معرفی کلی از تاریخچه و معماری کاروانسرای سعدالسلطنه قزوین

کاروانسرای سعد السلطنه کجاست؟

در مرکز شهر قزوین و در خیابان امام خمینی این شهر یکی از کاروانسراهای قدیمی ایران با نام کاروانسرای سعد السلطنه واقع شده و به عنوان یکی از مهمترین جاذبه های تاریخی این شهر بشمار می آید.

این کاروانسرا به دلیل اینکه در دل شهر قزوین و در مسیر ارتباطی کشورهایی نظیر روسیه و ترکیه با ایران واقع شده بود، در روزگاران قدیم بسیار پر اهمیت بوده و امروزه نیز از لحاظ تاریخی دارای اهمیت ویژه ای است.

معرفی کلیسای سنت پیتر رم، بزرگترین و ثروتمندترین کلیسای جهان

ساخت و بنای کاروانسرا و سرای سعدالسطنه

بر اساس روایت های تاریخی این کاروانسرا در محل زمین چوگان قدیم شهر قزوین ساخته شده که در گذشته با نام میدان سعادت شناخته می شد. در این زمان با توجه به رونق اقتصادی با دولت روسیه، رفت و آمد تجار و بازرگانان به صورت مکرر، شروع تجارت با ترکیه و احساس نیاز به فضای تجاری جدید در سطحی وسیع که پاسخگوی نیاز مردم باشد، به فرمان محمدباقرخان سعدالسلطنه اصفهانی حاکم وقت شهر قزوین کاروانسرایی در محل زمین چوگان قدیم بنا و به کاروانسرایی بزرگ و مجلل تبدیل شد.

این کاروانسرا و تمام متعلقاتش توسط دو معمار اصفهانی و قزوینی هنرمند در سال ۱۳۱۲ ساخته و به بهره برداری رسید. این مرکز تا پیش از ۱۹۱۴ یعنی شروع جنگ اول جهانی مرکز تجارت قزوین بود و تا زمان فرمانروایی تزارها بر روسیه به عنوان پل تجاری و و بازرگانی اروپا و آسیا شناخته می شد. متاسفانه با روی کار آمدن لنین و انقلاب روسیه نبض اقتصادی این کاروانسرا که با تجارت در روسیه فعال بود از کار افتاد و در نهایت به مرور حجره های مختلف آن به تجار فروخته شد. این وضعیت ناگوار تا جایی پیش رفت که بخشی از این بنای تاریخی به کارخانه آرد سلامت فروخته شد و بعدها نیز قسمت های بیشتری از آن به بازار چوب تبدیل شد.

موقعیت جغرافیایی کاروانسرای سعدالسلطنه

کاروانسرای سعدالسطنه در مرکز شهر قزوین و در خیابان امام خمینی (رشت سابق و پهلوی سابق تر) قرار دارد و ورودی اصلی آن از خیابان امام خمینی است. ورودی دیگر این مجموعه از کوچه ی چراغ برق و کنار درِ شرقی مسجدالنبی است. مجموعه ی بازار سنتی قزوین و دولتخانه ی صفوی از جمله عناصر شاخص پیرامون این مجموعه است.

سیر تاریخی و فرهنگی کاروانسرای سعدالسلطنه

محمد باقرخان سعدالسلطنه اصفهانی حاکم وقت شهر قزوین در اواخر دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار (سال 1310 هجری قمری) با توجه به مراودات اقتصادی فراوان ایران با روسیه و ترکیه، دستور داد کاروانسرایی در زمینی به مساحت 2/7 هکتار با حدود 400 حجره در شهر قزوین بنا کنند و لقب خویش را بر روی آن نهاد و کاروانسرای سعدالسلطنه بعد از حدود دو سال با همت دو معمار اصفهانی و دو معمار قزوینی یعنی در سال 1312 هجری قمری به بهره برداری رسید.

کاروانسرای سعدالسلطنه تا قبل از جنگ جهانی اول، مرکز تجارت و فعالیت بازرگانی شهر محسوب می شد که بعد از تغییرات سیاسی حکومت روسیه، موقعیت خود را به عنوان پل ارتباطی، بازرگانی بین اروپا و آسیا از دست داد و حیات اقتصادی خود را به صورت نیمه فعال ادامه داد.

این اثر تاریخی ابتدا در تاریخ 17 آذر 1316 با شماره ی ثبت 1021 در زیر مجموعه ی بازار قزوین ثبت شد، سپس در مورخ 11 مرداد 1377 با شماره 2089 به صورت مجزا به نام کاروانسرای سعدالسلطنه ثبت و بعدها گرمابه ی سعدیه با شماره 12598 در تاریخ 11 مرداد 1384 از کاروانسرا منفک گردید.

معماری بنای سعدالسلطنه

کاروانسرای سعدالسلطنه از بناهای تو در تو تشکیل شده. در سرتاسر حیاط آن حجره هایی دیده می شود که تزییات بسیار خاصی دارند و قسمت هایی از بازار از هم می گذرند. این بنا دارای چندین ورودی، چندین حیاط وسیع، حجره های متعدد، هشتی های باشکوه دالان های طویل و تزیینات آجرتراشی شده است.

کاروانسرای سعدالسلطنه از بناهای تو در تو تشکیل شده است. در سرتاسر حیاط آن حجره هایی دیده می شود که تزییات بسیار خاصی دارند و قسمت هایی از بازار از هم می گذرند. این بنا دارای چندین ورودی، چندین حیاط وسیع، حجره های متعدد، هشتی های باشکوه دالان های طویل و تزیینات آجرتراشی شده است.

این کاروانسرا همانطور که در بالا گفته شد، در دوران گذشته نقش تجارتی داشته و از آن به عنوان مرکزی برای فعالیت های تجاری و بازرگانی استفاده می شده است. اما بعد از تغییراتی که در روسیه اتفاق افتاد، موقعیت مهم تجاری اش را از دست داد. شاید مهم ترین قسمت کاروانسرا را بتوان چهار سوق آن دانست که بر بالای آن گنبد بزرگ کاشیکاری شده ای قرار دارد. البته سقف این گنبد نورگیری ندارد و چهار طرف آن را چهار نیم گنبد نورگیر دار فرا گفته است که باعث می شود تا فضا بزرگ تر از آنچه که هست، نشان داده شود.

همانطور که گفته شد، کاروانسرای سعدالسلطنه دارای ۷ حیاط است که بزرگ ترین آن، ۳۰۷۳ متر مربع وسعت دارد و البته حدود ۱۵۰۰ متر آن فضای باز است و بقیه ی آن ترکیبی از فضاهای نیمه باز و بسته است. یکی دیگر از حیاط های این بنا، نگار السلطنه نام دارد که دو حجره و دو انبار بسیار بزرگ در آن قرار دارد. حیاط دیگر این بنا با نام سعدیه یک گرمابه و ۱۰ حجره دارد.

کاروانسرای سعدالسلطنه تا حالا مرمت شده است و این بازسازی هنوز هم ادامه دارد. مرمت این بنا زیر نظر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است و تا حالا قسمت های زیادی از آن مرمت شده است. قرار است تا بخش هایی که کاملا بازسازی شده اند و دیگر نیاز ی به تعمیر ندارند، کاربری های جدید پیدا کنند که برای مثال، رستوران، تولیدی و فروشگاه لباس بخشی از این کاربری هاست.کاروانسرای سعد لاسلطنه در سال ۱۳۱۶ به عنوان یکی از زیر مجموعه های بازار قزوین ثبت ملی شد و بعد در سال ۱۳۷۷ جداگانه به ثبت ملی رسید.

برخی می گویند چون مجموعه کاروانسرا در محل میدان چوگان دوران صفویه (کاخ باغ سعادت، میدان سعادت) بنا شده بود، به آن سرای سعادت می گفتند. محمدباقرخان سعدالسلطنه اصفهانی حاکم وقت شهر قزوین در اواخر دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار (سال ۱۳۱۰ هجری قمری) با توجه به مراودات اقتصادی فراوان ایران با روسیه و ترکیه، دستور داد کاروانسرایی در زمینی به مساحت ۲٫۷ هکتار با حدود ۴۰۰ حجره در شهر قزوین بنا کنند و لقب خویش را روی آن نهاد و کاروانسرای سعدالسلطنه بعد از حدود دو سال با همت دو معمار اصفهانی و دو معمار قزوینی یعنی در سال ۱۳۱۲ هجری قمری به بهره برداری رسید. کاروانسرای سعدالسلطنه تا قبل از جنگ جهانی اول، مرکز تجارت و فعالیت بازرگانی شهر محسوب می شد که بعد از تغییرات سیاسی حکومت روسیه، موقعیت خود را به عنوان پل ارتباطی بازرگانی بین اروپا و آسیا از دست داد و حیات اقتصادی خود را به صورت نیمه فعال ادامه داد. برخی از حجره های کاروانسرای سعدالسلطنه به صورت غرفه های تجاری مستقل اداره می شد و برخی نیز به صورت انبار و قسمتی از کاروانسرای سعدالسلطنه تبدیل به کارخانه آرد سلامت و کارخانه تولید کشمش شد و قسمت های دیگر به عنوان کارگاه های تولیدی کفش، فرشبافی، چوب بری و … مورد استفاده قرار گرفت و این باعث شد این اواخر مردم آنجا را «بازار چوب» بنامند.

این کاروانسرا یکی از معدود کاروانسراهای ایران است که دارای چندین حمام، سرا، تیمچه، شترخان، راسته، چهارسوق، مسجد، چایخانه و … است.عملیات مرمت این مجموعه نیز در قالب تفاهم نامه از طریق صندوق احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی سازمان میراث فرهنگی به سازمان بهسازی و نوسازی شهرداری قزوین واگذار شده بود، تقریبا به اتمام رسیده است. این اثر تاریخی ابتدا در تاریخ ۱۳۱۶/۹/۱۷ با شماره ثبت ۱۰۲۱ در زیر مجموعه بازار قزوین ثبت شد، سپس در مورخ ۱۳۷۷/۵/۱۱ با شماره ۲۰۸۹ به صورت مجزا به نام کاروانسرای سعدالسلطنه ثبت و بعدها گرمابه سعدیه با شماره ۱۲۵۹۸ در تاریخ ۱۳۸۴/۵/۱۱ از کاروانسرا منفک گردید.

در حال حاضر در این مجموعه چندین کافه، رستوران و فروشگاه های صنایع دستی قزوین و آموزشگاه های هنری تاسیس شده است.از هنرهای سنتی و صنایع دستی این شهر می توان به نقاشی، فرش بافی، گلیم بافی، جاجیم بافی و منبت کاری اشاره کرد.

در این کاروانسرا برخی کارگاه ها و فروشگاه های صنایع دستی مختص شهر قزوین وجود دارد.در انتهای این کاروانسرا، مسجدالنبی واقع شده است.این مسجد قدیمی متعلق به دوران پادشاهی فتحعلی شاه قاجار است که با مساحتی بالغ بر ۱۴ هزار متر مربع، لقب بزرگ ترین مسجد تاریخی شهر قزوین را به خود اختصاص داده است.موزه شاهنامه و اساطیر که متشکل از مجسمه های رضا ازی محمدی است نیز در این کاروانسرا قرار دارد.
در حال حاضر کاروانسرای سعدالسطلنه یکی از محبوب ترین مکان های شهر قزوین برای مردم این شهر و گردشگران است.

آدرس کاروانسرای سعد السلطنه قزوین

سبزه میدان و خیابان امام خمینی مکانی است که سرای سعادت در آن قرار دارد. البته این بازارچه دارای ورودی های متعددی است که تنها یکی از آنها در خیابان امام خمینی واقع شده است. بازدید از این مکان رایگان است.

دسترسی

خیابان امام خمینی یک طرفه بوده و در روزهای کاری، اتومبیل های شخصی حق ورود به آن را ندارند. در روزهای تعطیل که ورود تمام وسایل نقلیه به این خیابان آزاد است، یافتن محل پارک اتومبیل با مشکلاتی روبه رو است. پارکینگ عمومی نیز در این منطقه وجود ندارد. از این رو استفاده از حمل و نقل عمومی بهترین گزینه است. برای این امر بایستی از تاکسی های سبزه میدان استفاده کرد.

بهترین زمان برای بازدید

زمان مناسب برای سفر به این شهر و مشاهده دیدنی های قزوین، فصل بهار و اواخر تابستان و اوایل پاییز است. در این زمان هوای شهر معتدل و طبیعت آن زیبا و دلربا است.

معرفی کشور ناشناخته و زیبای مولداوی و زیبایی های توریستی و گردشگری آن