غار سنگ‌تراشان با نام‌های سنگ‌شکن، سنگ‌تراشان و سنگ‌اشکن نیز شناخته میشود و در دامنه کوه‌های زاگرس و در ارتفاع 1,091 متری از سطح دریا قرار دارد. این غار با 350 متر طول و 150 متر عرض و ستون‌های سنگی زیبا در قسمت شرقی درهای مشهور به دره قلات واقع شده است. فاصله غار سنگ‌اشکن جهرم با شیراز 188 کیلومتر فاصله دارد. غار سنگ‌شکن در سه کیلومتری مرکز شهرستان جهرم قرار گرفته است. جهرم از شهرهای بسیاری قدیمی و تاریخی ایران محسوب میشود. برخی بر این باورند که شکل‌گیری این شهر به چهار سده قبل از میلاد مسیح باز می‌‌گردد و توسط پادشاه پنجم هخامنشیان، اردشیر اول ساخته شده است. غار سنگ شکن از جاهای دیدنی جهرم و از جمله آثار تاریخی ارزشمند آن محسوب میشود. غار سنگ اشکن جهرم به دوره صفویه تعلق دارد که با صد ستون همچون تالاری طبیعی و زیبا از گذشته به یادگار مانده است. این غار که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، بزرگترین غار مصنوعی و دست‌ساز جهان محسوب میشود.
غار سنگ‌تراشان جهرم غاری است که از گذشته‌های دور در دل کوه‌های البرز جنوبی شکل گرفته است. با وجود تحقیقات تاریخ‌نگاران نمی‌توان با قطعیت این غار را به دوره مشخصی نسبت داد؛ اما بسیاری از کارشناسان و ساکنان محلی آن را متعلق به 300 سال پیش و اواخر دوره صفویه می‌دانند. این غار دست‌کن سنگ‌هایی سفید و آهکی دارد که مردم بومی در گذشته با استخراج آنها درآمدزایی می‌کردند و به‌تدریج با حفاری‌های صورت گرفته، غاری با دالان‌ها و ستون‌های متعدد پدید آمد. استخراج این سنگ‌ها با هدف تزیین بناهایی متعلق به اشراف و حکومت صورت می‌گرفت.
غار سنگ‌تراشان جهرم با ستون‌های متعدد همچون تالاری باشکوه به نظر می‌رسد که گویا برای طراحی آن نقشه‌ای از پیش وجود داشته؛ اما در واقعیت، شکل‌گیری این غار به‌صورت تدریجی و با هدف برداشت سنگ و امرار معاش بوده است. سنگ تراشان جهرمی از سال‌ها پیش با ابزاری ساده همچون اره‌های دوسر، پتک، چکش، اهرم، تیشه، انواع سوهان، قلم، نخ، دوده و دریل‌های کوچک دستی، سنگ استخراج می‌کردند. هرکدام از سنگ تراشان جهرم مسیری را انتخاب و در همان دهانه پیش‌روی می‌کردند. به هرکدام از دهانه‌ها یا دالان‌ها کارخانه نیز می‌گفتند. به‌شکل هوشمندانه با فواصل مشخصی بخشی از غار همچون ستون پابرجا مانده است، تا سقف ریزش نکند. این ستون‌های نگه‌دارنده امروز منجر به زیبایی هرچه بیشتر این غار شده است؛ هرچند که در گذر زمان برای ایجاد دهانه‌های بزرگ‌تر بخشی از ستون‌ها را تراشیده‌اند و از ضخامت آنها کم کرده‌اند. غار مصنوعی سنگ اشکن جهرم به‌عنوان اثری شگفت‌انگیز، گردشگران زیادی را به سوی خود جذب می‌کند. اخیرا در ورودی این غار مجسمه‌های سنگی عظیمی توسط هنرمندان روی سنگ‌ها تراشیده شده است.
غار سنگ شکن با 350 متر طول بیش از صد ستون بزرگ و کوچک دارد و عرض آن از 60 تا 130 متر متغیر است. این غار با وسعتی در حدود 20,000 متر مربع، 12 ورودی مختلف دارد. در مسیر غار که حرکت می‌کنید ارتفاع از سه تا چهار متر به کمتر از یک متر کاهش پیدا می‌کند. در ابتدای مسیر ورودی فضای غار روشن است؛ اما هرچه به‌سمت داخل بروید، از نور محیط کاسته و تاریک‌تر خواهد شد. در بخش‌هایی از دیواره غار طاقچه‌هایی برای قرار دادن چراغ تعبیه شده است. کف غار سنگ تراشان شیب‌دار و با لایه‌ای نرم از خاک‌های آهکی پوشیده شده است. تفاوت چشم‌گیری میان ضخامت ستون‌های برجای مانده در غار وجود دارد و برخی از آنها به مرور زمان و در دوره‌های مختلف تراشیده شده‌اند و با کاستن از ضخامت آنها فضای درون غار برای حمل سنگ‌ها باز شده است. سنگ‌های آهک و دولومیت غار سنگ اشکن جهرم به دوره‌های زمینشناسی «ائوسن» و «الگوسن» بازمی‌گردند. لایه‌های مختلفی در دیوارهای سنگی آن کشف شده است؛ در پایین‌ترین قسمت غار لایه دولومیت قهوه‌ای رنگ و سپس سنگ‌های آهک شیری و کمی خاکستری با ضخامت چهار متر وجود دارد. بخش‌های زیادی از آنها استخراج شده و بخشی دیگر همان طور که اشاره شد، برای جلوگیری از ریزش به‌صورت ستون‌ها باقی‌مانده است. در لایه‌های نزدیک به سقف غار، لایه‌ای دیگر از سنگ‌های دولومیت دیده میشود. برخی از سنگ‌ها کیفیت پایین‌تری دارند و روی آنها شکاف‌هایی دیده میشود؛ اما برخی از آنها مرغوب‌تر هستند. این طور به نظر می‌رسد که از میان لایه‌های سخت‌تر، لایه‌های نرم آهکی دولومیت سفید و کرم رنگ را با ابزاری همچون دیلم و پتک جدا می‌کردند. بخش‌های جدا شده را بلافاصله به قطعات مشخصی برش و سپس در اختیار تراش‌کاران قرار می‌دادند. اگر این برش‌های سنگی نرم برای مدتی طولانی در معرض هوای آزاد قرار می‌گرفتند، سخت می‌شدند و تراشیدن آنها دشوار بود.
غار سنگ شکن جهرم به واسطه فضای سرپوشیده و داشتن دالان‌های متعدد که باد در آنها به‌خوبی جریان پیدا می‌کند، هوای مطبوع و خنکی دارد. این موضوع یکی از دلایل جذب گردشگران در فصل‌های گرمی همچون تابستان است. ناگفته نماند در زمستان هم فضای داخلی غار سنگ شکنان جهرم نسبت به محیط بیرون گرم‌تر است. به طور کلی جهرم آب‌و‌هوای گرم و خشک دارد و دمای آن در فصل‌های گرم می‌تواند به 45 درجه و در زمستان به منفی پنج درجه سانتی‌گراد برسد. به‌طور معمول این شهر متوسط دمای 20 درجه سانتی‌گراد را تجربه می‌کند. با توجه به شرایط آب‌و‌هوایی کویری جهرم، بهترین زمان سفر به این شهر در فصل‌های پاییز و زمستان است.
