گلستان قیمی می باشد، حتی اگر عرفاً مثلی محسوب شود و برعکس اگر کتاب فروشی یک نسخه کتاب گلستان را از کتاب فروش دیگر قرض کند که بفروشد تراضی طرفین بر این خواهد بود که این کتاب مثلی است نه قیمی. حتی اگر عرفاً قیمی محسوب شود، زیرا که قرض دهنده می دانست که این کتاب فروخته شده و دیگر عین آن مسترد نخواهد شد و چون عنوان معامله هم عنوان قرض است، لذا باید مثل کتاب خود را از همکار خودش بگیرد نه قیمت آن را. بنابراین در قرارداد ممکن است مال مثلی در رابطه دو طرف در حکم قیمی باشد. مانند یخچال ارج معین یا گونی خاص گندم یا برنج که با آنکه گندم یا برنج از اموال مثلی می باشند، موضوع تعهد بنا به تراضی طرفین قیمی قرارداده شده است و متعهد نمی تواند به این بهانه که گندم مثلی است، کیسه دیگری را به طلبکار بدهد. همچنین احتمال دارد مال قیمی مثلی انگاشته شود. مانند یک اسب ایرانی.

در تمام موارد بالا فرقی بین امور مصنوعی و طبیعی نیست. هر گاه یکی از عناصر بالا وجود پیدا نکند آن چیز قیمی خواهد بودبه طور کلی مالی که مانند بسیار دارد، مانند اشیاء ساخت کارخانه ها و گندم، مثلی است و چیز هایی که مکیل یا موزون یا قابل اندازه گیری مانند پارچه نباشند، قیمی اند.
در موردی که موضوع تعهد اموال مثلی باشد، به مال معین و خاصی تعلق نمی گیرد. و به اوصاف کلی که مصداق های فراوان دارد توجه می شود، مانند یک دستگاه یخچال ارج یا ده خروار گندم. ولی در اموال قیمی، اوصاف مورد نظر چندان دقیق و مفصل است که تنها در مال معینی دیده می شود یا امثال آن نادر است: مانند اسب سواری و قلمدان و ساعت قدیمی و خانه و زمین معین. نکته قابل توجه آنکه با توجه به پیشرفت صنایع و فناوری که تولید وسایل و کالاها را به صورت یکنواخت و یکسان، به سادگی میسر نموده است حق آن است که امروزه بسیاری از اموال از قبیل سلاح، پارچه، فرش، ظروف و امثال آنها که روزی قیمی به شمار می رفتند، در ردیف اموال مثلی و یا در حکم آن قرار گیرند، زیرا هر یک از تعاریف به عمل آمده از مال مثلی در خصوص آنها صادق است. با توجه به عرف عناصر سازنده، اموال مثلی عبارتند از:
۱- عنوان واحدی به جزء و کل آن اطلاق شود، مانند گندم که دانه و خرمن آن، عنوان واحد دارد.
۲-قیمت اجزاء آن به علت تساوی یا تقارب صفات آنها یکسان و یامتقارب باشد.
۳-منافع اجزاء آن متقارب باشد به طوری که اختلاف قیمت در عرف قابل مسامحه باشد.
۴-اشباه و نظایر آن زیاد باشد.

پوستر اموال

جبران خسارت اموال مثلی و قیمی

در مواردی که مال شخصی بر خلاف حق از بین می رود، وضع زیان دیده باید به صورت اول برگردد. لذا اگر مالی تلف شده که دارای اشباه و نظایر فراوان باشد، بهترین راه این است که مثل آن به مالک داده شود و مالک مثل مال خود را به دست بیاورد. مثلاً اگر کسی به عمد و یا در اثر بی احتیاطی شیشه خانه دیگری را بشکند باید او نسبت به خرید شیشه و تعویض شیشه اقدام نماید تا مالک وضع پیشین خود را به دست بیاورد. اما اگر مثل مال تلف شده پیدا نشود باید پول مال تلف شده پرداخت شود. زیراچاره ای جز این وجود ندارد. بنابراین طرز جبران خسارت باید متناسب با ماهیت مال تلف شده باشد، و در برابر تلف شدن مال مثلی باید مثل آن داده شود. در نتیجه برای تشخیص موضوع مسئولیت در این گونه موارد، شناسایی اموال مثلی و قیمی مفید و ضروری است. به همین دلیل ماده ۳۱۱ قانون مدنی بیان داشته که: «غاصب باید مال مغصوب را عیناً به صاحب آن رد نماید. و اگر عین تلف شده باشد، باید مثل یا قیمت آن رابدهد و اگر به علت دیگری رد عین ممکن نباشدباید بدل آن را بدهد.» و همچنین ماده ۳۲۹ قانون مدنی بیان داشته که: «اگر کسی خانه یا بنای کسی را خراب کند باید آن را به مثل صورت اول بنا نماید، و اگر ممکن نباشد، باید از عهده قیمت بر آید.» البته چون هیچ خصوصیتی و موضوعیتی در خانه یا بنا وجود ندارد، حکم آن را می توان به سایر موارد هم سرایت داد. همانطوری که ماده ۳۱۲ نیز بیان داشته که: «هرگاه مال مغصوب مثلی بوده و مثل آن پیدا نشود، غاصب باید قیمت حین الاداء را بدهد و اگر مثل موجود بوده و از مالیت افتاده باشد، باید آخرین قیمت آن را بدهد.» البته به موجب ماده ۳ قانون مسئولیت مدنی، به ویژه در مورد اموال مثلی و جایی که تعمیر مطلوب و متناسب مال ناقص امکان ندارد، در حکم تلف است و دادگاه می تواند ضامن را به دادن مثل یا قیمت محکوم نماید. (ماده ۳ قانون مسئولیت مدنی بیان کرده که: دادگاه میزان زیان و طریقه و کیفیت جبران آن را با توجه به اوضاع و احوال قضیه تعیین خواهد کرد، جبران زیان را به صورت مستمری نمی شود تعیین کرد، مگر آن که مدیون تامین مقتضی برای پرداخت آن بدهد یا آن که قانون آن را تجویز نماید.)

امیدوارم از محتوای مسائل حقوقی نهایت استفاده را برده باشید و برای کسانی که دچار مشکل حقوقی هستند، میتوانید ارسال نمایید. همچنین برای مشاهده ی مطالب پر محتوای دیگر میتوانید به بخش آموزش ساعدنیوز مراجعه نمایید. از همراهی شما بسیار سپاسگزارم.


دیدگاه ها


  دیدگاه ها
پربحث های هفته   
صحبت های عادل فردوسی پور در مورد قطعی برق:درسته که مردم باید رعایت کنند و کمتر مصرف کنند ولی به خدا هیچ جای دنیا سال 2025 مردم اینجوری زجر نمیکشند از این اتفاقات و... (54 نظر) (ویدئو) نعیمه نظام‌دوست: آقای علیخانی میای پایین یا من میاما/ احسان علیخانی: تو صورت خانوم سعادت نگاه کن یکم خجالت بکش😁/ خنده‌های از ته دل نعیمه رو از دست ندید (51 نظر) نعیمه نظام دوست: پول اجاره خانه ام را نداشتم که پرداخت کنم و مجبور شدم از این طرف و آن طرف برای پرداخت اجاره خانه ام قرض بگیرم! (42 نظر) الهام چرخنده:وقتی حضرت آقا می فرمایند اغلب هنرمندان ما خوبند حجت تمام است/ من که آبرو ندارم خودم را سنجاق کرده ام به اهل بیت (36 نظر) علی پروین خطاب به علی دایی: بیا مصاحبه کن/ دایی: من صدا و سیما را دوست ندارم! (34 نظر) سکانس خنده دار نعیمه نظام دوست: یه مشت تُرشیده دور هم جمع شدیم+ویدیو/برنامه رفت رو هوا از خنده... (30 نظر) (عکس) عذرخواهی همسر قالیباف از پزشکیان بعد از گریه رئیس جمهور به خاطر عشق پاک قدیمی به همسرش ... (29 نظر) شهربانو منصوریان: یکی از شب های یلدا پدرم پرتقال خریده بود اما به همه نرسید ما هم یک پَر از پرتقال مان را به آن‌ها دادیم تا همه خورده باشند! (25 نظر) از ایران تا قطر؛ مقایسه رشد اقتصادی کشورهای منطقه در 50 سال گذشته (21 نظر) (ویدئو) حیات وحش ؛ مستند حیات وحش حیوانات / عقرب سیاه، موش، قورباغه (19 نظر) ساغر عزیزی بازیگر سریال سوجان: برخی بر این باروند که من واقعاً فرح دیبا هستم ولی من اصلاً با سیاست کاری ندارم (18 نظر) دانلود آهنگ جدید مرتضی پاشایی با نام «آغوش تو»(هوش مصنوعی) (17 نظر) علی دایی: احترام زیادی برای مهران مدیری قائلم ولی دعوتش رو قبول نکردم چون...+فیلم (13 نظر) گریه‌های بی امان مسعود پزشکیان به یاد همسرش در آستانه روز زن؛ دلداری دادن زهرا، تنها دخترش به آقای رئیس جمهور+ویدیو/ همدردی خانم معاون با اشکهایش (12 نظر) مهران غفوریان: نمی‌دانم چه کسی این سرمربی را به تیم ما انداخت؟! / استقلالی بودم، وقتی دیدم پرسپولیس همیشه استقلال را می برد، پرسپولیسی شدم! (11 نظر)
پربازدیدترین ویدئوهای روز   
تیتر امروز   
عارف در پیام تسلیت خود از هنر و صدای ژاله علو گفت: چهره‌ای که برای همیشه در یادها خواهد ماند
سامورایی ها آشتی دهنده ایران و آمریکا میشوند؟
جشن پیروزی اردوغان در دمشق: تحریرالشام در حال آماده شدن برای دیدار با رئیس بزرگ
ماجرای خرید یک جزیره رؤیایی در قطب شمال توسط دونالد ترامپ به کجا رسید؟
نقاشی هوش مصنوعی از خودش؛ وقتی فناوری هنر را بازتعریف می‌کند
300 میلیارد دلار هزینه برای تعبیر رؤیای زلنسکی: اروپا و آمریکا دیگر به اوکراین پول نمی دهند!
زلنسکی دست بردار عضویت در ناتو نیست: اوکراین همچنان قربانی رؤیاهای یک دلقک!
ایده های ترند ست بافت یقه اسکی زنانه که در این فصل سرما گزینه عالی برای جذاب کردن استایلتان است
پاسخ متفاوت صادق زیباکلام به یک پرسش: آن بغض و اشک‌ها چه دردی از دردهای مملکت را بهبود می‌بخشد؟
فیلترشکن نخرید؛ نتیجه جلسه شورا درباره فیلترینگ عصر امروز مشخص می‌شود
تاریخ مرگ خود را بدانید؛ ساعت مرگ می‌گوید چه زمانی به پایان عمر خود می‌رسید!
مجلس تکلیف رشوه های پیشنهادی احتمالی به نمایندگان را روشن کرد: تحویل می دهید!
چگونه می توانم رابطه عاطفی خود را به ازدواج ختم کنم؟ / 3 راهکار برای تبدیل عشق خود به شوهر
انتصاب 70 زن در مسئولیت‌های مختلف/ باور دولت چهاردهم برای استفاده از ظرفیت بانوان
ربیعی: ناچار به رفع قطره‌چکانی فیلترینگ تن می‌دهید!
منتخب روز   
صحبتهای جالب و متفاوت حدیث میرامینی، بازیگر جوکر 2، درباره احترام به خانواده همسرش/ چقدر خانوم و باشخصیت!👌 رسم شوکه کننده قبیله‌ای که زنان باید در سوگ عزیزان خود انگشتان خود را ببرند / حاوی تصاویر تکان دهنده "برای افراد حساس توصیه نمی شود" عکس عجیب مرد 66 ساله‌ای که در یکسال 10 بار ازدواج کرد، به همراه همسران و فرزندانش/ عجب خونه ای هم داره! چگونه در خرید زعفران، اصل و تقلبی آن را تشخیص دهیم؟ / قبل از خرید زعفران حتما این نکات رو در نظر بگیر عکس روز/ تغییر چهره چشم‌نواز و بهت‌آور نیکی کریمی و ابوالفضل پورعرب بازیگران فیلم دهه 70 «عروس» بعد از 33 سال در 53 سالگی و63 سالگی (ویدیو) علت انتخاب الناز ملک برای سریال پرمخاطب «زخم کاری» چه بود؟ ارزان اما قدرتمند؛ جدیدترین گوشی پوکو چه چیزی برای گفتن دارد؟ (ویدئو) توصیه‌های مادرانه و ناب ژاله علو به هنرمندان جوان جویای نام: اگر شما خیر همه‌رو بخواین، خودتونم در خیرین/ موفقیت هرکسی در عشق به کاریه که انجام میده آلبوم روز/نگاهی به استایل گرم و شیک امین حیایی و لادن مستوفی در اکران مردمی فیلم برف آخر؛ تلفیق اصالت با ژاکت بافت و کلاه طوسی شاخص آلودگی هوا امروز سه شنبه 4 دی تهران، تبریز، اصفهان، مشهد و اهواز + وضعیت آب و هوای کلان شهرها زمان خاکسپاری ژاله علو، هنرمند پیشکسوت مشخص شد 4 علت که میگه چرا مصرف چای بهتر از قهوه هست / اگه معتاد قهوه هستی اینارو باید بدونی